Đưa ông Công, ông Táo về trời là một nét đẹp có từ lâu của dân tộc và để làm được một hình tượng ông Công, ông Táo thật sự rất kỳ công, những nghệ nhân ở làng Địa Linh phải để vào đó thật nhiều tâm huyết mới cho ra đời một sản phẩm như ý.
Đất sét mua về phải được lọc sạch, nhào mịn mới cho vào khuôn in
Khéo léo, kỳ công
Người Việt Nam có phong tục tiễn ông Táo
về trời vào ngày 23 tháng Chạp, trong ngày này thay vì đổi chiếc bếp
mới thì mỗi gia đình dùng các ông Táo được in tượng trưng lên miếng đất
sét về thờ. Ít ai biết rằng, những tượng ông Táo nhìn đơn sơ nhỏ nhắn
nhưng để làm ra cũng cần nhiều sự dày công của các nghệ nhân.
Ở Huế có một làng nghề làm ông
Táo đất nung độc đáo, xưa nay đã nổi tiếng không chỉ ở địa phương mà
nhiều nơi khác cũng biết đến, đó là làng Địa Linh. Ngôi làng này nằm
kề phố cổ Bao Vinh, muốn thưởng thức quy trình các “ông Táo” ra
đời, du khách đi từ Tp. Huế theo đường Huỳnh Thúc Kháng, bao giờ
trông thấy phố cổ Bao Vinh là đến.
Tiếp đến, người nghệ nhân dùng lưỡi
dao làm bằng dây cước nhỏ cắt phần đất thừa, dùng ngón tay sửa phần
khuyết sản phẩm để thành hình tượng ông táo
Trong quan niệm của người Việt, dù
nhà khá giả hay nghèo khó, đến 23 tháng Chạp hằng năm đều làm
lễ nhỏ, lớn tùy hoàn cảnh gia đình, cúng đưa ông Táo về
trời. Bộ tượng ba ông Táo trong bếp qua một năm cần phải mua
lại bộ mới, nên nghề làm tượng ông Táo ở làng Địa Linh đến nay
còn lưu giữ được.
Cận ngày tết, các lò nung tượng ông táo
Địa Linh trở nên hối hả. Người làm tượng ông Táo tất bật làm hàng ngàn
tượng sẵn sàng cho thị trường. Nhìn khung cảnh làng quê yên bình với
những làn khói tựa như sương mai, ngoài sân, ven đường phơi đầy ông Táo
dưới vạt nắng vàng thật thích mắt.
Một “ông Táo” sau khi được cắt gọt , chỉnh sửa
Tượng ông Táo thôn Địa Linh có ba loại
gồm: Táo kẻ, Táo sơn và Táo quân. Nghề làm ông Táo khá tốn công. Để
chuẩn bị cho mùa làm tượng ông Táo dịp tết, từ tháng 7 tháng 8 âm lịch,
người làm tượng đã đi các vùng chọn mua đất sét vàng, một loại đất sét
vừa mềm không quá dẻo. Sau đó đất được làm mềm, gạt bỏ hết sạn, các loại
rác và lá cấy. Qua bàn tay người nhào nặn kỹ càng tạo độ dẻo vừa phải
cho đất sét
Chuẩn bị đất xong, trước khi cho vào
khuôn, đất sét được nghệ nhân nhào nặn thật kỹ một lần nữa, vo cục vừa
lượng rồi dùng tay ép vào khuôn có sẵn. Khuôn ép được làm từ loại gỗ
kiền đã chạm trỗ đục lõm hình tượng ông táo tinh xảo xuống bề mặt bên
dưới thớ gỗ bền chắc. Khuôn ép đống vai trò quyết định đến hình dáng
cũng như thẩm mỹ của ông Táo, do đó nó được làm rất kì công, phải qua
nhiều công đoạn tạo hình, chỉnh sữa liên tục phức tạp mới cho ra một
khuôn ép ưng ý.
Người làm nghề tượng ông Táo ở địa
phương tâm sự, trong các khâu thì khâu in tượng là khó nhất. Bởi in đẹp
thì tượng mới cho hình sắc sảo, không bị vỡ. Thời gian nung và làm nguội
một mẻ tượng phải mất 2-3 ngày. Lò nung được xây bằng gạch viên trét
bồi xung quanh bằng đất sét có chu vi chuông vuông 1mx1m, cao 1m cách
mặt đất, xung quanh đều có lỗ thông khí nằm sát mặt đất. Tượng được nung
xong được kẻ màu, quét sơn…để tăng thẩm mỹ. Những ngày đầu tháng 12 là
thời gian bận rộn nhất của những người dân ở làng nghề này vì số lượng
đơn hàng đặt nhiều.
Lò nung được làm thủ công từ gạch
Giữ lại nghề cha ông
Tượng ông Táo làng Địa Linh vốn nổi
tiếng nhiều đời nay. Đây trở thành địa chỉ của nhiều tư thương các nơi
về lấy hàng. Nhiều người trong vùng lấy tượng đã nung về gia công thêm
phần sơn, kẻ để bán kiếm lời. Tượng được bỏ sỉ ở chợ Đông Ba. Ngoài ra,
một số tư thương về tận lò nung lấy tượng đóng gói đi Quảng Bình, Quảng
Trị, Đà Nẵng, Sài Gòn… Mặc dù chỉ lấy công làm lãi, nhưng nhiều gia đình
ở Địa Linh vẫn gìn giữ nghề làm tượng ông Táo truyền thống của tổ tiên.
Để hoàn thiện là vẽ lên tượng táo lớp sơn xanh, đỏ, vàng, hồng…và rắc một lớp kim tuyến phản quang bắt mắt
Trước đây, hầu hết nhà nào cũng làm nghề
nặn tượng “ông Táo” trước ngày 23 tháng Chạp (âm lịch) từ 3 đến 4
tháng. Tuy nhiên, dần dần người dân bỏ hết do hiệu quả kinh tế mang lại
thấp. Hiện nay, cả làng chỉ còn rất ít người còn bám trụ với nghề truyền
thống. Bởi nghề nặn tượng “ông Táo” là của cha ông truyền lại nên người
dân nơi đây cũng cố gắng làm để giữ lại nét văn hóa truyền thống, họ
không chắc con cháu mai sau sẽ nối nghề, vì để sống với nghề này thì
không thể làm “ông Táo” cả năm được nên buộc phải làm thêm nhiều việc
khác.
Trước đây tượng táo nguyên bản tiết
chế tinh giản nhưng vài năm trở lại đây để hợp thị hiếu, ông Táo được
tạo hình người rồi khoác lên lớp sơn sặc sỡ
Để thành sản phẩm bán ra thị trường phải
trải qua rất nhiều công đoạn như chọn đất sét, nhào đất, dập khuôn (in
ra hình ông táo), phơi khô, nung và sơn màu. Tuy tốn nhiều công sức là
vậy nhưng mang lại lợi nhuận thấp, mỗi ngày bình quân một gia đình làm
được 500 – 600 ông Táo, mỗi tượng ông Táo bán ra giá 2.500 đồng, lãi
được 1.000 đồng.
Ngày trước, đến Địa Linh vào tháng
Chạp, xóm làng vui nhộn, tấp nập những người làm tượng ông
Táo chở đi bỏ mối trong Đà Nẵng, ngoài Quảng Trị. Từ đây,
những bức tượng ông Táo mới, còn thơm mùi đất nung, sẽ đến
với từng nhà, thêm chút hương xuân cho Tết cổ truyền. Mấy năm
trở lại đây, công việc ế ẩm, thời bếp than, bếp củi xa rồi,
chỉ còn bếp ga và bếp điện, nên nhiều gia đình làm “ông Táo”
đã giải nghệ.
Theo: moitruong.net.vn