Tuyệt kỹ tranh thêu trên giấy dó.
Tìm niềm vui qua tranh thêu sau những
thăng trầm cuộc sống, đam mê đó chẳng ai ngờ lại gắn bó với chị Nguyễn
Thị Hải (SN 1961, ngụ xã Vĩnh Thanh, huyện Nhơn Trạch, tỉnh Đồng Nai)
gần 10 năm nay. Kết quả của mối lương duyên là những bức tranh thêu sống
động, chưa từng được biết đến: Tranh thêu trên giấy dó.
“Vui tay” mà trở thành nổi tiếng
Chị Hải tâm sự từ nhỏ đã thích vẽ vời,
thêu thùa nên sau khi tốt nghiệp đại học, lập gia đình, có công việc
đúng ngành nghề, chị vẫn quyết định bỏ ngang để đi theo niềm đam mê,
đăng ký học ngành thêu.
Ba tháng học hỏi thuộc nằm lòng kỹ
thuật, rồi tìm hiểu các sách báo viết về hội họa, nghiệm ra kỹ thuật chỉ
là cái cơ bản, sự sáng tạo của người thêu trong cách phối màu mới làm
nên hồn của bức tranh. Những gam màu sáng, tối, thanh, nhạt phối hợp
đúng cách, sẽ tạo cho tranh thêu sống động như thật.
|
Thêu trên vải đã khó, người phụ nữ này còn “cao tay” thêu tranh trên… giấy |
Nhờ siêng năng tìm tòi, học hỏi, tranh
chị thêu ngày càng được nhiều người biết tới. Một thời gian sau, để thỏa
mãn đam mê, chị quyết định mở một phòng tranh tại TP.HCM. Tại đây,
ngoài việc tự mình sáng tác những bức tranh thêu theo yêu cầu của khách
hàng, chị còn tham gia hướng dẫn, chỉ dạy cho hàng trăm người có nhu cầu
học thêu.
Những tưởng cuộc đời chị chỉ gắn liền với nghệ thuật tranh thêu, nhưng cơn lốc "kim tiền" đã kéo chị vào vòng xoáy.
Năm 1996, nhu cầu xây dựng tăng cao, có
bao nhiêu vốn liếng, chị hùn hạp cùng bạn bè để thành lập công ty
chuyên về xây dựng. “Thương trường là chiến trường”, chưa có kinh
nghiệp, không lường trước những bất trắc có thể xảy ra nên kinh doanh
thất bại, chị trở thành con nợ "khủng", phải bán tống bán tháo nhà cửa
đất đai để trả nợ.
Phải bảy năm sau, thiếu phụ mới có dũng
khí làm lại từ đầu, mở một phòng tranh tại quận 2 (TP.HCM). Phòng tranh
nhanh chóng được biết đến, tranh của chị lại được đón nhận như ngày nào
khiến mặc cảm thất bại cũng tan biến dần.
Cuối năm 2010, chị quyết định chuyển
phòng tranh về nhà mình tại Đồng Nai. Chị chia sẻ: "Vĩnh Thanh là mảnh
đất còn hoang sơ, yên tĩnh, chính là yếu tố rất cần cho sáng tạo nghệ
thuật. Tôi đã trải qua thành công, cũng thất bại ê chề, giờ chỉ muốn làm
việc theo đam mê, nuôi dưỡng tâm hồn cho những sáng tạo tiếp theo”.
Chính trên mảnh đất này, duyên thêu
tranh trên giấy đã đến. Dù mở phòng tranh ở nơi heo hút nhưng khách vẫn
thường xuyên ghé qua. Cơ hội đến vào đầu năm 2011, khi một họa sĩ phim
trường đến phòng tranh tham quan, ngỏ ý nhờ chị thêu 30 bức tranh trên
giấy phục vụ cho một bộ phim mới. Thời điểm đó, thấy giấy là chất liệu
mỏng manh dễ rách, lại chưa từng thêu qua, không dám mạo hiểm, chị từ
chối sau khi giới thiệu cho họ đến những nghệ nhân thêu tranh có tiếng
hơn mình.
Khoảng một tuần sau, đối tác quay lại
nói không tìm được người làm đúng như yêu cầu của đạo diễn. Không muốn
làm khách hàng thất vọng, chị đồng ý thử nghiệm.
"Trời không phụ người có tâm", sau nhiều
tháng mày mò cố gắng, 30 bức tranh đã hoàn thành. Bất ngờ hơn, những
bức tranh chị thêu trên giấy sống động chẳng khác gì những bức thêu trên
vải. Nhận thấy đây là loại tranh thêu khó, mang tính nghệ thuật cao
nhưng chưa được phổ biến rộng rãi, chị Hải bắt tay nghiên cứu chất liệu
khó tính này. Chị chia sẻ, để có bức tranh uyển chuyển sinh động như
thật, ngoài tay nghề và cảm thụ của nghệ nhân, việc chọn chất liệu giấy
cũng rất quan trọng. Giấy phải không bị bung rách, có tính đàn hồi tương
đối, để khi kim chỉ xuyên qua vẫn đảm bảo được độ mềm mại.
Nghề lắm công phu
Khi nhận được đơn đặt hàng đầu tiên, chị
đã suy nghĩ rất nhiều, sau đó quyết định chọn giấy dó làm chất liệu.
Bởi giấy dó có độ xù xì tự nhiên, độ dai vừa phải nhưng vẫn rất tinh
khôi, mỏng manh mềm mại đầy nét tự nhiên. Đặc biệt với các bức thêu hoa
hoặc tranh phác thảo, chất liệu giấy dó tạo cảm giác thanh tao, tinh
khôi khiến người thưởng thức như muốn được nâng niu, gìn giữ.
Thêu một bức tranh trên giấy dó phải
trải qua nhiều công đoạn, đòi hỏi sự tập trung cao độ. Trước tiên là
khâu chọn giấy và vẽ phác thảo. Chọn giấy phải phù hợp với kích thước
bức tranh cần thực hiện. Tranh nhiều hình khối, hoặc thêu loài vật, chọn
khổ giấy bản vuông; ít hình khối, chọn khổ giấy bản dài. Phác thảo hình
vẽ lên giấy xong mới đặt lên khung. Từ đây, người thợ phải làm chủ được
đường kim mũi chỉ để tạo ra bức tranh đa chiều nhất.
Chị chia sẻ kinh nghiệm thêu trên giấy:
“Giấy nói chung và giấy dó nói riêng thường không có được tính đàn hồi,
liên kết chặt chẽ như vải. Thêu trên vải, người thợ có thể siết mạnh để
đường thêu chặt, sau đó chỉ sẽ từ từ dãn theo sự đàn hồi của vải. Riêng
đối với giấy, chỉ cần vô ý kéo chỉ mạnh tay một chút sẽ bị rách, nhưng
nếu kéo quá nhẹ, đường chỉ sẽ lỏng lẻo mất thẩm mỹ. Bởi thế, khi thêu
trên giấy, ngoài năng khiếu, người thợ còn phải kiên trì, nhẫn nại, tuân
thủ nguyên tắc tỉ mỉ, chính xác”.
Thông thường cùng một kích cỡ, bức tranh
thêu trên giấy lâu hơn 2- 3 ngày so với thêu trên vải. Người thêu cũng
phải tập trung tâm, mất công sức nhiều hơn. Để bức tranh có chất lượng
tốt, mỗi ngày người thợ chỉ làm việc khoảng bốn tiếng đồng hồ. Trung
bình một bức tranh thêu trên giấy dó khổ 40 x 60cm phải thêu khoảng một
tuần.
Để việc thêu nhanh, nhẹ nhàng, chị đã
cải tiến một số công đoạn thêu tay bằng cách thêu lắc tay (thêu bằng máy
may). Tất nhiên, cách thêu lắc tay chỉ áp dụng được khi thêu những hình
khối lớn như thân, cành cây, mình những con vật…
Chị giải thích, cành, thân cây phải có
độ xù xì, thêu hình động vật phải khiến cho người xem cảm nhận được lông
của chúng. Những đường kim lên xuống khi thêu bằng máy may làm chỉ xơ
rối, vô tình tạo được những hiệu ứng trên.
Thế nhưng không phải ai cũng làm được kỹ
thuật này. Nếu là may thông thường, người thợ chỉ cần điều chỉnh đường
kim mũi chỉ bằng tay theo tốc độ nhanh chậm tùy ý. Còn với thêu tranh
trên máy, phải điều chỉnh đường thêu theo tốc độ bàn chân đạp máy may.
Tốc độ may phải nhanh, dứt khoát vì nếu đạp chậm đường chỉ không căng,
rất dễ bị rách giấy. Theo chị, hiện nay, chỉ có khoảng 3 - 4 nghệ nhân
áp dụng được kỹ thuật này vào tranh thêu.
Thời gian gần đây, nở rộ phong trào thêu
trên tranh thêu chữ thập (loại tranh in sẵn, đã phối màu sắc cụ thể,
người thêu chỉ việc “may” theo).
Với xu hướng này, chị Hải nhận xét đây
là kiểu thêu “giết chết” tâm hồn người nghệ sĩ. Bức tranh không chuyển
tải được tâm hồn con người trong đó. Hơn nữa, lại có hàng trăm, hàng
ngàn bức giống y hệt nhau, trong khi đỉnh cao của nghệ thuật tranh thêu
là mỗi bức tranh có một cái hồn riêng, phụ thuộc vào đường kim mũi chỉ
của mỗi người thợ, không bức nào giống với bức nào.
Chính vì thế, chị đang ấp ủ dự định sẽ
mở lớp dạy thêu tranh trên giấy miễn phí cho mọi người, nhất là các em
nhỏ trong dịp nghỉ hè này với hi vọng “ Các em sẽ học được tính nhẫn nạn
và nhiều điều bổ ích thông qua loại hình nghệ thuật tranh thêu”.
Theo: Xa lộ pháp luật