Đàn được sản xuất từ năm
1890 tại Pháp, hiện ở Việt Nam
chỉ còn hai chiếc.
Duyên kỳ ngộ với
cây đàn cổ hơn 100 năm của Pháp
Người may mắn sở hữu cây
dương cầm cổ độc nhất Việt Nam
này là nghệ sỹ guitar Phan Quang Minh. Khi có được cây đàn nằm (đàn ba chân -
PV) cũ kỹ, sản xuất từ năm 1890, chính Phan Quang Minh (sinh năm 1962, Nguyễn An
Ninh, Hoàng Mai, Hà Nội) cũng không biết đó là đàn được chuyển về Việt Nam từ
cuối thế kỷ XIX. Đặc biệt, đó là đàn của hãng Pleyel. Đây là một hãng sản xuất
piano đã hoạt động trên 200 năm qua và là một trong những hãng piano nổi tiếng
lâu đời nhất thế giới và là hãng đàn đầu tiên ở Paris (Pháp).
Theo Phan Quang Minh, đàn
dương cầm cổ này ở Việt Nam
chỉ còn khoảng 2 chiếc và anh là người may mắn được sở hữu một chiếc, chiếc còn
lại hiện đang do một gia đình ở Hà thành sở hữu. Cơ cấu của loại đàn nằm này
rất đặc biệt và khác hoàn toàn với đàn piano đứng. Hiện số đàn piano đứng có
tuổi thọ vài chục năm thì rất ít đàn sử dụng tốt, có thể nhiều gia đình còn giữ
được nhưng sẽ không sử dụng được.
Đàn dương cầm cổ từ năm 1890 của nghệ sỹ guitar Phan Quang
Minh
Trong căn phòng ngập những
dãy sách các loại choán hết phía tường, cây đàn cổ hơn 100 năm án ngữ phần lớn
diện tích giữa căn phòng. Dù rất lâu không được lau chùi nhưng cây đàn màu nâu
cổ này vẫn có một lớp bóng như vừa được sơn. Bộ dây bên trong đàn còn nguyên
vẹn, phía bên trong hộp đàn in rất nhiều chữ Pleyel nổi màu đồng và in năm sản
xuất là 189036 (chiếc đàn thứ 36 sản xuất năm 1890 - PV). Tính ra, đàn đã được sản
xuất từ 122 năm trước tại Paris, tuy vậy nhưng mới nhìn qua, trông chiếc đàn
này chẳng khác gì đàn mới.
"Cơ cấu của chiếc
dương cầm cổ này dùng gỗ rất đặc biệt. Đàn làm hoàn toàn bằng gỗ thịt, tất cả
là khối gỗ đặc, tính chất âm học của đàn được liệt vào hay bậc nhất trong các
loại đàn cùng hãng, cùng thời. Không những vậy, với những chiếc đàn nằm cổ như
vậy, bao giờ cũng có những chiếc giá nhạc bằng gỗ liền trên đàn, đây là điểm
riêng, mang dấu ấn văn hóa Pháp", Quang Minh cho biết.
Nói về cơ duyên được sở hữu
chiếc đàn quý, Minh cười bảo: "Cho đến bây giờ tôi vẫn thấy tình cờ và may
mắn cho mình". Từ khoảng những năm 1986, anh đã biết ở Việt Nam vẫn còn đàn
của hãng Pleyel từ Pháp đưa sang. Cũng năm đó, anh đang học piano ở nhạc viện
Hà Nội (nay là học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Hồi đó, Quang Minh hay đến
nhà cô giáo Ngọc - người dạy ghi âm - xướng âm trong nhạc viện học và cũng được
nghe nhiều thông tin liên quan tới các loại dương cầm. Ngoài ra, anh cũng nghe thông
tin về những hãng sản xuất đàn piano có tiếng từ những người bạn trong giới như
anh Hào (từng học lên dây đàn piano tại nhà máy Tháng Mười Đỏ ở Mátxcơva, Nga),
Tuấn, Trung (đều học và làm ở xưởng đàn tại Tiệp Khắc trong vòng 10 năm). Sau
đó, trong một dịp về Bùi Chu (Xuân Trường, Nam Định), nói chuyện với những
người bạn nhạc trong một cuộc rượu, anh mới bắt đầu để ý đến đàn cổ. Trước đó,
từ những năm 1979 - 1980, khi sang Nga học, Quang Minh đã biết đến hãng Pleyel.
Chiếc đàn cổ được anh mua
từ hơn 10 năm nay của một người chuyên sửa và lên dây piano tên là Đặng
Nguyên Hào. Khi tiếp xúc với chiếc piano này, cả người bán, người mua đều chưa
rành về nguồn gốc xuất xứ của đàn. Một lần nhân bữa qua nhà ông Hào chơi, Quang
Minh được gợi ý "mua chiếc đàn cũ này cho con nhỏ tập piano, đàn cũ nhưng
còn dùng tốt lắm". Không ngần ngại và lúc đó cũng chưa xem xét hay tìm
hiểu tỉ mỉ về đàn nhưng Phan Quang Minh đã bỏ ra 1.700 USD để mua đàn. Nhờ
người chuyển về nhà, anh cũng chưa có thời gian để chơi mà chỉ dành cho con gái
tập đàn.
Sau khi mua về được chừng 3
năm, Minh mới biết đó là đàn cổ và là loại đàn quý hiếm của Pháp. Hãng Pleyel
được anh để ý vì tên hãng đàn gắn với câu chuyện cảm động của Sopanh (Frederic
Chopin, 1810 - 1849), nhà soạn nhạc thiên tài Ba Lan và là người mà Phan Quang
Minh ngưỡng mộ thứ hai, sau một nhà soạn nhạc vĩ đại người Đức tên Johann
Sebastian Bach. Khi Sopanh bị ốm nặng, không có tiền chữa bệnh đã tìm đến
Pleyel vay tiền rồi đi xuống miền Nam Tây Ban Nha chữa bệnh. Trở về khi bệnh đã
khỏi, Sopanh giữ đúng lời hứa với Pleyel là trả nợ dần bằng cách viết nhạc. Một
thời gian sau đó, Sopanh đã viết trọn 24 bản Prelude (khúc dạo đầu) tặng hai vợ
chồng của Pleyel. Những bản Prelude này sau đó đã trở thành những tác phẩm bất hủ
của nhạc cổ điển. Bản thân ông Pleyel cũng là một nhạc sỹ và vợ ông chính là
người chơi piano. Tên ông Pleyel sau đó được lấy làm tên hãng sản xuất đàn
piano.
Anh Minh kể, trước đó,
chiếc đàn này ông Hào đã bán cho người khác nhưng không hiểu sao sau đó đàn bị
đem trả lại. Người mua cho rằng đàn cồng kềnh, chiếm nhiều diện tích, lại không
mới như đàn Yamaha nên đã đầu tư đàn mới cho hoành tráng hơn. Có vậy, anh mới
may mắn có được chiếc đàn cổ quý giá này.
Phía bên trong cây đàn
Muốn con gái chơi
24 bản Prelude bằng cây đàn cổ
Quang Minh bảo, hiện cây
đàn vẫn sử dụng được nhưng do tác động của thời gian, của các yếu tố ngoại cảnh
nên phím không còn trơn, búa không còn êm. Tuy vậy, âm thanh của chiếc đàn cổ
này rất hay, có đủ độ vang, thanh, rung, nghe âm thanh rất có hồn chứ không hề
sắc và thô như những chiếc đàn dương cầm đứng. Cơ cấu đàn dương cầm, đặc biệt
là những chiếc dương cầm ba chân như chiếc Pleyel này hướng tới một âm thanh
mộc, âm thanh gần nhất. Một phần cũng bởi đàn dương cầm nằm này thường được đặt
ở các phòng tiếp khách của giới quý tộc Pháp và đặt ở những phòng hòa nhạc
không quá lớn. Điều này đòi hỏi nhà sản xuất phải làm cây đàn phát ra âm thanh
mộc mạc, gần gũi. Đàn được làm rất tỉ mỉ, cẩn thận.
Còn nhớ khi đến mua đàn,
Quang Minh thử một vài giai điệu với cây dương cầm cổ thì cả chủ đàn là ông Hào
và một vài người có mặt tại đó đều nhận xét tiếng đàn rất hay và đặc biệt. Anh
cho biết sẽ phục hồi cây đàn ba chân cổ xưa này ở mức độ cao nhất rồi đặt ở một
nơi trang trọng. Hơn hết, lúc nào anh cũng có một mong muốn là cô con gái của
mình sẽ tập nhuần nhuyễn và chơi trọn 24 bản Prelude (gọi là khúc dạo đầu do Sopanh
sáng tác mà anh rất mê) với chính cây đàn cổ này.
Anh bảo: "Ngoài mong
muốn con gái chơi trọn 24 bản Prelude, tôi còn có ước mơ có được một phòng hòa
nhạc riêng. Hy vọng có thể phục hồi, lên dây lại đàn dương cầm này trong thời
gian sớm nhất".
Được biết, sau khi biết
tung tích về cây đàn này, Trung tâm Văn hóa Pháp đã ngỏ ý muốn thuê lại nhưng
Quang Minh không đồng ý.
Hiện cây đàn được đặt tại
phòng làm việc của anh Minh, những người bạn của anh cũng rất ít người biết
đến. Trong những chuyến công tác trong miền Nam, anh Minh cũng nhờ người tìm
nhưng hầu như không có thông tin về những chiếc đàn nằm còn sót lại. Nếu có thì
đàn cũng hỏng, không thể sử dụng được.
Đàn nằm của hãng Pleyel
được chuyển về Việt Nam
vào khoảng cuối thế kỷ 19. Thời đó, ông Yecxanh (Alexandre Yersin, 1863 -
1943), một thầy thuốc quốc tịch Pháp gốc Thụy Sĩ đã đến Việt Nam năm 1890 và
đến năm 1896, ông thành lập viện Pa-xtơ Nha Trang và gắn bó với vùng đất này suốt
52 năm. Ông đã mang nhiều hạt giống cây từ Pháp về trồng ở Đà lạt. Đàn piano
được chuyển từ Pháp về Việt Nam
cùng với những chuyến tàu thủy chở hạt giống về.
Theo đó, những chiếc đàn
này mang đến cho nước ta một luồng văn hóa mới - văn hóa Pháp. Trước đó, thủ đô
Paris tráng lệ
được coi là một trung tâm văn hóa lớn, một nền triết học ánh sáng. Các thế hệ
người Việt đầu hầu như cũng không biết và hiểu nhiều về âm nhạc cổ điển của
phương Tây. Người Pháp đến đã mang theo nhiều thứ trong đó có piano. Thời kỳ người
Pháp sang cũng được coi là thời kỳ đỉnh cao của hãng sản xuất đàn Pleyel.
Đàn cổ nằm hiện nay rất
hiếm, đặc biệt là những chiếc đàn có tuổi thọ hơn 100 năm. Đàn được xếp ở một
thứ bậc, đẳng cấp cao hơn các loại đàn khác. Nếu đàn piano đứng chỉ có tính
chất chơi, tập trong gia đình, không thể đặt ở một phòng hòa nhạc thì dương cầm
ba chân lại khác. Trong kết cấu đàn còn có những khúc gang. Nhờ có tấm cộng
hưởng, âm thanh của đàn vang và có thể hất ra bên ngoài. "Được nghe những
âm thanh từ những chiếc đàn đặc biệt như vậy tôi đã bị cuốn hút và thuyết phục
hoàn toàn, những âm thanh không thể có ở các loại đàn mới hiện nay", Quang
Minh nói.
Theo: Người Đưa Tin