QĐND - Thánh địa Cát Tiên nằm trên địa phận huyện Cát Tiên (Lâm Đồng) mà chủ nhân của nó là những tộc người sinh sống trên lưu vực sông Đồng Nai và dãy Nam Trường Sơn trong khoảng thời gian từ thế kỷ VII đến thế kỷ XI, là di chỉ khảo cổ chứa đựng nhiều tư liệu lịch sử vô cùng quý giá. Qua nhiều đợt khai quật, các nhà khoa học đã phát hiện dấu tích hệ thống đền tháp hoành tráng cùng hàng chục ngàn cổ vật quý hiếm, độc nhất đáo. Sự phong phú, đa dạng về hình thức, chủng loại, chất liệu cùng những thông điệp trên các cổ vật khiến chúng ta không khỏi ngỡ ngàng.

Bức phù điêu bằng vàng mô tả các thần trong đạo Hindu.

Kỷ lục về bộ sưu tập Linga-Yoni

Linga và Yoni, sinh thực khí nam và nữ tượng trưng cho sự sinh sôi, trường tồn và hủy diệt được tôn thờ bởi các tín đồ Bà La Môn đã được tìm thấy nhiều tại các di chỉ khảo cổ học trên đất nước ta. Tuy nhiên hầu hết các ngẫu tượng đều được chế tác bằng đá sa thạch với kích thước vừa phải, riêng tại thánh địa Cát Tiên đến nay các nhà khảo cổ đã tìm ra một bộ sưu tập Linga-Yoni số lượng lớn với nhiều kích cỡ và chất liệu khác nhau. Bảo tàng Lâm Đồng hiện đang lưu giữ 31 hiện vật Linga-Yoni. Trong đó chất liệu đá là 12 hiện vật, vàng là 8, thạch anh 3, bạc bọc đồng 2, đất nung 4, đồng 1, bạc 1. Trong bộ sưu tập này, đáng chú ý là bộ Linga-Yoni bằng đá sa thạch lớn và đẹp nhất Đông Nam Á được phát hiện vào năm 2006 tại gò số 1a, cao 2,1m, phần trên cao 0,75m, bệ Yoni hình vuông mỗi cạnh 2,26m được mài đẽo hết sức công phu, hiện vật này được coi là biểu tượng chính của khu thánh địa. Tiếp theo là Linga bằng đồng lớn hình trụ tròn cao 52cm, đường kính 25cm, nặng 9kg, bên trong đúc rỗng. Riêng chiếc linga bằng thạch anh cao 25cm, nặng 3,45kg màu trắng đục nhưng khi đưa ra ánh nắng sẽ chuyển sang mầu trắng trong tinh khiết, đây là Linga bằng chất liệu đá bán quý lớn nhất được tìm thấy ở Việt Nam. Anh Lương Nguyên Minh, Trưởng Ban di tích Cát Tiên cho biết: Thạch anh là loại đá cứng nhưng khi tác động vào lại rất dễ vỡ bởi được cấu tạo từ các tinh thể hình lục lăng trụ, việc chế tác loại đá này rất khó khăn, chiếc Linga bằng thạch anh này đã được chế tác từ một khối đá thạch anh lớn, tinh khiết, hình dáng rất cân đối, thanh thoát, độ bóng cao, điều này chứng tỏ trình độ cao của những nghệ nhân chế tác thời đó. Bên cạnh 3 bộ Linga-Yoni trên, tại thánh địa này còn có nhiều Linga, Yoni bằng vàng, bạc, thạch anh… được chế tác hết sức tinh xảo.

Linga bằng thạch anh lớn nhất Việt Nam.

Anh Minh cũng cho biết sự khác biệt về kiểu dáng, cấu trúc của Linga-Yoni tại Cát Tiên so với Linga-Yoni ở một số nền văn hóa khác. Nếu Linga trong văn hóa Chăm-pa nghiêng về tả thực thì Linga tại Cát Tiên lại nghiêng về yếu tố tượng trưng, vì vậy hình dáng của Linga trở nên thanh thoát. Việc sắp đặt, bố trí Linga-Yoni cũng có sự khác biệt, trong văn hóa Chăm-pa, Linga với 3 phần biểu tượng của 3 vị nhất thể (tượng trưng cho thần Brama, thần Shiva, thần Visnu) được đặt hoàn toàn trên bệ Yoni thì tại Cát Tiên phần dưới của Linga (thần Brama) lại ở phía dưới bệ Yoni, phần Shiva và Vishnu đặt phía trên Yoni, vì vậy về mặt hình khối, các bộ ngẫu tượng trở nên rất hài hòa, cân đối.

Bí ẩn từ 265 bức phù điêu bằng vàng

Cũng tại di tích Cát Tiên, thời gian qua các nhà khảo cổ đã tìm thấy các cổ vật bằng vàng với số lượng lớn. Ngoài các Linga, hoa tai, vòng tay bằng vàng, các nhà khảo cổ còn tìm thấy ở đây 265 bức phù điêu bằng vàng. GS Hà Văn Tấn nhận định: “Cát Tiên là nơi cất giấu kho sử viết trên vàng vô cùng thú vị và hấp dẫn”.

Với kỹ thuật khắc miết và gò nổi, các miếng vàng tập trung thể hiện những chủ đề liên quan đến tín ngưỡng tôn giáo. Trong đó nổi bật là hình ảnh các vị thần và vật linh của Đạo Bà La Môn: Thần Brama, thần Vishnu cưỡi chim thần Garuda, thần Shiva cưỡi bò thần Nadin, hình ảnh các vũ nữ, tu sĩ, chiến binh, người dâng lễ, chim thần, rắn thần, bò thần, các họa tiết trang trí hoa sen, sóng nước, hoa dây. Điểm đáng chú ý trong bộ sưu tập phù điêu bằng vàng có rất nhiều bức được trình bày các chữ Phạn cổ, hệ thống văn tự này đến nay các nhà khoa học vẫn chưa giải mã được. Với những đường nét phóng khoáng mà tao nhã, hài hòa về tỷ lệ, mỗi bức phù điêu bằng vàng thực sự là những tác phẩm nghệ thuật xinh xắn, hoàn mỹ, thể hiện trí tưởng tượng phong phú và bàn tay tài hoa, khéo léo của người xưa.

Bộ Linga-Yoni lớn nhất Đông Nam Á.

Phải chăng các mảnh vàng là đồ hiến tế của tín đồ trong khi hành hương tới khu thánh địa. Hoạt động cúng dường phổ biến của người theo đạo Bà La Môn? Tuy nhiên quá trình khai quật các nhà khảo cổ đã chứng minh đây là những vật thờ, “bùa yểm” được chôn dưới bệ thờ trong quá trình xây dựng. Những lá vàng được rải trên 1 lớp cát trắng sạch trong tháp rỗng được xây dưới bệ thờ Linga-Yoni.

Ngoài hai bộ sưu tập trên, Bảo tàng Lâm Đồng còn lưu giữ và trưng bày hàng nghìn cổ vật khác của di tích. Nhiều cổ vật của di tích Cát Tiên không chỉ là những báu vật mà còn là những bí ẩn đang chờ đợi các nhà khoa học tiếp tục giải mã. Nhằm phát huy những giá trị văn hóa, lịch sử của khu di tích Cát Tiên, vừa qua UBND tỉnh Lâm Đồng đã tiến hành lập dự án xây dựng khu bảo tồn và nhà trưng bày cổ vật ngay tại khu di tích. Khi dự án hoàn thành, Cát Tiên chắc chắn sẽ trở thành điểm đến hấp dẫn du khách gần xa.

                                                                     Theo: ( QĐND) - Bài và ảnh: Vũ Đình Đông