Danh
sách 30 Bảo vật Quốc gia vừa được Nhà nước công nhận đợt đầu vào tháng
10-2012, Bắc Ninh vinh dự có hai tôn tượng phật giáo là: tượng Phật
A-di-đà (thời Lý, hiện lưu giữ tại chùa Phật Tích, Tiên Du) và tượng
Quan âm nghìn mắt nghìn tay (thời Lê Trung Hưng, hiện lưu giữ tại chùa
Bút Tháp, Thuận Thành). Đây là hai Bảo vật được đánh giá nổi trội, độc
bản và có giá trị tư tưởng nhân văn, thẩm mỹ tiêu biểu cho từng giai
đoạn lịch sử của dân tộc...
Bảo vật nghìn tuổi
Tượng
Phật A-di-đà là pho tượng đá cổ nhất miền Bắc, niên đại 1057 đã được
công nhận là kỷ lục phật giáo. Hiện ở Bảo tàng lịch sử Quốc gia và Bảo
tàng Mỹ thuật đều có phiên bản của pho tượng này. Bảo vật Quốc gia này
hiện lưu giữ tại chùa Phật Tích (xã Phật Tích, huyện Tiên Du) với nhiều
huyền tích. Từ lúc ra đời cho đến nay, tượng Phật luôn được cả dân tộc
thờ phụng.
Trong
thời kỳ kháng chiến chống Pháp, chùa bị phá hủy, pho tượng A-di-đà dãi
dầu cùng mưa nắng, lửa đạn chiến tranh, thân mình hứng chịu nhiều vết
đạn, đầu bị gãy. Thời loạn lạc, người dân Phật Tích còn nghèo lắm nhưng
có Tâm Phật, lòng luôn hướng về cõi Phật đã chẳng quản hiểm nguy gìn giữ
đầu tượng đến ngày giải phóng thì mang ra chắp lại. Tôn tượng A-di-đà
như có phép nhiệm màu lại uy nghi, viên mãn trên đài sen.
Phó
Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân cùng các đồng chí lãnh đạo tỉnh nghe giới
thiệu về Bảo vật Quốc gia-Tượng Phật A-di-đà ở chùa Phật Tích (Tiên Du).
Tượng
A-di-đà được tạo tác bằng đá xanh nguyên khối cao 1.85m, tính cả bệ là
2.8m. Các nhà khảo cổ học đã đoán định rằng, pho tượng này xưa kia tọa
lạc trong lòng tháp báu thời Lý. Khi bảo tháp bị phá hủy mới phát lộ
tượng Phật. Dấu tích đế tháp qua khai quật khảo cổ đã minh chứng điều
đó.
Theo
lời kể của người dân và bút tích trong các văn bia, xưa kia, toàn thân
pho tượng được sơn son thiếp vàng. Tượng được tạc theo quy lệ của đạo
Phật song chất nhân tính vẫn biểu lộ sống động. Đó là hình tượng một vẻ
đẹp lý tưởng trong tư thế tọa thiền lặng lẽ, đăm chiêu và lắng đọng trên
một tòa sen là đóa hoa mãn khai với hai tầng cánh, đặt trên bệ đá bát
giác hình tháp. Mình tượng thanh mảnh, hai chân ngồi xếp bằng hơi rướn
về phía trước, hai bàn tay ngửa đặt vào nhau, vừa uyển chuyển vừa vững
chãi. Đầu được kết tóc xoắn ốc, vầng trán mở rộng thể hiện trí tuệ và
tuổi thọ vô lượng. Khuôn trăng đầy đặn, phúc hậu, nhân ái. Đôi mắt
phượng khép hờ trong thiền định, khí sắc thanh tịnh. Sống mũi thẳng, nảy
nở, thể hiện sự bao dung rộng lượng. Nụ cười kín đáo nở trên cặp môi
xinh. Cổ thanh, cao ba ngấn nõn nà. Chiêm bái tượng Phật A-di-đà mỗi
người tự cảm nhận và thực tập triết lý sống thanh tịnh, từ bi, hỷ xả.
Tuyệt phẩm Quan âm nghìn mắt nghìn tay
Pho
tượng Phật Bà nghìn mắt nghìn tay được xem là kiệt tác bậc nhất trong
nền nghệ thuật Việt Nam được lưu giữ tại chùa Bút Tháp (xã Đình Tổ,
Thuận Thành). Pho tượng là điển hình về quan điểm thẩm mỹ, ẩn chứa triết
lý nhân sinh quan của người Việt thời Hậu Lê, nửa sau thế kỷ 17. Suốt
hơn 400 năm qua, vẻ đẹp hoàn mỹ trong nghệ thuật điêu khắc của tuyệt
phẩm Phật Bà nghìn mắt nghìn tay vẫn là “vô tiền khoáng hậu”.
Tìm
hiểu nguồn gốc và tác giả của pho tượng cổ độc đáo này, được biết trong
dân gian còn lưu truyền câu chuyện kể rằng: Năm 1647, nghệ sĩ họ Trương
được Hoàng Thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc triệu vào cung, giao trọng
trách tạo một tượng Phật Bà vừa thể hiện triết lý sâu xa nhà Phật vừa
thể hiện tài trí của người phụ nữ. Tiếp nhận ý chỉ, nghệ sỹ xin Hoàng
Thái hậu cho về nghiên cứu. Sau đúng chín tháng ẩn mình nơi rừng sâu,
hang đá sau, nghệ sỹ họ Trương trở về trong bộ dạng râu tóc bù xù, da
bọc xương nhưng đôi mắt sáng quắc và dâng lên Hoàng Thái hậu bản phác
thảo Phật Bà nghìn mắt nghìn tay. Cầm bản phác thảo, Hoàng Thái hậu đã
như thấy Phật hiện trước mặt, vô cùng sung sướng ban lệnh làm ngay. Suốt
9 năm ròng lao động miệt mài, nghệ sỹ họ Trương cùng với cộng sự là
những thợ mộc tài hoa, thợ sơn lành nghề bậc nhất thời đó và những nhà
giả thị dày kinh nghiệm đã hoàn thành tuyệt phẩm Phật Bà nghìn mắt nghìn
tay.
Bảo vật Quốc gia Phật Bà nghìn mắt nghìn tay đang lưu giữ tại chùa Bút Tháp, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành.
Dựa
vào những dòng chữ khắc trên bệ tượng: “Tuế thứ Bính Thân niên, thu
nguyệt cốc nhật doanh tạo” và “Nam Đông giao, thọ nam, Trương tiên sinh
phụng khắc”, các nhà nghiên cứu đã dịch và đoán định: Pho tượng do nghệ
nhân họ Trương Thọ sáng tạo và hoàn thành vào mùa thu năm Bính Thân
(1656). Tượng Quan âm nghìn mắt nghìn tay được tạo tác và cấu thành bởi
bốn bộ phận gồm: Tượng, đài sen, bệ tượng và vành tay phụ phía sau. Đầu
Phật Bà là Đức A-di-đà. Tương truyền, Đức A-di-đà đã dùng phép thuật
chắp lại đầu cho Phật Bà khi Phật Bà quá lo nghĩ cho chúng sinh đến nỗi
đầu bị nổ tung thành nhiều mảnh nhỏ. Vì thế, tượng Quan âm nghìn mắt
nghìn tay có bốn tầng đầu với tất cả 11 mặt Phật, 42 cánh tay để trần
mềm mại như muốn ôm lấy cả thế giới bao la, cứu giúp bao lớp người cơ
khổ. Sau lưng Phật Bà là vầng hào quang trên được gắn 952 tay nhỏ tạo
thành vòng mở rộng từ 6 đến 14 lớp, ở giữa mỗi bàn tay chạm một con mắt
mi dài, đen láy.
Với
ngàn con mắt và ngàn cánh tay, Phật Bà đã nhìn thấu vũ trụ, vươn tới
những cõi xa xăm diệt tà, giúp đời, giúp đạo. Phật Bà ngồi hành đạo, thư
thái, ung dung. Vạt áo cà sa rủ xuống bệ, phủ lên muôn loài, thuần phục
Tràng ba Long Vương dữ tợn đội tòa sen đưa Phật Bà qua biển.
Họa
sỹ Phan Cẩm Thượng, người có thời gian dài sống tại chùa Bút Tháp và
nghiên cứu rất kỹ về pho tượng nổi tiếng này chú giải: “Trong một ngàn
năm nghệ thuật Phật giáo Việt Nam, nếu tính từ thế kỷ XI, tượng Phật bà
Quan âm nghìn mắt nghìn tay ở chùa Bút Tháp được coi là đỉnh cao của
nghệ thuật điêu khắc truyền thống. Toàn bộ bố cục của pho tượng như luôn
tỏa ra không gian, thu hút tầm nhìn, bao dung con người. Có thể nói,
pho tượng đạt đến đỉnh cao của nghệ thuật, là kết tinh của tài năng sáng
tạo, ý tưởng phật giáo và nhân sinh của người Việt”.
Tương
truyền, ngày thiền sư Minh Hành cử hành nghi lễ hô thần nhập tượng,
trời thu trong xanh, xuất hiện những vì sao lấp lánh ban ngày, hương
thơm ngạt ngào, trong thinh không nghe như tiếng nhạc du dương. Và từ
đó, tượng Phật Bà nghìn mắt nghìn tay đã trở thành tuyệt phẩm của muôn
đời. Pho tượng này đã đạt giải đặc biệt khi tham gia triển lãm nghệ
thuật Phật giáo Quốc tế tại Ấn Độ năm 1958.
Vùng đất của báu vật
Miền
quê Quan họ đang từng ngày khởi sắc, vươn lên đổi mới không ngừng cùng
những bước tiến vững chắc về mọi mặt kinh tế, văn hóa, xã hội. Con người
Bắc Ninh được sinh tụ ở nơi vốn được mệnh danh là “vùng đất thuần báu
vật” này dù trong bất cứ hoàn cảnh nào luôn trân trọng, giữ gìn di sản
văn hóa của ông cha.
Thống
kê sơ bộ, Bắc Ninh hiện có khoảng 30-50 cổ vật có giá trị, xứng đáng
được công nhận là Bảo vật Quốc gia trong những đợt tiếp theo. Tiêu biểu
như: Ba pho tượng đá chùa Linh Ứng (Gia Đông, Thuận Thành), Tứ Pháp
(chùa Dâu), Hàng linh thú đá (chùa Phật Tích), Bộ tượng Tam thế (chùa
Bút Tháp)… Song có lẽ chẳng ai dám đoán định, lường tính hết sẽ còn bao
nhiêu cổ vật có giá trị vẫn đang được lưu giữ, nằm sâu trong từng lớp
đất mà hàng ngày chúng ta vẫn bước đi trên đó. Bắc Ninh là thế - một
vùng đất năng động mà đi đến đâu cũng dễ chạm tay vào báu vật…
Từ
thuở những bảo vật này mới hình thành đến nay, không ai khác, chính các
thế hệ nhân dân Bắc Ninh nói chung và cộng đồng các địa phương có bảo
vật nói riêng đã, đang và sẽ còn mãi thay nhau gìn giữ, nâng niu, trân
trọng như một phần cơ thể sống của mình vậy. Thế nên, mọi lợi ích và
những giá trị khác, không gì có thể so sánh được với tâm sức, trí lực mà
nhân dân Bắc Ninh đã dày công vun đắp suốt ngàn năm. Đó là niềm kiêu
hãnh riêng có của hết thảy những người dân được sinh thành, nuôi dưỡng
trong vùng văn hóa ấy và góp công gìn giữ kỷ vật mà lịch sử đã dành tặng
cho quê hương Bắc Ninh văn hiến.
Ông
Nguyễn Tử Quỳnh, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Bắc Ninh khẳng
định: “ UBND tỉnh chỉ đạo các ngành chức năng hoàn thiện hồ sơ trình Thủ
tướng Chính phủ công nhận xếp hạng Chùa Phật Tích và Bút Tháp là Di
tích đặc biệt cấp Quốc gia. Ngoài việc nơi đây có bảo vật quốc gia thì
những giá trị văn hóa, kiến trúc, lịch sử tiêu biểu của hai di tích này
cũng rất đặc biệt. Với chủ đề “Ngọn nguồn tâm linh”, trong chương trình
Về miền Quan họ 2013 sẽ tôn vinh những giá trị tiêu biểu của 2 bảo vật
quốc gia, qua đó góp phần quảng bá với du khách trong và ngoài nước tìm
hiểu, tìm về với Bắc Ninh để thấy, cảm nhận và trân quý những bảo vật mà
tiền nhân gây dựng”.
Theo: baobacninh