Được phát hiện vào năm 1961 ở căn cứ khởi
nghĩa của Bà Triệu tại chân núi Nưa, xã Tân Ninh, H.Triệu Sơn (Thanh
Hóa), kiếm ngắn núi Nưa được dân gian liên tưởng đây là thanh kiếm lệnh
của Bà Triệu trong cuộc khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của phương Bắc.
Kiếm ngắn núi Nưa đang được bảo quản và trưng bày tại Bảo tàng Thanh Hóa - Ảnh: N.M
|
Tại Bảo tàng Thanh Hóa hiện nay đang lưu giữ và trưng bày những bộ
sưu tập binh khí thuộc thời đại văn hóa Đông Sơn hết sức đa dạng và
phong phú. Độc đáo và nổi bật nhất là thanh kiếm ngắn núi Nưa có cán là
khối tượng hình người phụ nữ. Theo đánh giá của một số nhà nghiên cứu
thì kiếm ngắn núi Nưa có cấu trúc, kiểu dáng, tiêu chí thẩm mỹ nghệ
thuật rất đẹp; là kiếm ngắn đẹp nhất trong các kiếm ngắn có khối tượng
người ở Việt Nam.
Kiếm ngắn núi Nưa được chế tác bằng đồng, có lưỡi dài 46,5 cm, rộng 5
cm, chuôi kiếm dài 18 cm, nặng 620 gr, được chế tác theo hình lá tre
mang đặc trưng phong cách sông Mã. Lưỡi và chuôi kiếm được đúc liền
nhau. Lưỡi mỏng, có hai rìa sắc, nhọn; chắn tay hình sừng trâu; cán kiếm
là khối tượng tròn khắc họa một người phụ nữ đứng nhìn thẳng. Đây cũng
chính là nét độc đáo riêng có của kiếm ngắn núi Nưa khiến nó vượt qua
một số thanh kiếm ngắn khác để trở thành bảo vật quốc gia.
Khối tượng ở chuôi kiếm ngắn núi Nưa thể hiện hình tượng một người
phụ nữ đầy quyền uy với hai tay khuỳnh chống nạnh. Khuôn mặt trái xoan,
cằm hơi nhô ra, cặp mắt được thể hiện bằng hai vòng tròn đồng tâm, xung
quanh có những chấm nhỏ, thể hiện cặp lông mày dài, cong, sống mũi
thẳng, miệng thon nhỏ, tai dài đeo đôi vòng to chấm vai, ngực và tay đeo
vòng trang sức. Đầu tượng vấn khăn hình chóp giống hình búp hoa sen.
Bụng, eo được thắt một dải rộng như cạp váy, lưng thắt dải dài phủ cả
đằng trước và đằng sau. Thân tượng mặc áo chẽn dài tay, áo xẻ ngực không
cài khuy để lộ vạt yếm kín cổ bên trong, áo bó sát lấy thân làm nổi rõ
những đường cong cơ thể.
Nghiên cứu trang phục của người Việt cổ trên chuôi kiếm ngắn núi Nưa,
các nhà khoa học đều có chung nhận định đây là một bộ trang phục khá
lộng lẫy được dệt may công phu, hoa văn trang trí trên váy và áo là dạng
hình học, với những đường vạch ngắn song song, đường tròn đồng tâm đặc
trưng của văn hóa Đông Sơn cách nay khoảng 2.000 năm. Kiểu mặc áo yếm
này ngày nay vẫn phổ biến trong trang phục của phụ nữ Mường. Nhìn tổng
thể hình dáng, trang phục và cách trang sức tượng người phụ nữ trên cán
kiếm ngắn núi Nưa, đối chiếu với một số tượng chuôi kiếm, chuôi dao găm
khác, có thể khẳng định đây là tượng người phụ nữ có hình thể đẹp, vẻ
đẹp quyền quý, thuộc tầng lớp quý tộc hoặc tầng lớp giàu có. Việc phổ
biến cán kiếm, dao găm có hình tượng người phụ nữ ở Thanh Hóa chứng tỏ
chế độ mẫu hệ trong khoảng trước và những năm đầu thế kỷ thứ 3 sau Công
nguyên còn rất phổ biến tại đây. Chính những khối tượng này đã phản ánh
vai trò và vị trí người phụ nữ rất được đề cao trong xã hội lúc bấy giờ.
|
|
“Đây là kiếm ngắn có hình thức hết sức độc
đáo và là một tác phẩm nghệ thuật có giá trị thẩm mỹ tiêu biểu cho phong
cách chế tác đồ đồng lưu vực sông Mã thuộc thời đại văn hóa Đông Sơn.
Chính trang phục của người phụ nữ trên chuôi kiếm đã cho chúng ta sự
nhận biết những nét riêng biệt của vùng lưu vực sông Mã trong nền văn
hóa Đông Sơn” - tiến sĩ sử học Lê Ngọc Tạo, Trưởng ban Nghiên cứu lịch
sử Thanh Hóa.
|
|
|
Hình tượng Bà Triệu
Theo sử sách, vùng núi Nưa xưa kia vốn là nơi Bà Triệu cùng với người
anh trai là Triệu Quốc Đạt, một huyện lệnh có thế lực trong vùng đã dấy
binh khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của phương bắc. Tại đây vào năm
248, Bà Triệu đã tập hợp nghĩa sĩ, luyện tập võ nghệ, đánh đuổi giặc
Ngô, giành lại giang sơn. Dù cuộc khởi nghĩa đã thất bại sau đó và Bà
Triệu phải tuẫn tiết ở núi Tùng (xã Triệu Lộc, H.Hậu Lộc, Thanh Hóa ngày
nay), nhưng hình ảnh người phụ nữ phi thường với câu nói đầy khí phách
của bà: “Tôi muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá kình ở
biển Đông, đánh đuổi quân Ngô giành lại giang sơn, cởi ách nô lệ, chứ
tôi không chịu khom lưng làm tì thiếp người ta” vẫn còn vang vọng mãi
đến hôm nay.
Vì vậy, việc phát hiện ra kiếm ngắn núi Nưa ngay tại nơi Bà Triệu dấy
binh khởi nghĩa có một ý nghĩa hết sức đặc biệt. Nó khiến người dân
trong vùng liên tưởng đây là thanh kiếm lệnh mà Bà Triệu vẫn thường vung
lên mỗi khi xuất trận trên bành voi, khiến lũ giặc Ngô phải kinh hồn
bạt vía. Không những thế, trong quá trình sáng tác tranh, tượng về Bà
Triệu, nhiều họa sĩ, nhà điêu khắc đã lấy hình ảnh người phụ nữ quyền uy
trên chuôi kiếm ngắn núi Nưa để khắc họa chân dung của bà. Nổi bật hơn
cả là tác phẩm Bà Triệu đứng trên đầu voi của nhà điêu khắc Lê Quỳ. Hiện
tác phẩm này đang được trưng bày tại Bảo tàng Thanh Hóa và được đông
đảo du khách và những nhà nghiên cứu đánh giá rất cao.
Trao đổi với Thanh Niên, tiến sĩ sử học Lê Ngọc Tạo, Trưởng
ban Nghiên cứu lịch sử Thanh Hóa cho rằng việc dân gian liên tưởng, gắn
kiếm ngắn núi Nưa với Bà Triệu không có căn cứ khoa học. Tuy nhiên, căn
cứ vào niên đại của thanh kiếm, đặc biệt là hình tượng người phụ nữ
quyền uy trên chuôi kiếm cùng với lòng tôn kính của người dân với Bà
Triệu thì sự liên tưởng đó là hoàn toàn dễ hiểu.
Theo: thanhnienonline