Theo quan niệm của người dân nơi đây, quan tài là thứ tài sản giá trị, mang lại nhiều điều may mắn, tốt lành. Chính vì thế mà gia đình nào cũng cố tình đóng sẵn những cỗ quan tài thật đẹp để dành biếu nhau vào những dịp trọng đại trong đời.

Đem lại điều may mắn, tốt đẹp trong ngày cưới

Dưới mỗi căn nhà sàn đều có chuẩn bị sẵn những cỗ quan tài.

Chuyện nghe qua tưởng như đùa trên diễn ra tại thôn Gọi Re, xã Ba Xa, huyện Ba Tơ (Quảng Ngãi). Cách trung tâm xã Ba Xa hơn 100km đường nhựa lẫn đất đỏ, thôn Gọi Re hiện là một trong những thôn khó khăn nhất của xã. Cả thôn chỉ có khoảng vài chục nóc nhà sàn; cuộc sống của đồng bào H’rê chủ yếu bám vào nương rẫy để kiếm khoai sắn qua ngày. Giao thông khó khăn, tách biệt với bên ngoài… chính là trở ngại lớn nhất khiến người dân khó tiếp cận được với cuộc sống hiện đại như các bản làng khác. Tuy nhiên, có lẽ nhờ vậy mà cho đến nay, họ vẫn còn lưu giữ được sự hồn hậu, chân chất và những phong tục văn hóa độc đáo của dân tộc mình.

Khác hẳn quan niệm của nhiều dân tộc, đồng bào H’rê ở thôn Gọi Re tin rằng, cỗ quan tài không phải là hiện thân của sự chết chóc, điềm xui xẻo mà ngược lại nó lại là thứ đem lại điều may mắn, tốt đẹp. Chính vì thế mà vào những dịp trọng đại trong đời người như ngày cưới, đồng bào H’rê sẽ tặng nhau cỗ quan tài thay cho sính lễ.

Giải thích về phong tục kỳ lạ này, già Đinh Văn Giớ (60 tuổi) - một bậc cao lão ở thôn Gọi Re cho biết: “Theo quan niệm của người H’rê ở Quảng Ngãi, việc tổ chức đám cưới giữa nhà trai và nhà gái diễn ra giống nhau để tạo sự công bằng giữa hai gia đình. Với chúng tôi, việc con dâu về nhà chồng ở hay con rể về nhà vợ ở đều được, không có sự phân biệt. Tuy nhiên, điều đặc biệt, trong lễ cưới, mỗi chàng trai H’re bắt buộc phải có một cỗ quan tài tặng cho gia đình nhà gái. Gia đình cô dâu sau khi nhận cỗ quan tài thì coi như đã nhận sính lễ cưới.

Theo già làng Giớ, tục biếu quan tài cho nhau trong ngày cưới của dân tộc mình có từ rất lâu đời. Tùy theo hoàn cảnh cụ thể của từng gia đình, chiếc quan tài được chọn làm “quà cưới” cũng có kích thước và mức độ tinh xảo khác nhau.

Nếu gia đình nhà trai quá khó khăn, trong ngày cưới không thể đóng được chiếc quan tài, khi được nhà gái đồng ý thì sau đám cưới họ sẽ phải dành dụm tiền bạc để gửi trả “sính lễ” sớm nhất có thể. Người H’rê tin rằng, cỗ quan tài là thứ tượng trưng cho sự may mắn, điều tốt lành, vì thế, việc chuyển giao này sẽ giúp cô dâu, chú rể có cuộc sống vui vẻ, hạnh phúc đến cuối đời.

Nói về phong tục tập quán độc đáo của dân tộc mình, bà Đinh Thị Vít (55 tuổi, trú thôn Gọi Re) tự hào: “Ở thôn mình, hầu như nhà nào cũng có quan tài để tặng hoặc được tặng. Không chỉ chàng trai tặng quan tài cho gia đình nhà vợ mà thông gia cũng có thể tặng quan tài cho nhau để tỏ lòng quý mến.

Quan tài thường được làm bằng gỗ, từ thân những cây to trong rừng; sau khi được đẽo rỗng ruột, người ta làm thêm phần nắp đậy phía trên. Vào dịp cưới hỏi, sau khi làm xong phần nghi thức, chú rể biếu gia đình nhà gái cỗ quan tài thì xem như cuộc hôn nhân đã thành công. Nhờ cỗ quan tài và Giàng phù hộ mà từ xưa đến nay, tất cả các cặp vợ chồng trong thôn sống rất nghĩa tình, hạnh phúc, ít khi xảy ra mâu thuẫn”.

Cách thể hiện tình cảm “có một không hai”

Cũng theo lời kể của già Giớ, cỗ quan tài không chỉ được dùng làm quà ngày cưới để cầu mong sự may mắn, hạnh phúc; mà trong những dịp trọng đại khác, khi muốn thể hiện tình cảm, cỗ quan tài cũng là món quà được lựa chọn đầu tiên. Ví như, con cái muốn tỏ lòng hiếu thảo với ba mẹ thì anh em trong gia đình sẽ cùng nhau làm hai cỗ quan tài để biếu cho ba mẹ khi họ bước sang tuổi 40. Hoặc khi trong nhà có người bị đau ốm, sắp về với “Giàng” thì người thân cũng sẽ tặng họ một cỗ quan tài.

Những nếp nhà sàn ở thôn Gọi Re

Việc tặng quan tài trong những dịp này không hề mang ý đồ xấu, mong người khác sớm “ra đi”; mà nó thể hiện sự biết ơn, cầu cho cha mẹ sống lâu hơn. Không những thế, người Hre quan niệm, người chết sẽ về với "Giàng", sẽ bắt đầu một cuộc mới. Cỗ quan tài được xem là phương tiện đưa họ đi và là ngôi nhà cho họ sinh sống khi đến nơi ở mới. Chính vì thế, khi biếu quan tài cho người sắp mất là thể hiện tình cảm cao quý của người tặng, đã nhường cho người khác hưởng lại những gì mình cần nhất trong cuối đời.

Hoặc cũng có trường hợp, trong làng có một người ốm đau, bệnh tật, già làng sẽ chọn ra 7 người đàn ông khỏe mạnh nhất lên rừng đốn gỗ để làm quan tài tặng cho người bị ốm. Họ cho rằng, nếu người khỏe mạnh tặng quan tài  lại cho người đau ốm thì người đó sẽ được truyền sức khỏe để thoát khỏi “con bệnh”. Người có của ăn, của để trong làng sẽ có trách nhiệm biếu quan tài cho người nghèo khó để truyền may mắn giúp họ thoát nghèo. Trường hợp, trong làng có người chết nghèo khó, quan tài của một người tốt bụng trong làng sẽ mang tới cho không.

Chính vì những giá trị to lớn của chiếc quan tài trong cuộc sống của người H’rê mà gia đình nào cũng cố tình đóng sẵn một chiếc quan tài để ở dưới nhà sàn. Theo già Giớ, tại mỗi gia đình, khi người con trai lớn trong nhà đủ 18 tuổi thì người này sẽ theo cha lên rừng chọn gỗ để đóng quan tài. Chọn gỗ xong, họ phải làm lễ cúng tại nhà để xin “thần rừng, thần cây” cho phép họ đẽo gỗ làm quan tài. Sau khi hoàn thành thì họ mới bắt tay vào làm. Vì chiếc quan tài là vật dụng linh thiêng, có giá trị nên trong thời gian làm, người con trai không được ra khỏi nhà nửa bước.

Làm xong, cỗ quan tài sẽ được chuyển xuống đặt ngay bên dưới nhà sàn. Khi có dịp trọng đại thì họ mới đem ra để làm quà tặng. Khi cỗ quan tài chuẩn bị sẵn được sử dụng thì đúng một năm sau, người con trai thứ phải lên rừng đốn gỗ về làm quan tài mới. Nếu gia đình nào không có con trai, thì nhân lúc còn khỏe mạnh người cha phải chuẩn bị trước quan tài cho tất cả các thành viên trong gia đình.

Có thể nói, đối với người H’rê, chiếc quan tài không chỉ món quà, là tài sản quý giá của mỗi gia đình mà nó còn là minh chứng cho tinh thần đoàn kết, yêu thương lẫn nhau. Ở miền đất còn nhiều khó khăn như Gọi Re, việc giữ gìn được nét sinh hoạt văn hóa riêng biệt mang đậm tính nhân văn như việc “tặng quan tài” quả là điều đáng quý.

Bà Võ Thị Bích Lê, Phó Chủ tịch UBND xã Ba Xa, cho biết: “Dù đời sống của đồng bào H’rê ở thôn Gọi Re (xã Ba Xa) còn nhiều khó khăn, vất vả nhưng đến nay, họ vẫn còn giữ được những nét sinh hoạt văn hoá như tặng quan tài ngày cưới, tặng quan tài cho người thân thiết… Có thể nói, đây là một phong tục độc đáo, cần được giữ gìn và phát huy vì nó có khả năng giúp người dân xích lại gần nhau, đoàn kết với nhau hơn”.

                                                                                                       Theo: nguoiduatin.vn