UBND TP Hà Nội vừa phê duyệt đề án
nghiên cứu khôi phục Điện Kính Thiên thời đại các triều đại Lý, Trần,
Lê, Nguyễn tại Trung tâm Hoàng thành Thăng Long. Từ tháng
2/2014, Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội phối hợp với Viện
khảo cổ học tiến hành khai quật khu vực chính điện Kính Thiên. Phạm vi
nghiên cứu không gian điện Kính Thiên gồm các bộ phận kiến trúc chính là
cửa Đoan Môn, sân Đan Trì, Chính điện Kính Thiên, tường hành cung, Hậu
Lâu và các công trình phụ trợ khác. Trong đó, quan trọng nhất là Tòa
Chính điện Kính Thiên.
Rồng
đá điện Kính Thiên được xây dựng năm 1467, thuộc dòng rồng Đế vương có
năm móng. Là di sản kiến trúc tuyệt tác, tiêu biểu cho nghệ thuật điêu
khắc thời Lê Sơ. Ảnh: Minh Anh
Bước đầu các nhà khoa
học xác định được một phần không gian Chính điện Kính Thiên ở khu vực
Trung tâm như: Ngự đạo, sân Đan Trì, móng kiến trúc (hành lang). Đặc
biệt các di tích này đều xác định rõ hai giai đoạn Lê Sơ và Lê Trung
Hưng chồng xếp lên nhau.
Đề án sẽ sưu tầm khảo cứu tư liệu, thực
hiện công tác khai quật khảo cổ, nghiên cứu toàn diện và chi tiết không
gian Điện Kính Thiên một cách xác thực thông qua các bản vẽ, mô hình 2D,
3D, mô hình thực tế. Năm 2016, Trung tâm sẽ báo cáo UBND thành phố về
mô hình phục dựng.
Điện Kính Thiên là công trình trung tâm của
hoàng cung của thời Lê ở Đông Kinh, là nơi vua Lê Thái Tổ tuyên bố lên
ngôi. Về sau, đây là nơi cử hành các nghi lễ long trọng của triều đình,
đón tiếp sứ giả nước ngoài, thiết triều bàn việc quốc gia.
Lính
Pháp chụp ảnh bên thềm điện Kính Thiên trong thời gian đồn trú tại đây
(Ảnh trên do bác sĩ Charles – Edouard Hocquard chụp giai đoạn 1884
-1885)
Theo Đại Việt Sử ký toàn thư,
điện Kính Thiên được xây dựng năm 1428 đời Vua Lê Thái Tổ và hoàn thiện
vào đời Vua Lê Thánh Tông. Điện Kính Thiên được xây dựng trên núi Nùng,
ngay trên nền cũ của cung Càn Nguyên – Thiên An thời Lý, Trần.
Lấy
Càn Nguyên đặt tên cho điện coi chầu, Lý Thái Tổ đã chọn đúng trung tâm
của trời đất đặt ngai vàng trị nước, sau các vua nhà Lý, các vua nhà
Trần, nhà Lê đã cho xây dựng hệ thống thành lũy tại đây. Khu vực quan
trọng là Cấm Thành hay còn gọi Long Thành, trung tâm là điện Càn Nguyên,
Thiên An thời Lý – Trần, điện Kính Thiên thời Lê.
Từ năm 1788,
khi Vua Quang Trung đóng đô ở Phú Xuân – Huế và sau đó nhà Nguyễn (1802 –
1945) cũng định đô tại đây thì thành Thăng Long trở thành trụ sở của
Trấn Bắc Thành.
Năm 1805, Vua Gia Long cho xây dựng khu vực này
làm hành cung để vua sử dụng mỗi khi các vua nhà Nguyễn “Bắc tuần”. Tên
Thành cổ Hà Nội xuất hiện từ năm 1831, khi Vua Minh Mạng thực hiện cuộc
cải cách hành chính lớn, thành lập các tỉnh, trong đó có tỉnh Hà Nội.
Thành Hà Nội là trụ sở của tỉnh Hà Nội.
Thời Pháp thuộc, vào cuối
thế kỷ XIX, thực dân Pháp phá bỏ hành cung Kính Thiên và xây dựng trụ sở
chỉ huy pháo binh tại đây. Ngôi nhà này được gọi là nhà Con Rồng hay
còn gọi là Long Trì, do phía trước và sau đều có rồng đá chầu.
Sau
ngày 10/10/1954, khi quân ta vào tiếp quản Thủ đô, khu vực này trở
thành nơi làm việc của Bộ Quốc phòng. Năm 2004, Bộ Quốc phòng bàn giao
lại một phần diện tích khu vực trung tâm Thành cổ Thăng Long cho UBND
thành phố quản lý.
Năm 1886, quân Pháp đã xây dựng một toà nhà 2 tầng ngay trên chính nền điện Kính Thiên để làm Bộ Chỉ huy Pháo binh.
Về
kiến trúc, Điện Kính Thiên là di tích trung tâm, là hạt nhân chính
trong tổng thể các địa danh lịch sử của Thành cổ Hà Nội. Trước điện Kính
Thiên là Đoan Môn rồi tới Cột cờ Hà Nội, phía sau có Hậu Lâu, Cửa Bắc,
hai phía đông và tây có tường bao và mở cửa nhỏ. Các cửa này đã được nhà
nước bảo hộ Pháp liệt hạng từ năm 1925 cùng với một số di tích khác ở
thành cổ.
Quan sát kiến trúc điện Kính Thiên qua các bức ảnh do
người Pháp chụp cuối thế kỷ XIX, có thể thấy Điện Kính Thiên là một kiến
trúc gỗ gồm 2 nếp hình chữ Nhị (二). Nhà làm kiểu chồng diêm 2 tầng 8
mái với các góc đao cong. Bờ nóc của cả hai nếp nhà đều đắp nổi đôi rồng
chầu mặt trời. Quanh điện có sân rộng được xây lan can bao cả 4 phía.
Dấu
tích điện Kính Thiên hiện nay chỉ còn là khu nền cũ. Nền điện dài 57 m,
rộng 41,5 m, cao 2,3 m và thềm bậc xây bằng đá xanh tạo thành ba lối
vào. Phía Nam nền điện còn có hàng lan can cao hơn 100 cm. Mặt trước,
hướng chính Nam của điện Kính Thiên là thềm điện xây bằng những phiến đá
hộp lớn gồm 10 bậc có 4 rồng đá chia thành 3 lối lên đều nhau tạo thành
Thềm Rồng. Thềm bậc có kích thước: ngang 13,7 m, dọc 4,45 m, cao 2,1m
với đôi rồng đá khắc chạm năm 1467 là những bộ phận điêu khắc bằng đá
còn tương đối nguyên vẹn.
Rồng đá điện Kính Thiên là một di sản
kiến trúc nghệ thuật tuyệt tác, tiêu biểu cho nghệ thuật điêu khắc thời
Lê sơ. Được chạm trổ bằng đá xanh, rồng đá có đầu nhô cao, đầu to, mắt
tròn lồi, sừng dài có nhánh, bờm lượn ra sau. Thân rồng uốn lượn mềm mại
thành nhiều vòng cung, nhỏ dần về phía nền điện, trên lưng có đường vây
dài nhấp nhô như vân mây, tia lửa.
Hình ảnh đôi rồng trước Điện Kính Thiên trong ảnh tư liệu cổ
Phía
bắc của nền Điện Kính Thiên còn có một thềm 7 bậc lên xuống nhỏ hơn so
với bậc thềm chính ở phía nam. Hai bên bậc thềm có 2 rồng đá mang niên
đại Lê Trung Hưng (thế kỷ XVII-XVIII ), rồng dài 3,4m; uốn 7 khúc, thân
có vẩy, lưng như hàng vây cá, chân rồng 5 móng… Hai bên lan can trang
trí hoa sen, sóng nước, đao, lửa, vân mây…
Nền và thềm bậc điện là
di tích ít ỏi trong kiến trúc hoàng cung thời Lê còn sót lại đến ngày
nay, phần nào phản ánh được quy mô hoành tráng của điện Kính Thiên xưa.
Từ
nhiều năm trước, vấn đề phục dựng điện Kính Thiên cũng được nhiều nhà
khoa học và lãnh đạo thành phố Hà Nội đưa ra. Giáo sư sử học Phan Huy Lê
cho rằng, phục dựng một kiến trúc cổ theo đúng yêu cầu khoa học, tức là
phải có đủ các thông số, các căn cứ thì hiện chúng ta chưa có điều
kiện. Nhưng có thể phục dựng theo công nghệ 3D, có tới đâu phục dựng tới
đó.
Theo Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long - Hà Nội, nếu làm
việc tích cực và hiệu quả nhất với sự chung tay, đồng thuận của nhiều cơ
quan chức năng, các nhà khoa học thì việc phục dựng điện Kính Thiên có
thể bắt đầu sau 5 năm tới khi đã đầy đủ các thông số, thông tin cần
thiết.
Theo : thethaovanhoa.vn