Đồng bào Cơ Tu sống tập trung ở 3 huyện Nam Giang, Đông Giang,
Tây Giang (Quảng Nam) và A Lưới (Thừa Thiên - Huế). Người Cơ Tu
giỏi nghề điêu khắc gỗ, trang trí nhà Gươl, dệt thổ cẩm, đan
lát... Trong những nghề truyền thống có từ lâu đời, nghề đan
lát thể hiện sự cần mẫn, đôi bàn tay khéo léo và sáng tạo
của người đàn ông Cơ Tu.
|
Nghề đan lát vừa tạo công ăn việc làm, vừa góp phần phát triển du lịch cộng đồng làng Cơ Tu. |
Trong
cuộc sống lao động sản xuất, săn bắn, hái lượm, sinh hoạt
hằng ngày và tổ chức lễ hội, người Cơ Tu sử dụng rất nhiều
vật dụng từ nghề đan lát truyền thống của dân tộc mình. Đó
là những nong, nia làm thóc; mâm ăn cơm, đựng đồ cúng; chiếu,
gối để nằm và đặc biệt là rất nhiều loại gùi với mẫu mã
và công dụng khác nhau. Tất cả được đan lát bởi sự nhẫn nại,
khéo léo và sáng tạo của những người đàn ông Cơ Tu mang tầm
nghệ nhân. Các vật dụng thường thấy trong mỗi gia đình Cơ Tu là
gùi, như gùi vận chuyển lúa (zôống), gùi mang trẻ em (p’reng),
gùi 3 ngăn của đàn ông (tàlét)... Các loại gùi này để trên
bếp lâu ngày ám khói, đen bóng rất đẹp và bền chắc. Nguyên
liệu để người Cơ Tu làm ra các sản phẩm đan lát thủ công
truyền thống là mây, tre, lồ ô, dứa... lấy trong rừng và phải
qua một số công đoạn sơ chế rất công phu. Thường thì thanh niên
trai trẻ trong làng được giao lên rừng khai thác nguyên liệu, còn
việc đan lát chủ yếu ở nhà là già làng và những người có
kinh nghiệm. Sau khi nguyên liệu được lấy về, tùy từng loại sản
phẩm mà họ có thể đem ngâm ở khe suối hoặc chẻ ra rồi vót
thành nan, đặt trên giàn bếp để tránh khỏi bị mọt, tạo cho
sản phẩm có độ bền. Già làng Clâu Nhất, thôn Pơning, xã Lăng,
H. Tây Giang cho biết: “Nghề đan lát do tổ tiên ông bà truyền
lại, tới ông già, bà già, rồi truyền tới mình. Từ trước tới
nay, người làng Pơning đan lát riêng lẻ ở từng nhà. Sản phẩm
làm ra chủ yếu tự cung cấp cho gia đình và số ít trao đổi với
người trong làng”.
Kỹ thuật đan lát của người Cơ Tu rất
phức tạp, tùy thuộc vào từng sản phẩm mà áp dụng nhiều kỹ
thuật đan khác nhau. Gùi vận chuyển lúa được đan với nan long
mốt; gùi củi thì được đan nan hình lục giác hoặc đan bằng mây
với dạng hình thang cân; gùi trẻ em được đan bằng mây dày với
nan long mốt, kết hợp với kỹ thuật chéo phức tạp dáng hình
ống, vành miệng tròn đáy hình vuông... Tàlét và gùi đựng đồ
dùng trang sức và thổ cẩm thì được đan nan long mốt kết hợp
với nhiều kỹ thuật đan tinh xảo khác nhau; có độ bền rất cao,
chỉ dùng làm quà biếu cho khách quý, tặng sui gia hay làm vật
sính lễ.
|
Gùi lên rẫy của người Cơ Tu được đan bằng mây rất bền. |
Nghề
đan lát truyền thống cũng góp phần tạo nên nét riêng của văn
hóa Cơ Tu. Với sự quan tâm của tỉnh, huyện và các tổ chức phi
chính phủ, nghề đan lát của người Cơ Tu được khôi phục nhằm
bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của đồng bào Cơ Tu. Việc
truyền và giữ nghề đã được nhiều làng Cơtu triển khai thực
hiện hiệu quả. Đó là dấu hiệu đáng mừng. Trong khuôn khổ dự
án tổ chức các hoạt động văn hóa dựa vào cộng đồng ở thôn
trên địa bàn tỉnh Quảng Nam do UNESCO) hỗ trợ, H. Tây Giang tranh
thủ khôi phục một số nghề truyền thống của đồng bào dân tộc
Cơ Tu như: dệt thổ cẩm, đan lát, dệt chiếu... Và thôn Pơning (xã
Lăng) được chọn để “giữ lửa” nghề đan lát. Hơn ba tháng qua,
tại nhà Gươl của thôn luôn đông vui vì đàn ông con trai tập trung
truyền nghề, học nghề đan lát; phụ nữ và trẻ con trong thôn
cũng đến xem. Trưởng thôn và già làng có uy tín trong cộng
đồng họp bàn, cử người có sức khỏe tốt, có kinh nghiệm đi
rừng để lấy nguyên liệu; việc truyền nghề giao cho các già
làng có kinh nghiệm và tay nghề cao. Ông Bhling Phát, Trưởng thôn
Pơning cho biết: “Chính quyền và bà con trong thôn rất vui khi
dự án hỗ trợ phát triển nghề đan lát truyền thống được triển
khai. Mong muốn sau này mô hình phát triển, được nhân rộng, có
sản phẩm để mà trao đổi ngoài thị trường, giữa thôn này với
thôn kia, giữa xã này với xã kia”.
Trước nguy cơ mai một
của nghề đan lát truyền thống Cơ Tu, tỉnh Quảng Nam đã đầu tư
một khoản kinh phí lớn để khôi phục lại nghề đan lát nổi
tiếng của đồng bào tại các thôn Bh’hôồng (xã Sông Kôn, H. Đông
Giang); thôn Voòng (xã Tr’Hy, H. Tây Giang); thôn Công Dồn (xã
Zduôih, H. Nam Giang)... Con em của dân làng được học nghề và
giới thiệu về mẫu đan lát, mây tre của các tỉnh bạn. Sản phẩm
làm ra trở thành mặt hàng lưu niệm ưa thích của nhiều du
khách. Nghề đan lát đã tạo công ăn việc làm và thu nhập cho
nhiều gia đình đồng bào Cơ Tu ở vùng cao Quảng Nam.
Theo: cadn.com.vn