Langnghevietnam.vn- vicrafts.vn- Ban truyền thông -  quan hệ quốc tế Hiệp hội làng nghề Việt Nam xin trích đăng nguyên văn  bài tham luận của Chủ tịch Hiệp hội làng nghề Việt Nam

Nước ta được mệnh danh là đất nước của làng nghề, nơi đây hội tụ những tinh hoa văn hóa, văn nghệ dân gian được bồi đắp qua nhiều năm, sản sinh và lưu giữ những giá trị có hàm lượng văn hóa, lịch sử tinh thần đặc sắc của dân tộc Việt Nam. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, những làng nghề, phố nghề vẫn tồn tại minh chứng cho sức sống mãnh liệt của mạch nguồn văn hóa kết tinh qua mấy nghìn năm. Bằng trí tuệ và đôi bàn tay tài hoa, các nghệ nhân người Việt đã bền bỉ gìn giữ và phát triển những làng nghề truyền thống, di sản văn hóa Việt Nam đồng hành cùng lịch sử dân tộc.

Làng nghề là cả một môi trường kinh tế, văn hóa, xã hội và công nghệ lâu đời. Văn hóa làng nghề luôn gắn với làng quê, các hoạt động lễ hội, phường hội mang đậm nét dân gian và chứa đựng tính nhân văn sâu sắc. Các làng nghề thường là những làng việt cổ, với kiến trúc độc đáo, một số làng nghề là làng khoa bảng, làng cách mạng như làng dao kéo Đa Sĩ có rất nhiều người đỗ đạt trong đó có danh y Hoàng Đôn Hòa nổi tiếng, làng gốm cổ truyền Bát Tràng có 25 tiến sĩ trong đó có một trạng nguyên, làng dệt lụa Vạn Phúc, các làng nghề huyện Phú Xuyên, làng nghề gỗ Mỹ nghệ Sơn Đồng,… thật độc đáo là các sản phẩm làng nghề thể hiện được tinh hoa, bản sắc văn hóa dân tộc. Khi khai quật di chỉ khảo cổ học Hoàng Thành Thăng Long cách đây nghìn năm ai cũng thấy rõ vai trò của làng nghề trong việc xây dựng kinh thành. Từ những viên gạch, viên ngói, đầu rồng đến những vật dụng sinh hoạt gốm sứ bị chon vùi dưới đất qua bao thời đại vẫn còn giữ nguyên nét tinh xảo, tài hoa của bàn tay khối óc người thợ thủ công. Đặc biệt, những sản phẩm từ từng lớp di chỉ thể hiện rất rõ nét đặc trưng nghệ thuật của các triều đại khác nhau theo thứ tự thời gian: Thời Lý – Trần, Thời Lê – Nguyễn…phản ánh dòng chảy văn hóa Việt Nam  một cách sinh động, cụ thể. Ông cha ta đã để lại một kho tàng nghề truyền thống quý giá, nay vẫn tồn tại và phát triển trong cuộc sống hiện đại, vừa phục vụ nhu cầu tiêu dung trong nước vừa xuất khẩu.

Tính đến tháng 12/2014, hiện nay cả nước có 5.096 làng nghề và làng có nghề trong đó có 1.748 Làng nghề đã được công nhận, trên 400 làng nghề truyền thống với hơn 53 nhóm nghề. Riêng Thủ đô Hà Nội có 1.350 làng nghề đã được công nhận, hàng trăm làng nghề, phố nghề truyền thống. Việt Nam ước tính có khoảng hơn 200 loại sản phẩm thủ công khác nhau trong đó rất nhiều sản phẩm có lịch sử phát triển hàng trăm, hàng nghìn năm: Tơ lụa Vạn Phúc, The La khê, Đồng Ngũ Xã, gỗ mỹ nghệ Sơn Đồng, Thêu Quất Động, đúc Huế, Ý Yên, Đại Bái, Ngũ Xã, Phước Kiều, Mây Tre đan Phú Vinh, Phú Túc, Chàng Sơn, Gốm Sứ Bát Tràng, Chu Đậu, Thổ Hà, Bầu Trúc, Kim Hoàn Định Công, Đồng Xâm, Châu Khê, Khảm Chuôn Ngọ, Mộc Kim Bồng, Thổ cẩm Mai Châu, Dừa Bến Tre, đồ chơi dân gian, nhạc cụ dân tộc…Sau khi Việt Nam gia nhập WTO, làng nghề Việt Nam có một sức sống mới, phong phú hơn, được chú ý về cơ sở hạ tầng, công nghệ và mở rộng thị trường xuất khẩu phát triển du lịch làng nghề, quảng bá thương hiệu sản phẩm cải tiến mẫu mã…Tại các làng nghề ra đời nhiều công ty mới, đẩy mạnh các chương trình xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm trên thị trường quốc tế. Thị trường trong nước cũng có điều kiện phát triển như mặt hàng nội, ngoại thất, sản phẩm văn hóa tâm linh…Sự phát triển ấy không bảo lưu cái cũ mà bắt gặp sự giao thoa với thế giới. Đời sống của người dân ở nơi có làng nghề thường cao hơn từ 3 – 5 lần so với làng thuần nông, các làng nghề thu hút khoảng 10 triệu lao động, ngoài ra còn tạo việc làm cho hàng triệu lao động phụ lúc nông nhàn. Những năm gần đây kim ngạch xuất khẩu đã lên tới hơn 1 tỷ triệu USD/năm.

Tuy nhiên, khoảng từ cuối năm 2008 đến nay trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế thế giới, các làng nghề Việt Nam cũng lâm vào tình cảnh hết sức khó khăn, thiếu vốn. Đầu ra cho sản phẩm không ổn định, mặt bằng sản xuất chưa được mở rộng,…Khi doanh nghiệp làng nghề thu hẹp sản xuất, không những người lao động trực tiếp chịu tác động mà nó sẽ ảnh hưởng dây chuyền tới nhiều lao động ở các lĩnh vực khác. Thực trạng đó đòi hỏi những biện pháp giải cứu cho làng nghề trước hết là tháo gỡ khó khăn về kinh tế, tạo công ăn việc làm cho hàng triệu lao động nhất là nhiều người là việc ở thành phố, khu công nghiệp trở về làng chưa có công ăn việc làm. Cùng với sự trợ giúp của Chính Phủ, một số doanh nghiệp làng nghề đã chủ động thực hiện các biện pháp liên kết, liên doanh, tham quan, khảo sát, tổ chức lại sản xuất, kinh doanh, áp dụng công nghệ mới để vươn lên. Đồng thời giải quyết hàng loạt vấn đề về vốn, phát triển các vùng nguyên liệu, cải tiến mẫu mã sản phẩm hiện đại hóa công nghệ truyền thống, xúc tiến thương mại mở rộng thị trường xuất khẩu, tập trung khai thác tốt thị trường trong nước. Hà Nội có số lượng làng nghề nhiều nhất nước, trong dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội đã đưa hoạt động của các làng nghề truyền thống vào chương trình kỉ niệm, là cơ hội để các làng nghề vượt qua khó khăn vươn lên. Thể hiện sức sống trường tồn nghề thủ công truyền thống từ các làng nghề, phố nghề, nghệ nhân đã vượt qua khó khăn về vốn, thị trường, công nghệ truyền thống lâu đời kết hợp với công nghệ hiện đại.v.v…các làng nghề , nghệ nhân đã tham gia trưng bày triển lãm, lễ hội tham gia chương trình “Những tấm lòng với Thăng Long – Hà Nội”, quà tặng cho thủ đô nhân dịp đại lễ 1000 năm như: Tranh thêu “Cội xưa” nói về miền đất lịch sử Cố Đô Hoa Lư – Ninh Bình của làng nghề truyền thống Văn Lâm, đồng thời cũng là một làng nghề du lịch truyền thống lâu năm, bức Thiên Đô chiếu qua chất liệu đồng Đại Bái gỗ Đồng Kỵ Bắc Ninh, trong ngày Đại lễ 1000 năm. Các làng nghề gốm Bát Tràng, khảm chai Chuôn Ngọ, thêu Bất Động…Sau đại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà Nội chúng ta đã khai thác lợi thế nghề thủ công truyền thống, các làng nghề Việt Nam vào phát triển tiềm năng du lịch như: các lễ hội tri ân tổ nghề, các trò chơi dân gian, văn hóa ẩm thực từ các làng nghề sẽ tạo nên một bức tranh phong phú và đa dạng phục vụ cho khách du lịch và bảo tồn tinh hoa văn hóa làng quê Việt Nam.

Về phát triển du lịch làng nghề truyền thống hiện nay. Trong xu thế hội nhập quốc tế, làng nghề, ngành nghề truyền thống và các làng Việt cổ Việt Nam là nơi hội tụ bản sắc, nét độc đáo riêng, góp phần giới thiệu sinh động về đất nước và con người của mỗi vùng miền, địa phương, phát triển du lịch làng nghề phù hợp với phát triển kinh tế, văn hóa xã hội đang được nhiều quốc gia quan tâm và đưa ra những chính sách quảng bá để kích thích phát triển loại hình du lịch làng nghề.

Tuy nhiên, để phát triển xứng tầm loại hình làng nghề du lịch còn rất nhiều việc phải làm như; Nhận thức, ý thức trách nhiệm của cấp chính quyền, sự đồng thuận của nhân dân địa phương trong xây dựng cơ sở hạ tầng, cảnh quan, môi trường, các chương trình sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ chất lượng cao. Đồng thời phải tạo những điều kiện cơ sở dịch vụ phục vụ khách thuận lợi hấp dẫn để khách tham gia các hoạt động trải nghiệm làng nghề, đến nhiều lượt mua nhiều hàng lưu niệm, có ấn tượng tốt đẹp.

Trong cuốn sách “làng nghề du lịch Việt nam” do Nhà xuất bản Thống kê – Hà Nội năm 2007 đã nêu những điều kiện để trở thành một làng nghề du lịch:

Thứ nhất: là các giá trị văn hóa làng nghề thể hiện thông qua tính truyền thống của công nghệ và kỹ thuật sản xuất, đó là kết quả của một quá trình kết tinh, truyền tải và tiếp nối từ thế hệ này sang thế hệ khác. Đặc thù sản phẩm của làng nghề phụ không thuộc vào dây truyền sản xuất hiện đại, năng suất cao mà chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, bí quyết tài hoa người thợ chế tác đồ thủ công. Sản phẩm sản xuất từng chiếc, từng chiếc, do đó huy động dấu ấn tình cảm và cá nhân người thợ. Trong xu thế quốc tế hóa mọi mặt của đời sống giá trị văn hóa truyền thống có sức hút đặc biệt đối với cá giá trị văn hóa truyền thống, tìm hiểu nhân sinh quan, thế giới quan và quan niệm của người Việt Nam.

Thứ hai: là các giá trị lịch sử các làng nghề phải có tuổi nghề khá cao, sản phẩm thường gắn với đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng, lưu giữ cả những yếu tố tín ngưỡng, phong tục tập quán của các làng nghề. Bởi vậy các làng nghề du lịch thường phải gắn với lễ hội truyền thống, gắn với cảnh quan thiên nhiên truyền thống của làng quê Việt nam như: bến nước, dòng sông, đình làng, sông núi, khí hậu, cảnh quan thiên nhiên kỳ thú…

Thứ ba: là mức độ tham gia của cộng đồng. Động cơ của khách du lịch khi lựa chọn đến các làng nghề là được trải nghiệm tận mắt quan sát quá trình sản xuất và mua sắm sản phẩm thủ công, ngoài ra họ còn muốn tham gia vào đời sống sinh hoạt thường nhật của làng quê. Quá trình này đòi hỏi mức độ tham gia của cộng đồng là rất lớn, từ khâu hướng dẫn sản xuất cho thuê cơ sở lưu trữ tại nhà mời khách các món ăn truyền thống, thuyết minh cho khách về phong tục tập quán của làng. Bởi vậy, du lịch làng nghề đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa khách du lịch, người dân địa phương, đơn vị kinh doanh du lịch.

Từ năm 2010 đến nay, Chính phủ đã ban hành một số văn bản hỗ trợ sản xuất nhằm khôi phục và phát triển các nghề truyền thống, thúc đẩy, tiêu thụ sản phẩm thị trường trong nước và ngoài nước, phát triển làng nghề gắn với du lịch và chương trình xây dựng nông thôn mới như: Năm 2010 ban hành Quyết định 132/2010 về chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề nông thôn,…hỗ trợ phát triển sản xuất, khôi phục và phát triển các nghề, làng nghề truyền thống ; Nghị định 66/2006/NĐ-CP ngày 7/7/2006 về phát triển ngành nghề nông thôn nhằm thống nhất hành động của các bộ, ngành trung ương và địa phương, đồng thời tăng cường các chính sách hỗ trợ ngành nghề, làng nghề trong cả nước phát triển bền vững.

Ngày 29/01/2015, Văn phòng Chính phủ đã có văn bản số 771-VPCP-KTN truyền đạt ý kiến Thủ tướng về báo cáo rà soát việc triển khai thực hiện các quy định hỗ trợ nghề và giải pháp huy động vốn đầu tư nâng cấp hạ tầng các làng nghề được công nhận. Trong đó Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì phối hợp các Bộ, cơ quan và địa phương thực hiện các dự án bảo tồn làng nghề truyền thống ; xây dựng và triển khai các dự án phát triển cơ sở hạ tầng du lịch làng nghề, chỉ đạo phát triển làng nghề gắn với du lịch, nhất là xây dựng và triển khai thực hiện các tuyến, điểm du lịch gắn với làng nghề.

Căn cứ Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16 tháng 4 năm 2009 về việc ban hành bộ tiêu chí quốc gia về Nông thôn mới với 19 tiêu chí có tới 11 tiêu chí có quan hệ mật thiết và thường xuyên đến làng nghề như tiêu chí Cơ sở vật chất văn hóa (6), Tiêu chí Chợ Nông thôn (7), Tiêu chí Thu nhập (10), Tiêu chí Hộ nghèo (11), Tiêu chí cơ cấu lao động (12), Tiêu chí Hình thức tổ chức sản xuất (13), Tiêu chí giáo dục (14), Tiêu chí Văn hóa (16), Tiêu chí Môi trường (17), Tiêu chí Hệ thống tổ chức chính trị xã hội vững mạnh (18), Tiêu chí An ninh, trật tự xã hội được giữ vững (19) chính vì thế làng nghề xứng đáng là hạt nhân góp phần thiết thực vào việc phát triển và xây dựng nông thôn mới.

                                                                                Lưu Duy Dần

                                                             Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam