Ngôi chùa tọa lạc tại xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, nằm ngay khu vực ven sông Đuống, quanh chùa có dòng sông uốn lượn tạo nên khung cảnh vô cùng nên thơ. Chùa còn có tên khác là Ninh Phúc tự, đây là một trong số ít những ngôi chùa còn giữ được vẻ đẹp sơ khai lúc ban đầu.
Theo tìm hiểu, chùa Bút Tháp được xây dựng từ thế kỷ 14 với diện tích khoảng 10.000m2 và được xây theo kiểu nội công ngoại quốc, với các công trình kiến trúc được bố trí cân xứng, chặt chẽ ở khu vực trung tâm. Cụm kiến trúc trung tâm gồm 8 đơn nguyên song hành được bố trí đăng đối trên trục đường “Thần Đạo” và có 2 dãy hành lang chạy dọc chùa bao bọc. Ngoài cùng chùa Bút Tháp là Tam Quan, tiếp đến là gác chuông 2 tầng 8 mái. Trong nội tự, giữa hai dãy hành lang là 7 tòa nhà được tính từ ngoài vào như sau: Tiền Đường, Thiêu Hương, Thượng điện, vắt nối giữa Thượng Điện và Tích Thiện Am là chiếc cầu đá bắc ngang hồ sen.
Ngôi chùa tọa lạc tại xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh
Nói về tòa Tích Thiện Am một sư thầy chia sẻ: “Tích Thiện Am có nghĩa là nơi chứa điều lành. Bên trong tòa nhà này có tòa cửu phẩm liên hoa – tháp bằng gỗ có 9 tầng, 8 mặt, 9 đài sen tượng trưng 9 cấp thành chính quả của Phật giáo”.
“Mình đã đi một vòng ngôi chùa rồi, có thể nói mỗi một hạng mục kiến trúc trong chùa là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, được kiến tạo từ nhiều loại chất liệu đa dạng như gạch, đá, gỗ. Với tổng thể kiến trúc cân xứng, chặt chẽ tại trung tâm và mở ở những khu vực xung quanh, tạo nên một nét đặc sắc riêng biệt của chùa Bút Tháp. Sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc với môi trường tự nhiên xung quanh cho mình cảm giác thư thái, yên bình” - Chị Hồng Ân (du khách) cho hay.
Bên cạnh kiến trúc độc đáo, nơi đây còn chứa đựng một báu vật cổ độc nhất vô nhị của nước ta, đó chính là tượng Phật “Thiên thủ thiên nhãn - nghìn mắt, nghìn tay”. Bức tượng này cao 3,7m; ngang 2,1m; dày 1,15m; có 11 đầu; 46 tay lớn và 954 tay nhỏ, dài ngắn khác nhau vươn cao như ánh hào quang, đặt trên một tòa sen rồng đội và có dáng hành đạo, thư thái.
Với nghìn con mắt và nghìn cánh tay, Phật bà như nhìn thấu vũ trụ, vươn tới những cõi xa xăm diệt tà, giúp đời, giúp đạo. Tượng phật là 1 trong 4 bảo vật quốc gia được Nhà nước công nhận được đặt tại chùa. Pho tượng này đã có tuổi đời rất lâu năm, được xác nhận điêu khắc vào năm 1656. Có thể xem bức tượng này là tiêu biểu cho nghệ thuật tạc tượng đương thời, mang đậm ý nghĩa Phật giáo.
Tượng phật là 1 trong 4 bảo vật quốc gia được Nhà nước công nhận được đặt tại chùa. Pho tượng này có tuổi đời rất lâu năm, được xác nhận điêu khắc vào năm 1656.
Điểm đặc biệt, độc đáo của chùa Bút Tháp là ngọn bảo tháp bằng đá, từ xa nhìn lại, bạn sẽ thấy tháp như một chiếc bút khổng lồ giữa nền trời thanh vắng. Ngọn tháp này có tên tháp Báo Nghiêm, bên trong thờ tượng Thiền sư Chuyết Chuyết. Tháp cao 13,05m, có 5 tầng với một phần đỉnh xây bằng đá xanh, 5 góc của 5 tầng là 5 quả chuông nhỏ, hoa văn sinh động và độc đáo được trang trí tỉ mẩn xung quanh. Dưới cùng ngọn tháp này bạn có thể thấy được 13 bức chạm đá có hình thú.
Từ những chi tiết ấy, chúng ta có thể thấy được kỹ nghệ ghép đá và điêu khắc tuyệt vời của những người thợ thủ công dân tộc thời xa xưa. Lùi về phía sau tháp chúng ta sẽ thấy thêm Tôn Đức cao 11m đặt xá lị vị tổ thứ hai của chùa. Tháp được xây dựng cũng vào thế kỷ 17 với 4 mặt được bít kín đá. Thời gian trước, người ta đã tìm được 2 cuốn sách đồng cổ, viết/khắc kinh Phật ngay trong lòng tháp.
Ngoài ra, khi đến đây du khách còn được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của tòa Cửu phẩm liên hoa vừa độc, vừa lạ. Tòa có hình tháp bát giác, cao 7,8m xếp 9 tầng theo kiểu tòa sen được đặt ở chính giữa lòng nhà tòa Tích thiện am, thể hiện 9 kiếp tu của đức Thích Ca Mâu Ni. Chín tầng Cối kinh tạc hàng trăm tượng Phật, hoa lá, chim muông, tập trung chủ đề khuyến thiện trừ ác, giới thiệu hành trang các vị tổ Thiền tông, các đại sư, các cấp độ thăng hoa trên đường lên cõi Niết bàn. Tòa Cửu phẩm liên hoa là tháp gỗ 8 mặt, 9 tầng, được đỡ bởi các hàng chấn song con tiện. Tám mặt của 9 tầng có gắn phù điêu gắn với Phật giáo.
Với những giá trị độc đáo, chùa Bút Tháp được Bộ Văn hóa-Thông tin xếp hạng Di tích Quốc gia từ năm 1962, đến năm 2013 được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt.
Anh Ngọc Tân (du khách Hà Giang) thổ lộ: “Tôi quan sát ở đây lưu giữ rất nhiều pho tượng gỗ tạc trong nhiều tư thế như đứng, ngồi, quỳ với nét mặt sinh động, biểu hiện nội tâm sâu sắc với ý nghĩa Phật giáo cao cả. Thế mới thấy các nghệ nhân xưa rất khéo léo, tinh tế trong từng đường nét”.
Với những giá trị độc đáo, chùa Bút Tháp được Bộ Văn hóa-Thông tin xếp hạng Di tích Quốc gia từ năm 1962, đến năm 2013 được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt. Trong số 13 nhóm Bảo vật Quốc gia tỉnh Bắc Ninh được Thủ tướng Chính phủ công nhận, tại chùa đang lưu giữ 4 nhóm bảo vật là tượng Phật bà Quan âm nghìn mắt nghìn tay và ba pho tượng Tam Thế, tòa Cửu phẩm liên hoa, Hương án.
Nếu du khách đến đây vào ngày 23-24/3 âm lịch hàng năm sẽ được tham gia vào lễ hội của chùa Bút Tháp, hoạt động mang đậm nét văn hóa truyền thống, góp phần không nhỏ vào việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Tuy đã trải qua hàng trăm năm lịch sử nhưng chùa Bút Tháp vẫn giữ nguyên vẻ đẹp cổ kính, xứng đáng là một di tích Phật giáo độc đáo nhất Việt Nam.