|
Trang
phục của người phụ nữ Ê đê thường được trang trí những hình tượng của thiên
nhiên như lá cây dương xỉ, con bò cạp ấp con, trứng thằn lằn, con rùa, trứng
đại bàng, con rồng đất… Họ đã chắt lọc, sáng tạo, mô phỏng, cách điệu theo tâm
thức, tưởng tượng, ước lệ các họa tiết được sắp xếp bởi một nét chữ V tạo thành
nét cơ bản trong trang trí hoa văn, như: đường diềm bằng nhiều nét chữ V ghép
lại tạo thành, hoặc xếp hai chữ V ngược chiều nhau tạo thành hình thoi, hoặc sử
dụng các hình vuông, hình chữ nhật ghép lại, được ước lệ tối đa.
Trang phục phổ biến là loại áo che
nửa thân (áo chui đầu), tay áo dài, hẹp, cổ áo hình thuyền, vừa ngang vai,
thường dệt hoa văn trên nền đen hoặc màu sẫm. Phần gấu áo và gấu tay áo được
dệt tỉ mỉ công phu bằng họa tiết hoa văn sinh động, mô tả động vật, thực vật và
các hiện tượng trong thiên nhiên rất gần gũi quen thuộc với công việc lao động
hàng ngày. Loại áo này người phụ nữ Ê đê gọi chung là áo Đếc anăkđrai (áo hoa
văn rồng) thường hay mặc trong các lễ hội hoặc khi cưới chồng.
Yêng (váy) là một tấm vải lớn màu
đen hoặc sẫm chàm quấn quanh thân từ eo hông xuống phủ kín mắt cá chân, phần
gấu Yêng và phần ngang gối được trang trí như ở áo. Căn cứ vào dải hoa văn,
người Ê đê chia ra hai loại yêng khác nhau như: Myêng Đếc, yêng hoa văn rồng;
còn loại Myêng Bơng là loại yêng được dệt thô nhám, hoa văn dệt đơn giản hơn
hoặc không có hoa văn, thường mặc khi lao động trên nương rẫy hay ở nhà.
|
Trang phục của người Ê đê
|
Về mặt kết cấu hình thể thì thể hiện
tính đa dạng từ nét thẳng đến nét cong, đường gấp khúc, lượn sóng… Các họa tiết
mô phỏng được sắp đặt sát nhau, biến hóa liên tục và nối nhau liên tiếp, khi
thì đứng độc lập, có lúc chia đôi, khi nét đơn, nét kép, có khi lại được bố cục
nguyên một mảng liên tiếp tạo nên những bất ngờ thú vị trong nhịp điệu bố cục,
như: hoa văn trứng chim đại bàng được mô phỏng cách điệu bố cục theo mảng hình thoi lớn, trong đó có bốn hình thoi nhỏ
nằm xếp cân xứng. Hay hoa văn con rùa,
hình thoi lớn là mình rùa, hình thoi nhỏ là đầu rùa; các họa tiết hình chữ V là
chân rùa. Hoa văn con nai bố cục bằng những đường nét, hình chữ nhật nhỏ ghép
lại với nhau thành con nai chắc khỏe, hai sừng Nai bằng hai chữ V tạo thành.
Hoa văn trứng chim cút là những hình thoi lồng vào nhau. Hoa văn hình người
bằng hình vuông nhỏ và hình thoi tạo thành. Hoa văn con voi: họ cách điệu, khái
quát thành những mảng hình chữ nhật ghép lại với nhau tạo thành. Hoa văn con
rồng đất, được ước lược, cách điệu bằng những ô hình thoi nối tiếp nhau và xen
kẽ giữa là những đường chữ V nối nhau kéo dài, nhìn vào ta liên tưởng ngay đến
con rồng đang uốn lượn… Tất cả được sắp xếp bố cục hoàn toàn đăng đối qua trục
ngang.
Cách sử dụng màu có phần
hạn chế, chỉ có 4 mầu cơ bản: đen, đỏ, vàng, xanh. Nhưng chính nhờ cái hạn chế
về màu sắc mà phụ nữ Ê đê đã sử dụng màu một cách nhuần nhuyễn, các cặp màu
tương phản mạnh như: đỏ+đen; đỏ+trắng; đỏ+vàng; đen+trắng; (về sau có thêm xanh+đỏ;
xanh+đen; xanh+trắng; tím+vàng; tím+đen; tím+đỏ). Tương phản về sắc loại và
tương phản sắc độ làm tôn đẩy lẫn nhau nhưng không gây cảm giác lòe loẹt, chói
mắt.
Người Ê đê quan niệm,
trong đời sống, màu đỏ biểu hiện là huyết của các linh vật hiến sinh, màu lửa
trong các lễ hội, đồng thời còn tượng trưng cho sự tái sinh, sức mạnh tinh thần
và lòng nhiệt huyết, khát khao cháy bỏng, là sức mạnh chung của cộng đồng. Vì
vậy đối với họ, tất cả sự vật hiện tượng trong thiên nhiên và ngay cả những sản
phẩm do bàn tay con người tạo ra đều có linh hồn, do đó mỗi đường nét, hình
mảng và cách phối mầu mạnh bạo, hợp lý đều mang ý nghĩa tâm linh, thể hiện niềm tin vào các thần linh như hoa văn hình mặt trăng - chính
là biểu tượng của nam thần; hoa văn con voi cũng là biểu tượng linh vật thiêng
của cộng đồng dân tộc Êđê nói riêng, Tây Nguyên nói chung. |