Những
tác phẩm điêu khắc của người Ê đê không mượt mà, tinh xảo mà mang dáng
vẻ mộc mạc, xù xì, thô ráp và toát lên sự chân thật. 
Nghệ
thuật điêu khắc, tạo hình của người Ê đê mang tính thống nhất, từ chủ
đề đến bố cục, chất liệu, đường nét và thể hiện rõ nét sinh động trên
các công trình nhà ở, nhà mồ, cột Klao. Các họa tiết trong kiến trúc của
người Ê đê đều là những hình ảnh quen thuộc trong đời sống như hình mặt
trời, hoa, lá, các con vật.
Thể
hiện đậm nét nhất nghệ thuật điêu khắc đặc trưng ở ngôi nhà dài của
người Ê đê. Những hoa văn điêu khắc ở hiên nhà phía cửa chính của ngôi
nhà như cầu thang ván, cột chỉ, ghế sân sàn là những ấn tượng trong ngôi
nhà dài. So với các dân tộc khác ở Tây Nguyên những trang trí, điêu
khắc của người Ê đê là điển hình nhất, phát triển nhất. Ở đây nằm trong
truyền thống trang trí chung của người Tây Nguyên là không đi vào mô tả
chi tiết, không chau chuốt tỉ mỉ mà nặng về gợi hình, gợi tả... đó là
nét đặc trưng.
Trên
những cây cột đứng, xà ngang của ngôi nhà dài, các nghệ nhân dân gian Ê
đê chạm khắc nhiều họa tiết phản ánh thế giới tự nhiên, sống động biểu
tượng cho sự giao thoa giữa trời đất và vạn vật. Cho nên các biểu tượng
vòng đồng, nồi đồng, cối giã gạo đến các loài vật như con rùa, chim cu
đất, mảnh trăng non được người Ê đê sử dụng nhiều.
Những
trang trí của ngôi nhà Ê đê còn có thể thấy rất hấp dẫn, tập trung ở
một số cột nhà cũng như xà ngang. Cụ thể thường xuất hiện ở đôi cột
hiên, đầu nhà cũng như cuối nhà cũng như ở đôi cột ngăn ở giữa phòng
khách, không gian đón khách với khu sinh hoạt nội bộ gia đình và những
cái quá giang ở trên đầu, các mặt bên của các cột ấy. Ngoài biểu tượng
đôi bầu sữa, vầng trăng khuyết... biểu hiện của chế độ mẫu hệ, hay như
nồi đồng, biểu tượng của của cải, của sự giàu có thì còn có thể thấy
nhiều những hình trang trí khác như là hình còn kỳ đà, rồng đất, con
cua, con rái cá...
Những
hoa văn trang trí trong ngôi nhà dài phản ánh đậm nét về chế độ mẫu hệ.
Hình tượng bầu ngực của người phụ nữ được tạc trên 4 cây cột của gian
chính trong ngôi nhà. Những cột đó được người Ê đê gọi là cột chủ của
ngôi nhà. Những bầu ngực được cách điệu biểu tượng cho sự trường tồn,
sinh sôi nảy nở, thịnh vượng của gia chủ.
Ngoài
ra, trên các cột xà ngang, đặc biệt đối với những gia đình giàu có,
người chủ nhà còn cho tạc hình những con vật như rùa, kỳ đà, rồng, cua,
cá... Những họa tiết này thể hiện rõ sự giàu có, vị thế xã hội của người
chủ gia đình. Những nghệ nhân người Ê đê khắc những con kỳ đà trên xà
ngang với mong muốn sẽ mang đến cho gia đình nhà mình những điều may mắn
và ngăn chặn, mang đi những rủi ro. Đặc biệt là con rồng có vây hình
con cá, râu, sừng nhô lên. Đây là hoa văn nguyên thủy của người Ê đê
không trộn lẫn với các dân tộc khác.
Nghệ
thuật điêu khắc của người Ê đê còn thể hiện ở tượng nhà mồ. Chỉ bằng
những chiếc rìu, cái rựa với đôi bàn tay tài khéo và trí tưởng tượng
phong phú, người Êđê đã tạo ra những tác phẩm có giá trị đáp ứng các yêu
cầu thẩm mỹ trong đời sống của họ, đó là hình tượng người đàn ông vỗ
trống, đàn bà giã gạo, mang gùi… Những bức tượng không chau truốt, không
rườm rà, nhiều khi không cân đối, ngẫu hứng nhưng ẩn chứa những mong
muốn của tác giả. Mỗi hình tượng trang trí đều có ý nghĩa khác nhau về
tâm linh. Theo quan niệm của người Ê đê, làm tượng nhà mồ cho người đã
mất với mong muốn người chết mau siêu thoát, thanh thản. Ngôi mộ nào
cũng có ít nhất 4 tượng hình người, đặt ở 4 góc mộ. Ngoài tượng tạc bằng
gỗ, người Ê đê còn làm tượng bằng ngà voi, sừng trâu... Tùy vào vị trí,
tuổi tác, công lao đóng góp của người đã mất với buôn làng mà tượng
cũng được tạc với nhiều kích cỡ khác nhau. Xuất phát từ quan niệm người
chết tiếp tục sống ở thế giới do đó người ta cũng gửi gắm nhiều vật dụng
là để cho người chết mang về thế giới bên kia. Những hình trang trí ở
đấy cũng như là một hình thức để trang trí cho ngôi mộ thêm đẹp.
Trải
qua thời gian trong sự giao lưu, phát triển, người Ê đê vẫn giữ những
nét độc đáo riêng của mình hòa nhập trong nền văn hóa dân tộc Việt
Nam./. Theo dulichvn.org.vn
|