Mỗi dịp Tết đến xuân về, trên bàn thờ của mọi gia
đình người Việt đều bày mâm ngũ quả cúng tổ tiên. Ngũ quả - thể hiện cho
5 vị Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, 5 yếu tố được cho là đã cấu thành
nên vũ trũ.
Nếu căn cứ theo màu sắc trong triết
lý phương Đông thì mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu khác nhau.
Đó là hình ảnh thể hiện lòng thành kính với những người đã mất và biểu
trưng cho việc cầu may mắn, bình an đến với gia đình.
Mâm
ngũ quả thường là một chiếc mâm bằng gỗ tiện, sơn son, có chân và được
gọi là mâm bồng. Nếu không có mâm bồng thì có thể đặt trên một chiếc đĩa
to.
Ngũ quả miền Bắc
Miền
Bắc có khí hậu cận nhiệt đới ẩm và có đủ bốn mùa nên các loại quả có vẻ
phong phú và đa dạng. Cho nên hầu như tất cả các loại quả đều có thể
đặt lên bàn thờ miễn sao mâm ngũ quả trông đẹp mắt là được.
Tuy
nhiên 5 loại quả thường xuất hiện: chuối, Phật thủ hay bưởi, đào, quýt,
táo. Nải chuối sẽ được đặt ở dưới cùng, ở giữa như bàn tay hứng lấy
những gì tinh túy nhất. Màu xanh của chuối tượng trưng cho sự tràn trề
nhựa sống của mùa Xuân.
Ngũ quả miền Bắc
Nằm
trong lòng sắc xanh ấy có thể là quả bưởi hoặc quả Phật thủ có sắc
vàng. Lý do đặt Phật thủ ở giữa vì loại quả này có mười cánh múi chụm
lên như 10 ngón tay, được trưng lên bàn thờ tổ tiên với niềm hi vọng cầu
mong được bàn tay Phật trời ban phúc ban lộc. Nếu không tìm được Phật
thủ thì có thể đặt quả bưởi vàng căng tròn, tràn đầy, hứa hẹn sự may
mắn.
Tiếp sau đó là ba loại quả mang màu sắc
khác nhau và tượng trưng cho những điều khác nhau. Nếu quả đào tượng
trưng cho sắc hồng thể hiện sự thăng tiến, thành đạt, thì táo mang màu
đỏ có nghĩa là phú quý, giàu sang, màu vàng thắm của quýt hi vọng năm
mới đầy may mắn và đoàn tụ.
Ngũ quả miền Trung
Miền
Trung là vùng có miền khí hậu khắc nghiệt nhất cả nước, hàng năm xảy ra
nhiều thiên tai, bão lũ, gió Lào, hạn hán, lại thêm đất đai vốn cằn cỗi
gây nhiều khó khăn cho trồng trọt sản xuất hơn nữa thời gian Tết thường
rơi vào mùa Đông khắc nghiệt nên cây trái đặc sản nơi đây rất hiếm.
Ngũ quả miền Trung
Người
dân nơi đây không quá câu nệ hình thức ý nghĩa của mâm ngũ quả, mà chủ
yếu là sự thành tâm của khúc ruột miền Trung cằn cỗi đối với ông bà, tổ
tiên.
Khó khăn là thế nhưng địa hình lại nằm
trong sự giao thương giữa hai miền Bắc- Nam làm cho mâm ngũ quả của
người miền Trung vẫn bày biện đủ “ngũ sắc”: chuối, mãng cầu, sung, dừa,
thanh long, xoài.. rất đẹp mắt.
Mâm ngũ quả miền Nam
Nam
Bộ nằm trong miền khí hậu đặc trưng khí hậu nhiệt đới gió mùa điển hình
với hai mùa: mưa và khô và vùng cận xích đạo, nền nhiệt phong phú,
lượng ánh nắng dồi dào.
Khí hậu cuối năm không
hề lạnh lẽo như miền Bắc và miền Trung. Nền khí hậu ấy làm cho thị
trường hoa quả nơi đây luôn phong phú. Vào dịp Tết hoa quả không khan
hiếm như miền Trung và họ cũng chẳng tùy tiện cho tất cả các loại quả
lên mâm ngũ quả như người miền Bắc.
Mâm ngũ quả miền Nam
Trên
mâm ngũ quả của người miền Nam chuộng dừa, mãng cầu, bưởi, xoài, sung
(theo câu: “Cầu sung vừa đủ xài”), thêm chân đế là 3 quả dứa (trái thơm)
thể hiện sự vững vàng.
Đặc biệt, mâm ngũ quả
của người miền Nam không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh, tượng
trưng cho lòng trung nghĩa và trinh tiết của người phương Nam.
Có
sắc vàng của bưởi như miền Bắc, có mãng cầu, xoài như miền Trung “đầu
sóng ngọn gió”. Còn thiếu sắc gì thì họ bổ sung sắc đó nhưng ắt hẳn là
phải có sự kiêng cữ.
Mâm ngũ quả của họ không
bao giờ có chuối, vì loại quả này tên gọi có âm giống từ “chúi" thể hiện
sự nguy khó. Quả cam cũng không được có mặt vì câu “quýt làm cam chịu”.
Người
miền Nam chuộng dừa bởi họ quan niệm sắc xanh của dừa tượng trưng cho
một năm không túng thiếu cùng quả sung để cầu mong về sức khỏe và tiền
bạc đến với gia đình.
Mỗi miền mỗi khác tùy vào
đặc trưng khí hậu, sản vật và quan niệm riêng, nhưng tựu chung, mâm ngũ
quả trên bàn thờ ngày Tết vẫn là nơi hội tụ của hồn quả, hương cây, của
nếp văn hóa dân tộc, của ý nguyện cầu hòa, an, đủ của người dân Việt.
Chính
vì vậy, người dân Việt dù ở phương trời nào, đến ngày Tết cổ truyền vẫn
không bỏ qua tục lệ này, như một sự nhắc nhở, cho bản thân và cho con
cháu, về cội nguồn của mình.
Theo giaoduc.net.vn