Kỳ 1: Xác tàu cổ nguyên vẹn nhất thế giới
Cảm giác thật kỳ lạ khi bắt gặp đôi mảng rơm vàng
vẫn còn nguyên vẹn nằm chèn giữa những chiếc đĩa cổ Chu Đậu trong lòng
chiếc tàu từng im lìm dưới biển suốt 700 năm…
|
Lộ diện con tàu từ thế kỷ 13 còn khá nguyên vẹn. |
Dù những chuyên gia khảo cổ lão luyện như PGS.TS Tống
Trung Tín, Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam, sau khi bước xuống
lòng tàu cổ ở Châu Thuận Biển Quảng Ngãi sáng 30/6, cho rằng cần phải
sớm làm rõ loại gỗ đóng tàu là gì, để xác định tàu của nước nào, nhưng
những cọng rơm vàng nhỏ nhoi đã nói được nhiều điều.
Rơm từ vùng Bắc bộ - Hải Dương, quê hương của dòng gốm
Chu Đậu cổ vang danh thế giới. Rơm Việt theo con tàu đã trôi chảy theo
hải lưu lừng danh của “Con đường tơ lụa” trên biển.
Ngồi dưới lòng biển sờ di chỉ
Sau gần một tháng miệt mài đóng cọc, đóng cừ quây ngăn
hút nước trả ra biển, giới khảo cổ Việt Nam, mà trực tiếp bỏ kinh phí
khảo sát, thi công, trục vớt là Cty TNHH Đoàn Ánh Dương đến từ TPHCM,
xác con tàu cổ dưới lòng biển Châu Thuận (Bình Châu, Bình Sơn, Quảng
Ngãi) đã hiện nguyên hình hài, như đang nằm trên cạn.
Theo TS Nguyễn Việt, Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông
Nam Á, một chuyên gia tầm thế giới về tàu đắm cổ, không chỉ trong số 6
xác tàu cổ được Việt Nam khai quật từ trước đến nay, mà so với khu vực
châu Á và cả thế giới, đây được coi là xác tàu cổ còn nguyên vẹn hình
hài nhất. Còn nguyên long cốt, đầu thuyền, bánh lái và các phần quan
trọng.
Đặc biệt hơn cả là lần đầu tiên có cảnh nhà khảo cổ
được ngồi ngay dưới… lòng biển để sờ mó di chỉ, hiện vật. Trước kia chỉ
có di chỉ cọc gỗ Bạch Đằng, nhưng ở đó nước đã cạn một cách tự nhiên.
Nay sở dĩ có may mắn ấy, là vì con tàu chỉ nằm dưới độ sâu 4m, lại cách
bờ vài trăm mét.
Nhưng khi nghe Giám đốc Cty Đoàn Ánh Dương Võ Thị Hạnh
Dung và ông chồng cố vấn Đoàn Sung nói về nguồn cơn của phương án độc
đáo này, mới vỡ ra nhiều điều. Xưa nay chưa ai nghĩ ra cách đóng kè lá
sen theo kiểu công trình xây dựng để ngăn nước khảo cổ dưới biển.
Mời nhiều công ty tư vấn, thiết kế, nhưng ai cũng từ
chối vì khó và mạo hiểm, nhất là với vùng biển đầy sóng gió này. Thế là
ông cố vấn Đoàn Sung “tự nghĩ tự làm”. Dù chi phí khai quật theo kiểu
cạn tốn kém hơn nhiều so với khai quật dưới nước.
“Xã hội hoá” bỏ ra 4-5 chục tỉ đồng để làm công việc
này, hầu như chưa có ai. Cũng chỉ vì đối với đôi vợ chồng này, đồ cổ
không quý bằng tàu cổ. Còn một lý do “tế nhị” nữa, đó là cái làng Châu
Thuận Biển này có tới… 400 thợ lặn sừng sỏ, từng dầm dề nhiều năm dưới
độ sâu 72m với xác tàu cổ ở Cù Lao Chàm – Quảng Nam trước đó. Nếu trục
vớt theo kiểu lặn, thì biết tuyển ai, bỏ ai? Hẳn chưa quên con tàu cổ
với hàng ngàn cổ vật bên dưới này trước đó đã khiến mọi người lao vào
lặn vớt trái phép, gây náo loạn.
|
TS Nguyễn Việt (áo đen) cùng họa sĩ Sơn Ka đang nghiên cứu xác tàu. |
…Để ý thấy TS Nguyễn Việt và họa sĩ Nguyễn Sơn Ka giữa
trưa nắng lặn lội khắp lòng con tàu mải mê sục tay xuống nước lần sờ
từng vết tích nhỏ trên thớ gỗ. Từng vết đinh, lỗ mộng, móng cột buồm,
cột bánh lái còn chìm dưới nước bùn cát đục ngầu ngổn ngang mảnh vỡ sắc
lẻm của gốm được ghi chép cẩn thận.
Hơn 30 năm có mặt khắp di chỉ khảo cổ cả nước, sự thận
trọng, chỉn chu đo đếm, tính toán trong từng milimét của ông hoạ sĩ
nguyên Trưởng phòng Vẽ và Phục chế (Viện Khảo cổ học Việt Nam) này thật
đáng nể.
Công việc của ông là đo đếm kỹ càng, không bỏ sót chi
tiết nhỏ nào. Vẽ nhiều lần, sau mới đưa lên máy tính để trên cơ sở tỉ lệ
kích thước đó dựng lại toàn bộ vóc dáng con tàu. Như tìm từng vết đinh
đóng ở các vách ngăn của các khoang, đường kính của đinh chỉ có 3-4mm,
khoảng cách đóng đinh 10-15cm. Rồi vết đẽo gỗ đáng lưu tâm. Hay cách
ghép ván theo kiểu so le của người xưa để tạo độ dày và bền cho thân
tàu, bề ngoài phủ lớp kết dính chống thấm nước.
Ông bảo còn sờ thấy một loại chất kết dính rất lạ ở
đuôi tàu, cần nghiên cứu kỹ. Một thứ màu trắng, dẻo mịn như cao lanh. Có
thể người xưa nung và giã nhỏ vỏ hàu, trai rồi trộn với một chất nào đó
để giữ độ bền cho vỏ tàu.
Theo mô tả ban đầu, hiện chiều dài của con tàu chỉ còn
lại 20,5m, chiều ngang rộng nhất là 5,6m. Thân tàu chia làm 13 khoang,
có 12 vách ngăn. Riêng khoang số 3 chỉ còn dấu tích. Các khoang từ số 4
đến 6 cho thấy tàu đã cháy trước khi chìm.
Sau 700 năm sóng gió và ngư dân đánh bắt, hai tầng trên
của tàu đã rã, chỉ còn phần tầng dưới với chiều cao từ đáy lên chừng
1,1m. Nhưng mừng vì đây là con tàu duy nhất trong số 6 tàu đắm cổ đã
được phát hiện ở ta còn bánh lái. Dù phần bên dưới vẫn đang ngập sâu
dưới cát.
Lặn biển xem tàu cổ hay vớt đưa vào bảo tàng?
Đó là câu chuyện chiếm phần lớn thời gian của buổi
chiều, khi các chuyên gia ngồi lại với nhau. TS Nguyễn Văn Cường, GĐ Bảo
tàng Lịch sử Quốc gia, cho biết, cả 5 lần khai quật tàu cổ trước đó đều
trong tình trạng bắt buộc cứu nguy. Lần này có phần chủ động hơn, đặc
biệt là được tiếp cận trực tiếp và xác tàu còn khá đầy đủ.
Tại các nước, người ta thường trục vớt xác tàu đưa về
bảo tàng nghiên cứu biển quốc gia. Bởi xác tàu giá trị không kém gì cổ
vật. Nhưng kinh phí để xử lý, bảo tồn rất lớn. Như Hàn Quốc có con tàu
đưa lên bờ cả 10 năm nay vẫn còn phải tiếp tục ngâm xả mặn. Nếu chúng ta
có đủ kinh phí để trục vớt đưa lên là tốt nhất. Chứ nay chỉ vớt hết cổ
vật, rồi lại gói ghém quây rào bảo vệ ủ tiếp dưới biển, trong khi đằng
nào sau đó cũng phải đưa lên.
Theo TS Nguyễn Đăng Vũ, Giám đốc Sở VH-TT&DL Quảng
Ngãi, Phó Ban chỉ đạo thăm dò, khai quật tàu đắm cổ Bình Châu, tỉnh sẽ
cân nhắc kỹ hai phương án để sớm có chọn lựa thích hợp nhất.
|
Đồ cổ vớt lên từ xác tàu đắm. |
PGS.TS Tống Trung Tín hào hứng vì với nguyên cả con tàu
này, ta có thêm một tiêu bản và cứ liệu chắc chắn về “Con đường tơ lụa”
Đông Tây qua biển Việt Nam, trong đó tổ tiên mình đã tham gia vào. Đặc
biệt đồ gốm trên tàu không trùng với 5 con tàu khai quật trước đó. Tuy
nhiên, ông vẫn băn khoăn vì hai phương án đưa tàu lên bờ hay bảo tồn tại
chỗ.
Thái Lan, Úc, Nhật Bản, Indonesia…thường bảo tồn tại
chỗ ngay dưới biển. Thậm chí còn để nguyên cổ vật, đồ dùng của thuỷ đoàn
trên tàu để phát triển du lịch lặn biển ngắm tàu cổ nguyên trạng.
UNESCO cũng khuyến khích điều này.
Tuy vậy, cũng có nhiều nước có xu hướng đưa lên cạn.
Nhưng chi phí xử lý, bảo quản con tàu từng nằm 700 năm dưới biển khi đưa
lên bờ, tránh bị rã hỏng là rất tốn kém.
Ông Viện trưởng Viện Khảo cổ dẫn chứng, con tàu cổ phát
hiện trong lòng Hoàng Thành Thăng Long chỉ dài có 10m, rộng 1,5m, nhưng
tham khảo chi phí bảo quản từ các chuyên gia nước ngoài, phải mất 1
triệu USD. Với con tàu ở Châu Thuận Biển này, một nguy cơ nữa là theo
quy hoạch, khu vực Dung Quất và cảng Dung Quất 2 sẽ mở rộng ra đến đây.
Nên không thể không trục vớt lên, rồi làm theo cách giản tiện nhất là
xây bể ngâm muối xả mặn.
Tuy nhiên, TS Nguyễn Việt lại tỏ ra lạc quan hơn nhiều,
khi cho rằng kinh phí để ngâm tẩm, xả mặn xác tàu sẽ không lớn đến vậy.
Chúng ta phải có một con tàu cổ trong bảo tàng. Do điều kiện sát bờ,
việc đưa tàu lên không còn là vấn đề, như trình bày của Cty Đoàn Ánh
Dương là chỉ cần 2 ngày. Trung tâm của ông sẵn sàng đứng ra giúp toàn bộ
khâu ngâm tẩm, xả mặn và phục dựng nguyên vẹn xác tàu. Bởi không thể
nào cẩu lên nguyên xi được, mà phải ráp lại từng mảnh theo nguyên mẫu.
Hơn 4.000 hiện vật nguyên vẹn
Chiều 30/6, Ban chỉ đạo thăm dò, khai quật
khảo cổ Di sản văn hóa dưới nước tỉnh Quảng Ngãi thông báo, trong quá
trình khai quật tàu đắm từ 4/6 đến 23/6, đã thu được 268 thùng hiện vật,
trong đó có 91 thùng với hơn 4.000 hiện vật tương đối nguyên vẹn.
Những cổ vật thu được gồm một số kim loại
bằng đồng, tiền đồng, đồ gốm men nâu, đồ gốm men ngọc, đồ sứ hoa lam, đồ
sứ men trắng xanh, đồ gốm men màu… Đơn vị khai quật cho rằng đây là các
loại đồ gốm sứ thuộc thế kỷ XIII; đồng tiền muộn nhất cũng vào thế kỷ
XIII. Những hiện vật này được đưa về trưng bày tại Bảo tàng Tổng hợp
tỉnh Quảng Ngãi. TTXVN
|
Theo: Tiền Phong