Ô
nhiễm môi trường làng nghề là thách thức lớn trong quá trình phát triển
kinh tế, xã hội của nhiều địa phương ngoại thành Hà Nội. Trong nỗ lực
tìm ra các giải pháp quản lý hướng đến phát triển hợp lý giữa phát triển
kinh tế và bảo vệ môi trường, sự tham gia của cộng đồng có vị trí quan
trọng.
Hiện, Hà Nội có tới 1.350 làng nghề. Sự phát triển mạnh mẽ của
làng nghề với nhiều loại hình sản xuất phong phú, đa dạng, hình thức tổ
chức linh hoạt đã tạo ra khối lượng hàng hóa lớn, giải quyết việc làm,
tăng thu nhập cho người dân, góp phần phát triển kinh tế, xã hội khu vực
nông thôn. Nhưng do phát triển theo kiểu tự phát, sản xuất được mở rộng
quy mô hơn thì lượng chất thải gây ô nhiễm phát sinh càng nhiều. Trong
khi đó, việc quản lý môi trường làng nghề còn nhiều bất cập; công tác
đầu tư, xử lý chất thải chưa được chú trọng giải quyết, tình trạng ô
nhiễm môi trường ngày càng gia tăng.
 |
| Sản xuất ở làng nghề Thanh Thùy, huyện Thanh Oai. |
Làng nghề cơ kim khí Thanh Thùy, huyện Thanh Oai (Hà Nội), là một minh
chứng của sự ô nhiễm. Thanh Thùy có sáu thôn thì bốn thôn sản xuất cơ
kim khí, một thôn làm trống, thôn còn lại sản xuất hàng thủ công mỹ
nghệ, điêu khắc gỗ. Các làng nghề của xã thu hút 1.787 hộ tham gia, nhờ
vậy cơ cấu kinh tế địa phương chuyển dịch đáng kể, giá trị sản xuất nông
nghiệp giảm xuống chỉ còn 16,5%, tỷ trọng tiểu thủ công nghiệp chiếm
83,5%. Tuy nhiên, người dân nơi đây luôn sống trong cảnh lo âu do hệ
thống xử lý chất thải trong thời gian dài chưa bảo đảm an toàn, nguy cơ
ảnh hưởng đến sức khỏe người dân luôn thường trực. Theo kết quả khảo
sát, nhiều chỉ tiêu môi trường tại Thanh Thùy vượt quá tiêu chuẩn cho
phép như BOD5 vượt 1,86-7,06 lần, COD vượt 2,46-11,16 lần, NH4 vượt
1,1-7,64 lần, lượng dầu mỡ thải ra môi trường vượt 6,5-11 lần, Colifom
vượt 12-30,6 lần... Điều đáng lo ngại, làng nghề Thanh Thùy nằm xen kẽ
trong khu dân cư, không có hệ thống cống phân tách giữa nước thải sản
xuất và nước thải sinh hoạt, tất cả đều xả trực tiếp xuống sông Rùa gây ô
nhiễm nghiêm trọng.
Hầu hết doanh nghiệp, cơ sở sản xuất ở các làng nghề Thanh Thùy lâu nay
đều hạn chế nhận thức về công tác bảo vệ không tuân thủ các quy định,
luật pháp về bảo vệ môi trường. Một số doanh nghiệp lớn tuy ý thức được
vấn đề này song để xử lý môi trường đạt tiêu chuẩn thì thực sự vượt quá
khả năng của họ. Trong khi đó, tính chủ động của chính quyền xã đối với
công tác quản lý chưa cao. Thực tế này đòi hỏi phải xây dựng một mô hình
chuẩn về quản lý môi trường làng nghề Thanh Thùy nói riêng, các làng
nghề của Hà Nội nói chung, hướng đến phát triển bền vững. Trong nhiều
chương trình, dự án của thành phố Hà Nội và các tổ chức xã hội tài trợ,
nhằm khắc phục ô nhiễm đang triển khai, phải kể đến dự án quản lý nhà
nước về môi trường cấp tỉnh VPEG do Chính phủ Canada tài trợ triển khai
tại xã Thanh Thùy. Dự án bao gồm các hợp phần nhằm nâng cao năng lực cho
các cơ quan quản lý môi trường để quản lý ô nhiễm công nghiệp một cách
hiệu quả. Hơn 5 tháng thí điểm áp dụng sản xuất sạch hơn (5S) tại 5 hộ
sản xuất, bao gồm 3 hộ chuyên mạ kim loại và 2 hộ đột dập, đã tạo sự
thay đổi rõ rệt tại Thanh Thùy. Thực hiện theo 5S, công nhân trong các
xưởng sản xuất đỡ tốn công sức khi sản xuất; di chuyển nguyên vật liệu
nhanh gọn hơn, hạn chế rơi vãi hóa chất và sản phẩm trong quá trình sản
xuất; việc xuất, nhập nguyên liệu, sản phẩm cũng trở nên thuận tiện và
đơn giản hơn.
Với sự hỗ trợ từ dự án, UBND xã Thanh Thùy cùng cộng đồng đã xây dựng
được quy ước bảo vệ môi trường và thành lập được đội ngũ tuyên truyền
viên gồm 30 người. Các lớp tập huấn được triển khai giúp người dân làng
nghề Thanh Thùy phát triển kỹ năng sản xuất và kiến thức phòng ngừa ô
nhiễm môi trường. Các hộ sản xuất đã chú trọng khắc phục ô nhiễm không
xả thải ra môi trường. Nhiều hộ mua sắm thêm máy móc, phương tiện khắc
phục ô nhiễm môi trường. Tính vượt trội của mô hình này là có sự tham
gia tích cực của cộng đồng trong việc bảo vệ môi trường tại làng nghề.
Đến nay, 100% doanh nghiệp, cơ sở sản xuất làng nghề cơ kim khí Thanh
Thùy đã áp dụng sản xuất sạch hơn. Nhiều gia đình thực hiện triệt để các
biện pháp phòng ngừa và khắc phục ô nhiễm môi trường trong sản xuất.
Các hộ làm nghề và doanh nghiệp nhỏ đã ký cam kết áp dụng công nghệ sản
xuất theo 5S để bảo vệ môi trường.
Có thể nói, việc thực hiện sản xuất sạch hơn là khởi đầu hướng tới nâng
cao hiệu quả kinh tế gắn với bảo vệ môi trường. Thành công từ mô hình
thí điểm này có thể nhân rộng để các địa phương áp dụng kinh nghiệm
trong xây dựng bộ quy tắc bảo vệ môi trường làng nghề.