Gia đình chị Lan ba thế hệ còn làm đèn.
Có gốc từ Nam Định, tính đến nay làng
nghề lồng đèn Phú Bình tại phường 5 quận 11, TP Hồ Chí Minh đã tồn tại
hơn 50 năm. Hơn 50 năm tưởng sẽ hưng thịnh lắm, ngờ đâu… Mùa Trung thu
này, một cảnh tượng buồn là ngay đầu con hẻm dẫn vào làng đã thấy người
Phú Bình bày bán tràn ngập các loại đèn điện tử tân thời. Anh Quang, chủ
nhân cửa hàng bán đèn lồng điện tử giãi bày: "Không ai muốn làng nghề
mai một đâu cô ạ, nhưng bây giờ làm ăn khó khăn. Khách đến đây lấy lồng
đèn thủ công của chúng tôi một phần, ba phần còn lại mua lồng đèn điện
tử nhập từ Trung Quốc, buộc lòng các tiểu thương trong làng phải nhập
lồng đèn điện tử để bán, âu là lấy kế sinh nhai!". Theo các tiểu thương,
vài năm trở lại đây, được nhập vào Việt Nam, đèn lồng điện tử đủ kích
thước, vừa phát ra tiếng nhạc rộn ràng lại có thêm đủ loại ánh sáng
xanh, đỏ, tím, vàng khiến trẻ em mê mẩn. Giá cả của những loại đèn này
từ 20.000-100.000 đồng mỗi chiếc, dùng xong có thể cất đến mùa trăng năm
sau chơi tiếp nên các bậc cha mẹ vẫn ưu tiên chọn mua. Đó chính là
nguyên nhân người làng Phú Bình không còn hăm hở, cặm cụi chẻ tre, gấp
giấy, vẽ hình lên những chiếc đèn lồng để kịp cho trẻ chơi mùa Trung
thu.
Chúng tôi vào nhà chị Liên (49 tuổi, quê gốc Nam Định), người đã hơn 30
mùa trăng gắn bó với những chiếc đèn Trung thu nhưng buộc phải chuyển
sang bán cà phê giải khát vào năm 2011. Chị Liên bùi ngùi: "Trước đây,
nền nhà trải đầy nan tre, giấy kính làm đèn. Nay tôi chỉ còn giữ lại ít
giấy kính, nan tre, lồng đèn và xếp gọn lên gác để… rảnh rỗi lôi ra làm
cho đỡ nhớ nghề!".
Ở làng, chỉ có gia đình chị Lan (47 tuổi) gần như là gia đình duy nhất
có ba thế hệ trong nhà còn bám nghề. Ngôi nhà chỉ rộng chừng 60m2 đâu
đâu cũng treo đèn. Người chồng bấm kẽm, làm khung đèn, cô con gái thoăn
thoắt vẽ những nét cong lượn tạo thành hình con bướm, con cá. Còn ông bố
chồng năm nay gần 80 tuổi vẫn tinh mắt, tỉ mẩn xâu dây đèn và buộc
chúng lại thành những cụm lớn để khách mua mang đi. "Trung bình cả gia
đình làm quần quật từ 7 giờ sáng đến 11h đêm được 100 chiếc đèn! Ngày
xưa, cây tre để làm khung đèn có người trong làng mua cả xe tải về bán.
Bây giờ người làng nghỉ làm nghề nên chúng tôi phải tự đi xe máy lên tận
Bình Phước để mua, cưa tre thành khúc ngắn chở về, cực lắm mà lại tốn
kém nên lời lãi không còn được bao nhiêu!". Chị Lan buồn buồn!
Làm đèn vất vả, nhưng chỉ đợi đến mùa Trung thu mới có thu nhập nên
ngoài việc bán đèn điện tử, người dân Phú Bình còn bỏ nghề đi buôn bán,
làm công nhân để sinh sống. Tất cả những điều đó khiến hình ảnh tấp nập
của làng Phú Bình nửa thế kỷ trước với gần 100 hộ dân sản xuất kinh
doanh, nay chỉ còn trong ký ức người già. Mùa Trung thu này, làng chỉ
còn sót lại 7 hộ cố giữ lấy nghề. Lồng đèn truyền thống từ lâu đã trở
thành một nét văn hóa của người Việt trong dịp Trung thu. Sự thay đổi về
thị hiếu làm mai một nghề này, cũng tức là đang mất dần đi một nét đẹp
văn hóa truyền thống của người Việt.