"The La, lĩnh Bưởi, chồi Phùng/ Lụa Vân Vạn Phúc, nhiễu vùng Mỗ
bên"... Đã có một thời, không chỉ những người dân ở làng lụa Vạn Phúc mà
cả những người mê lụa truyền thống đã từng ngậm ngùi nghĩ rằng lụa Vân
trong câu ca dao xưa sẽ mãi mãi chỉ còn là câu chuyện trong huyền thoại
hay trong lời kể của những bậc cao niên của làng. Thế nhưng, có một
người phụ nữ với một đời cần mẫn, bằng tình yêu của mình với khung dệt
đã mang thứ lụa quý giá ấy trở lại với đời sống. Chị là nghệ nhân Nguyễn
Thị Tâm - người vừa được vinh danh một trong 10 gương mặt Công dân Thủ
đô ưu tú 2015.
Tới làng lụa Vạn Phúc những ngày này, bên chén trà ấm nóng, đặc biệt
là bên tiếng lách cách thoi đưa được nghe nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm kể về
câu chuyện giữ gìn và phục hồi những dòng lụa quý lại khiến chúng tôi
càng thêm hiểu, thêm yêu quê hương, đất nước con người xứ mình.
|
Nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm hằng ngày vẫn miệt mài bên khung dệt. |
Khác với những cơ sở khác ở làng nghề Vạn Phúc chỉ dành không gian để
bày bán sản phẩm, nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm còn đầu tư thêm tiền để đặt
khu sản xuất ngay bên cạnh. Chị mong muốn khách tới Vạn Phúc không chỉ
được nhìn những tấm lụa đủ màu sắc, được chạm tay vào những thớ vải óng ả
mà còn được tận mắt tham quan công việc của những người thợ dệt tài
hoa. Nhìn những gương mặt du khách ngạc nhiên xen lẫn thán phục khi được
chứng kiến công đoạn thú vị ấy, chị Tâm hiểu rằng mình đã đi đúng
đường.
Nếu hỏi nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm rằng chị đến với nghề dệt lụa từ bao
giờ có lẽ sẽ là thừa bởi chính chị cũng khó có được câu trả lời chính
xác. Với mỗi người dân Vạn Phúc thì những tiếng thoi đưa hay bất kỳ công
đoạn nào của nghề dệt vải đã trở nên thân quen như máu thịt. Không biết
có phải vì câu chuyện xưa kia, tương truyền rằng cách đây 1.200 năm, vì
yêu người dân Vạn Phúc chịu thương chịu khó mà bà A Lã Thị Nương, một
người con gái Cao Bằng nổi tiếng đảm đang, thạo nghề dệt lụa về làm dâu
trong làng đã truyền lại mà hầu như những cô gái trong làng Vạn Phúc như
chị Tâm đều đảm đang khéo léo.
Chị chia sẻ: "Tôi lớn lên bên khung cửi, cùng với những tiếng thoi
đưa của các bà, các mẹ. Từ khi còn bé, những buổi sáng theo mẹ, theo chị
là bờ sông Nhuệ phơi lụa, những đêm khuya thức theo cha vẽ mẫu, tiếng
thoi đưa lách cách bên cánh võng đã trở thành những thanh âm quen thuộc
và ngấm vào lòng từ lúc nào không hay. Chúng tôi cứ tùy theo khả năng
của mình mà tham gia vào công việc của nhà. Khi còn bé, ngoài những giờ
học thì ngồi suốt chỉ. Lớn lên chút nữa thì chuyên đổi khung dệt cho mẹ.
Khi thành thạo mọi khâu rồi có thể vững vàng ngồi dệt".
Hai mươi tuổi, Nguyễn Thị Tâm kết hôn với một anh bộ đội. "Có lẽ tôi
là người may mắn khi được làm dâu trong một gia đình có người cha là
nghệ nhân Triệu Văn Mão vô cùng yêu nghề dệt lụa. Ngay từ ngày Vạn Phúc
còn hoạt động theo phương thức hợp tác xã, ông đã luôn đau đáu trong
việc giữ gìn và phát huy nghề truyền thống. Đầu những năm 90 của thế kỷ
trước, khi nền kinh tế bắt đầu chuyển sang cơ chế thị trường, làng nghề
Vạn Phúc lao đao mất phương hướng.
Khi ấy, để có thể đảm bảo được đời sống tôi đã có một cửa hàng nhỏ
kinh doanh bánh kẹo nhưng thú thực tình yêu nghề vẫn chưa bao giờ nguôi
ngoai trong lòng. Có lẽ ông hiểu được tình yêu lụa đau đáu trong tôi nên
ông đã nói với tôi rằng: "Con về đây làm nghề cùng bố. Bố cũng đã nhiều
tuổi rồi, dần dần không cáng đáng được nữa. Bỏ nghề thì bố tiếc lắm. Cả
làng làm được thì mình cũng làm được"- nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm bộc
bạch.
Người phụ nữ nhỏ nhắn ngày ấy gánh trên vai cơ nghiệp của nhà chồng,
gánh cả những gửi gắm của người cha già ngay vào giai đoạn khó khăn nhất
của làng nghề. Khi ấy, không ít người hoang mang, mất niềm tin vào nghề
truyền thống của làng bắt đầu chuyển sang làm việc khác. "Nghe lời ông,
tôi thu xếp lại việc ở cửa hàng bánh kẹo để tập trung cho nghề dệt lụa.
Lúc đầu gặp vô chừng khó khăn. Lụa sản xuất ra nhưng không bán được vì
nhiều người không biết cách sử dụng lụa thế nào. Bản thân những người
trực tiếp sản xuất ra lụa thì trước đây cũng chỉ làm thuê cho hợp tác
xã, sản phẩm mang đi xuất khẩu nên thậm chí chưa từng được sử dụng sản
phẩm của mình. Chính vì thế cũng không biết khách hàng yêu thích loại
vải nào. Nhưng tôi may mắn vì luôn có cha chồng ở bên ủng hộ, động viên.
Ông thường nhắn nhủ tôi rằng: "Con thích làm mặt hàng gì thì làm. Có gì
bố sẽ hỗ trợ".
Tôi mạnh dạn nói với ông rằng, mình không thể sản xuất trong tình
trạng mù mờ không biết khách hàng có thích hay không như lâu nay được.
Nếu muốn tồn tại thì bắt buộc mình phải có những sản phẩm khác biệt. Khi
ấy, nhìn thấy những loại vải quý bị thất truyền tôi đã rất xót xa và
nghĩ rằng lãng phí vô cùng. Mình muốn làm những cái độc đáo, những cái
chưa ai làm. Vậy tại sao lại không khôi phục những loại vải đã làm nên
thương hiệu của lụa Vạn Phúc khi xưa. Chỉ có những sản phẩm ấy mới không
khiến lụa Vạn Phúc trở thành "hàng chợ" và giữ được thương hiệu của
làng.
Sản phẩm đầu tiên tôi nghĩ đến là lụa Vân - thứ lụa đặc biệt, hoa văn
nổi vân trên mặt lụa mượt nhìn như những đám mây và chỉ duy nhất có ở
làng lụa Vạn Phúc".
Hiểu được tâm huyết của con, cụ Triệu Văn Mão đi khắp nơi trong làng
xin hoặc mua lại những mảnh khăn, chiếc áo hay từng miếng lụa Vân cũ. Cụ
tìm đến những nghệ nhân thiết kế có tay nghề nhất trong làng nhờ thiết
kế lại các mẫu lụa cũ và dệt thử. Biết Nguyễn Thị Tâm đam mê phục dựng
lụa truyền thống, nhiều cụ già trong làng đích thân mang vải đến cho cô
tìm hiểu. Nhiều ngày đêm miệt mài bên khung cửi, tỉ mẩn từng sợi tơ,
cuối cùng Nguyễn Thị Tâm đã tìm được bí quyết dệt lụa Vân tưởng mãi mãi
thất truyền.
|
Những tấm lụa đủ màu sắc được dệt bởi bàn tay của người thợ tài hoa. |
"Niềm vui giữ được sản phẩm truyền thống chưa được bao lâu thì chúng
tôi lại rơi vào lo âu vì sản xuất ra nhưng không bán được. Làm thế nào
để giới thiệu được sản phẩm của mình tới tay khách hàng là một bài toán
khó. Thay vì mang vải đến chào hàng ở một số cửa hàng, tôi xin phép ông
cho tôi một khoảng đất nhỏ để tôi bày những loại vải mình có. Thông qua
những người tới xem và mua hàng, tôi đã dần hiểu thị hiếu của khách. Tôi
còn nghĩ rằng phải kết nối với du lịch, tham gia các hội chợ triển lãm,
festival làng nghề trong nước và ngoài nước. Và thực sự từ đó lụa Vân
đã được nhiều người biết tới. Ngay khi tôi mò mẫm với sản phẩm lụa
truyền thống thì sản phẩm lụa pha khi ấy được rất nhiều người ưa chuộng
vì bắt mắt và giá thành hợp lý. Không ít người cho rằng tôi "dở hơi" khi
đi vào con đường khó. Nhưng khi làm những sản phẩm truyền thống và chất
lượng cao ấy, tôi có một niềm tin chắc chắn rằng mình sẽ "ăn" về sau"-
nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm chia sẻ.
Ngay từ đầu những năm 2000, những tấm lụa Vân đã vượt biên giới Việt
Nam để đến với những khách hàng của nước Nhật, nước Pháp... xa xôi. Năm
2010, sản phẩm lụa Vân "Nghìn năm Thăng Long" của gia đình nghệ nhân
Nguyễn Thị Tâm được thành phố Hà Nội chọn làm quà tặng cho các vị khách
quốc tế đến tham dự Đại lễ 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội. Cùng với một
loạt những sản phẩm cao cấp tinh tế khác như lụa trơn, lụa màu, đũi...
nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm còn phục chế thành công 18 bộ triều phục cung
đình Huế, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền
thống.
Cùng với những tấm lụa đầy màu sắc đi tới mọi chân trời, những giải
thưởng danh giá cũng đến với người phụ nữ cả đời yêu lụa này như danh
hiệu "Bông hồng Vàng Thủ đô", "Ngôi sao Việt Nam" và gần đây nhất là
"Công dân Thủ đô ưu tú" nhưng người phụ nữ ấy nói về thành công rất giản
dị: "Tôi làm vì sự đau đáu với nghề của cha ông, vì nỗi lo mất nghề.
Tôi tham gia nhiều hiệp hội, cố gắng có mặt tại các triển lãm trong và
ngoài nước để quảng bá sản phẩm của làng. Cứ miệt mài làm thế thôi chứ
không bao giờ nghĩ để đạt được danh hiệu gì nên mỗi giải thưởng đến luôn
đi kèm với niềm vui là sự bất ngờ. Niềm hạnh phúc nhất của tôi là nhìn
thấy làng lụa khởi sắc, thấy ngày càng có nhiều khách hàng lựa chọn lụa
Vạn Phúc cho mình".
Từ cô gái dệt lụa năm xưa, giờ đây là nghệ nhân với một cơ ngơi vững
chãi thì ở người phụ nữ này vẫn nguyên vẹn nét giản dị, mộc mạc của
những người con gái làng lụa. Và điều dễ thấy nhất là tình yêu với lụa
lúc nào cũng đầy ắp trong lòng. Chị chia sẻ, cả đời gắn bó với lụa mà
mỗi khi nhìn thấy lụa cũng mê đắm. Bất cứ khi nào nhìn thấy ai mặc áo
lụa Hà Đông là cũng ngẩn ra nhìn rồi vui lắm. Cả đời gắn bó với xưởng
dệt, hôm nào bận bịu không được nghe tiếng thoi đưa, chị thấy thật thiếu
vắng... Yêu nghề, với nghệ nhân Nguyễn Thị Tâm còn là mong muốn làng
nghề ngày càng phát triển nên chị phối hợp cùng với chính quyền địa
phương mở các lớp tập huấn nâng cao tay nghề cho đội ngũ thợ trẻ, lớp
sáng tạo mẫu, kỹ năng bán hàng và chị trực tiếp truyền nghề. Như những
con tằm vắt mình tạo nên những sợi tơ vàng óng, người phụ nữ ấy đã lặng
lẽ góp phần dệt nên bức tranh tươi đẹp của Thủ đô văn hiến.
Theo cand.com.vn