Nghề làm đồi mồi Hà Tiên trước nguy cơ mai một.
Nổi tiếng với nhiều thắng cảnh nhưng khi nói đến Hà Tiên (Kiên Giang)
nhiều người nghĩ ngay đến đồ mỹ nghệ được chế tác từ đồi mồi từng vang
danh khắp Nam kỳ lục tỉnh.
Sản phẩm được làm từ đồi mồi ở Hà Tiên - Ảnh: Công Hân
Trang sức của giới thượng lưu
Đồi
mồi thuộc họ rùa nhưng mai có hoa văn rất đẹp, từng sống nhiều ở vùng
biển Kiên Giang. Trước đây, các sản phẩm thủ công mỹ nghệ làm từ mai đồi
mồi rất đắt tiền, chỉ dành cho giới thượng lưu. Các thiếu nữ con nhà
gia thế, các quý bà rất thích dùng mặt hàng mỹ nghệ từ đồi mồi như bóp,
lược, trâm cài... nhằm tô thêm vẻ quý phái, sang trọng. Còn cánh trung
niên dùng dây đeo đồng hồ, hộp đựng thuốc lá bằng đồi mồi chứng tỏ là
bậc công tử phong lưu.
Do sang trọng cầu kỳ nên
nghề làm đồi mồi rất kén thợ, bởi ai sống được bằng nghề đồng nghĩa với
tiền bạc dư dả. Do đó, các bậc “lão làng” thường chỉ truyền bí quyết cho
người trong thân tộc. Nghề chế tác đồi mồi đòi hỏi sự sáng tạo, đôi tay
khéo léo và tính cần cù nhẫn nại, như nhìn lớp vảy trên mai phải tách
thế nào, ngâm muối trong lu ra sao...; tùy theo kích cỡ vảy đồi mồi mà
phân lượng ra làm hộp, kẹp, hay kính đeo mắt...
Trước
đây, ở Hà Tiên có nhiều điểm, cơ sở bán các mặt hàng đồi mồi nhưng
thương hiệu “Hà Tiên đồi mồi” của dòng họ Phan và Nguyễn nổi danh nhất.
Mặt hàng mỹ nghệ từ đồi mồi được ưa chuộng bởi các sản phẩm này khi dùng
lâu bị cũ, đem thợ đánh bóng lại lên vân màu nâu cà phê nhìn rất đẹp.
Dấu buồn nghề xưa
Cũng
như nhiều nghề truyền thống khác ở miền Tây, nghề chế tác đồi mồi Hà
Tiên cũng đang mất dần vị thế. Một số nước cấm đánh bắt và mua bán các
mặt hàng đồi mồi làm cho nghề chế tác đồi mồi Hà Tiên bị tác động. Khách
nước ngoài, Việt kiều thích cây lược chải đầu, bóp hay gọng kính đồi
mồi cũng chỉ ngắm nghía bởi mang về nước là phạm luật. Còn trong nước,
do kinh tế khó khăn chẳng ai dám bỏ tiền mua món hàng xa xỉ. Một số thợ
thầy giỏi bôn ba lên Sài Gòn mở làng nghề mong sống ổn định tại phương
xa nhưng cũng thất bại.
Năm 1987, trong nước ra
pháp lệnh bảo vệ nguồn lợi thủy hải sản (trong đó có đồi mồi) và năm
2000 đồi mồi có tên trong Sách đỏ VN thì ngư dân chẳng dám đánh bắt hay
mua bán đồi mồi công khai nữa. Ngoài ra, giá vảy đồi mồi khá cao khoảng
hơn 1 triệu đồng/kg, mai đồi mồi phải kích cỡ từ 500 gr - 2 kg mới làm
ra hàng mỹ nghệ, còn mai nhỏ làm không ra đồ.
Cụ
Phan Văn Thân (ngụ đường Tham Tướng Sanh, P.Tô Châu, TX.Hà Tiên) là
người cao tuổi sống chết với nghề chế tác đồi mồi nay đã rời xa “cõi
tạm” ở tuổi 82. Bây giờ, ở Hà Tiên, truyền nhân chế tác đồi mồi như cụ
Thân chẳng còn được mấy người. Lúc sinh thời, trước năm 1980, cụ Thân
từng lập bãi nuôi đồi mồi cạnh Mũi Nai để hạn chế sử dụng nguồn đồi mồi
tự nhiên nhưng gặp chuyện không may nên bãi nuôi đồi mồi tan tành. Không
nản chí, năm 1997, cụ Thân thuê ngư dân ra đảo ở Phú Quốc rình đồi mồi
đẻ trứng hốt ổ đem về. Cụ đem cho ấp trong cát nhân tạo nở được đồi mồi
con, nhưng oái ăm thay nuôi con giống chưa bao lâu, bão Linda tràn tới
cuốn hết đồi mồi giống ra biển… Nó như một dấu hiệu buồn cho làng nghề
danh tiếng.
Một chủ bán các mặt hàng thủ công mỹ
nghệ đồi mồi nói Hà Tiên vẫn còn nhiều điểm bán các mặt hàng mỹ nghệ
chế tác từ đồi mồi. Nhưng chị thở dài so với thời huy hoàng xưa thì bán
chẳng thấm vào đâu, chủ yếu là cầm chừng, khách du lịch không còn mặn mà
với mặt hàng đồi mồi. Nghệ nhân làm đồi mồi vẫn được tôn vinh, nghề đồi
mồi được xem là truyền thống đặc sắc ở Hà Tiên nhưng trớ trêu thay có
nguyên liệu đâu nữa mà làm, làm xong cũng khó xuất khẩu. Rồi cũng có
lúc, món hàng này bị người đời lạm dụng chế tác đồ giả đồi mồi đem bán
nên du khách càng hờ hững. Hà Tiên vang danh với nghề chế tác đồi mồi
nay thương hiệu ấy chỉ có người cao tuổi nhớ đến. Trong khi lớp thợ đỉnh
cao đã dần “khuất núi”, còn lớp trẻ tân thời xem cái nghề xưa như chiếc
áo cũ không hợp thời. Rồi mai sau kỹ thuật chế tác đồi mồi sẽ mai một
thất truyền.
Theo thanhnien.vn