Người giữ nón Ngựa Phú Gia trường tồn.
55 năm nối nghiệp gia đình làm nón Ngựa
Làng
nghề nón Ngựa Phú Gia ở thôn Phú Gia, xã Cát Tường, huyện Phù Cát, tỉnh
Bình Định đã tồn tại trên 300 năm với hơn 300 hộ dân làm nghề. Nghệ
nhân Đỗ Văn Lan (68 tuổi) đã có 55 năm làm nghề nón Ngựa. Năm 13 tuổi
ông bắt đầu theo ông nội, cha, mẹ học nghề làm nón Ngựa. Nhờ đôi bàn tay
khéo léo, tài hoa cùng với niềm đam mê ông đã nhanh chóng trở thành
nghệ nhân xuất sắc trong nghề làm nón Ngựa Phú Gia. Nghề làm nón Ngựa là
nghiệp duyên theo ông suốt cuộc đời vì vợ ông cũng là một nghệ nhân làm
nón Ngựa.
|
Nghệ nhân Đỗ Văn Lan với 55 năm làm nón Ngựa. |
Bén
duyên với nghề làm nón Ngựa từ thời niên thiếu, nghệ nhân Đỗ Văn Lan
luôn tự hào về nghề làm nón Ngựa truyền thống năm đời của gia đình. Cho
đến tận bây giờ ông vẫn giữ chiếc nón hơn 50 tuổi của cha, mẹ để lại như
một báu vật. Nghề làm nón Ngựa không chỉ mang lại nguồn thu nhập chính
cho gia đình ông mà còn tạo ra những sản phẩm làng nghề độc đáo phục
vụ du lịch của địa phương. Mỗi chiếc nón Ngựa Phú Gia là sự kết tinh
giữa vẻ đẹp tâm hồn, trí tuệ và bàn tay tài hoa khéo léo của người nghệ
nhân; chỉ có nghệ nhân bậc thầy mới có thể làm ra chiếc nón Ngựa vừa có
giá trị kinh tế vừa mang tính nghệ thuật cao.
Ông
Lan chia sẻ: “Dân gian gọi nón Ngựa trước hết là nó dẻo dai,
bền bỉ như loài ngựa hoặc thuở xưa giới quyền quý thường sử
dụng trong lúc cưỡi ngựa. Thời ấy chiếc nón có bịt bạc, chạm
trổ hình rồng, phượng trên đỉnh nón được giới quan binh đội
trên đầu khi cưỡi ngựa. Dựa vào những cứ liệu lịch sử thì từ
thời vua Quang Trung chiếc nón Ngựa đã từng gắn bó với nghĩa
quân Tây Sơn thần tốc tiến quân ra Bắc làm biểu tượng cho sự mạnh
mẽ, uy nghiêm của con nhà võ. Ngày nay, du khách gần xa thích mua
nón Ngựa về làm quà lưu niệm, cho tặng, trang trí trong nhà để
lưu giữ vẻ đẹp văn hóa cổ xưa”. Người dân Bình Định tự hào
với hình ảnh chiếc nón Ngựa nổi tiếng khắp nơi trong và ngoài
nước.
Đam mê truyền lửa nghề làm nón Ngựa
Theo
di nguyện của ông nội trước khi qua đời, Nghệ nhân Đỗ Văn Lan đã dành
cuộc đời mình để giữ gìn, truyền lửa nghề làm nón Ngựa cho thế hệ con
cháu. Ông may mắn sinh 6 người con, trong đó có 4 người con gái theo
cha, mẹ làm nghề nón Ngựa. Chiếc nón Ngựa trông đẹp nhưng cầu kỳ, làm
rất công phu, trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ. Đôi bàn tay cầm kim phải
dùng lực của ngón cái và ngón trỏ để cắm, rút kim, ê ẩm nặng nhọc chẳng
khác gì người gánh lúa.
|
Chia
sẻ với chúng tôi về nghề làm nón Ngựa, nghệ nhân Đỗ Văn Lan cho biết:
“Nghề làm nón Ngựa đòi hỏi rất cao độ tinh xảo về kỹ thuật, mỹ thuật.
Làm ra một chiếc nón Ngựa phải thực hiện đúng quy trình kỹ thuật 10 công
đoạn chính: sơ chế nan đan sườn mê; thắt sườn hoàn thiện; làm vành nón;
thêu hoa văn; sơ chế lá tươi thành lá thành phẩm (lá lợp); cắt lá để
lợp; chằm thành phẩm một chiếc nón; nức vành nón; lặt mối sửa lại các
sườn nón; thêu trái xoài chóp lá. Khâu chọn chất liệu làm nón cũng thật
kỹ lưỡng, lá dùng làm nón phải là lá kè mở vì nó có độ dai, có thể qua
hàng trăm năm chiếc nón vẫn không bị mối, mọt; chọn rễ dứa làm vành nón;
sườn nón dùng cây giang nạo sạch vỏ, phơi khô, chẻ ra thành cây tăm
thật nhỏ và đều; dây cước xanh thắt các loại vành, cước trắng bủa và
chẳm nón. Tất cả các nguyên vật liệu làm nón, từ cây giang, rễ dứa rừng
đến lá kè mỡ đều được lấy vào đúng mùa, tức cuối đông đầu xuân, như thế
nón sẽ bền lâu nhiều năm hơn so với loại bình thường”.
Ông
kể, nhiều khi phải mày mò theo trí nhớ làm theo ông bà kể hồi xưa nón
Ngựa có hai loại. Loại khuôn nón trủm, tức giống chiếc nón bình thường
bây giờ, dành cho người dân đội. Loại khuôn nón trảng, tức lòng nón
không sâu như nón thường, kích thước vành nón rộng hơn nón trủm chừng
20%, trên chóp có gắn chụp bạc, có ngù ở trên, dành cho quan. Chiếc nón
“gia bảo” là kỷ vật của mẹ để lại chính là những “khuôn mẫu” để ông bắt
tay làm những chiếc nón. Nghề làm nón đòi hỏi sự tỉ mỉ của đôi tay, sự
nhẫn nại của khối óc và lòng nhiệt huyết của một trái tim nghệ sĩ. Phải
yêu nghề như máu thịt mới có đủ kiên nhẫn để đeo đuổi công việc vất vả”.
Nón
Ngựa là món hàng thủ công mỹ nghệ độc đáo, là sự kết tinh từ tài hoa,
khéo léo, tỉ mẩn trong từng động tác và năng khiếu mỹ thuật trên từng
mũi kim, đường chỉ thêu, mang đậm bản sắc văn hóa Bình Định. Đặc biệt,
làng nghề nón Ngựa Phú Gia là một trong 5 làng nghề truyền thống được
quy hoạch, gắn với phục vụ phát triển du lịch. Ông Lê Quang Công, Phó
Chủ tịch UBND xã Cát Tường, cho biết: “Nhà ông Lan thường được các công
ty du lịch đưa khách về tham quan. Sản phẩm nón ngựa từ cơ sở sản xuất
của ông Lan được trưng bày ở một số đình, đền thờ, bảo tàng trong tỉnh.
Với chiếc nón Ngựa, xã Cát Tường trở thành làng văn hóa du lịch tiêu
biểu của Bình Định”.
Theo langvietonline.vn