Ngôi làng trên 200 năm chế tác đàn
Theo
các cụ trong làng kể lại, nghề làm đàn đã có ở đất Đào Xá từ trên 200
năm trước. Cụ Đào Xuân Lan là người đã có công đi học nghề ở xứ Tàu rồi
về truyền dạy cho người dân quê hương sau nhiều năm học nghề.
Cụ
được người dân làm đàn trong làng coi là Tổ nghề và được thờ phụng tại
từ đường họ Đào. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nghề làm đàn của
Đào Xá cũng giúp người dân nơi đây thoát cảnh đói nghèo. Sản phẩm do các
nghệ nhân trong làng làm ra nức tiếng gần xa, bán chạy đến nỗi không đủ
đáp ứng nhu cầu thị trường.
Tuy
nhiên, từ sau năm 1975, khi nước ta rơi vào thời kỳ khủng hoảng kinh tế
kéo dài, nghề làm đàn ở Đào Xá cũng theo đó mà suy sụp. Những nghệ nhân
làm đàn ở làng bỏ nghề đi làm thợ xây, thợ mộc, điện gia dụng,... Phải
tới đầu những năm 90, nhờ chính sách đẩy mạnh khôi phục văn hóa truyền
thống của Nhà nước, nghề làm đàn ở Đào Xá dần có những bước chuyển mình.
Về
tới đầu làng, chúng tôi được người dân trong làng chỉ tới tìm gặp nghệ
nhân làm đàn Đào Văn Soạn (74 tuổi). Ông Soạn là người có công lớn trong
việc khôi phục và duy trì nghề tổ suốt mấy chục năm qua. Từ những chiếc
đàn bầu, đàn tranh, đàn tam thập lục, đàn tứ, đàn sến cho tới các cây
đàn đáy, đàn nguyệt, đàn hồ... tất cả đều do tay nghệ nhân tuổi ngoại
thất tuần làm ra với tất cả tâm huyết và tình yêu nghề của mình.
Ông
Soạn cho biết: “Gia đình tôi đã bốn đời gắn bó với việc chế tác ra
những cây đàn. Với tôi, niềm đam mê với nghề làm đàn đã ngấm vào máu”.
Ông Soạn cho biết, để thạo nghề, làm được tất cả các loại nhạc cụ, người
thông minh cũng phải học ngày, học đêm trong suốt 3 năm. Nhưng với
những người thợ lành nghề như ông Soạn thì ngay cả với những loại nhạc
cụ mới như nhạc cụ nước ngoài, chỉ cần “mổ” cái đàn ấy ra, tự mày mò
mẫm, nghiên cứu, một tháng sau là đã có thể làm được.
Ông
Soạn còn cho biết thêm, để làm được cây đàn ưng ý cũng lắm công phu,
đòi hỏi người thợ phải trải qua nhiều công đoạn, từ khâu chọn nguyên
liệu, phơi gỗ, ra gỗ đến đánh bóng, trau chuốt và lắp ghép. Trung bình,
để hoàn thành một chiếc đàn phải mất trọn một tuần đối với một thợ lành
nghề. Đàn làm xong phải cẩn thận tráng sơn, sau đó khảm trai để trang
trí họa tiết, hoa văn. Đó cũng chính là nét độc đáo của làng nghề này.
Giấc mơ chấn hưng xa vời
Dù
đã tồn tại trên 200 năm nhưng tới năm 2009 Đào Xá mới được công nhận là
Làng nghề. Tuy vậy, đến nay làng Đào Xá chỉ có khoảng mươi hộ còn theo
nghề làm đàn, trong đó chỉ có hai hộ ông Đào Văn Soạn và ông Đào Văn
Khương là sống được bằng nghề.
Từng
nức tiếng xa gần với nghề làm đàn đậm chất nhân văn thế nhưng sau những
âm vang độc đáo ấy là cung trầm khắc khoải của các nghệ nhân không có
người để truyền nghề cũng như nỗi lo canh cánh đàn làm ra không có người
mua.
Không
phải người Đào Xá không yêu nghề mà bởi sản phẩm họ làm ra không có nơi
tiêu thụ, nhiều gia đình phải nhắm mắt bỏ nghề đi tìm việc khác. Gia
đình ông Soạn giờ chỉ còn hai vợ chồng già và con trai làm đàn. Mỗi
tháng hai ông bà làm khoảng 30 chiếc, chủ yếu là trống, đàn nguyệt do
cánh hát chầu văn đặt và đàn bầu.
Ông
Đào Văn Soạn cười buồn: “Chỉ khoảng vài năm nữa có lẽ Đào Xá sẽ không
giữ nổi nghề làm đàn. Trước đây, chỉ mất khoảng 2 triệu đồng thì có thể
mua được hàng tạ gỗ trắc, nhưng giờ người làm đàn phải bỏ ra gần chục
triệu đồng cho việc lựa chọn nguyên liệu chế tác. Nhưng giá bán ra không
cao, có khi cả tháng trời không bán được chiếc nào. Thu nhập không đảm
bảo mức sống cho người dân nên số người bỏ nghề theo nghề khác ngày càng
nhiều hơn”.
Những
nghệ nhân trong làng hầu hết đều bước sang tuổi “xưa nay hiếm” nhưng
vẫn rất tâm huyết với nghề và luôn đau đáu nỗi lo thất truyền làng nghề
cổ. Điển hình như ông Soạn là người am tường về đàn và các kỹ thuật để
chế tác đàn, cũng là người đi tiên phong trong việc kêu gọi, động viên
lớp trẻ giữ nghề.
“Làm
đàn không chỉ là một nghề của Đào Xá mà hơn thế, đó còn là nét văn hoá
của làng. Tôi chỉ mong các cháu sẽ học, giữ nghề vậy nên sẵn sàng dạy
miễn phí cho bất cứ ai muốn theo học làm đàn, thế nhưng cũng chẳng có
mấy lớp thanh niên đủ kiên nhẫn học, bám trụ với nghề.” - ông Soạn buồn
rầu chia sẻ.
Đối
với những người dân trong làng, nghề làm đàn không chỉ là chiếc “cần
câu cơm” mà còn là một nét văn hóa truyền thống của cha ông. Tuy nhiên,
với họ hành trình duy trì lửa nghề qua các thế hệ vẫn là con đường gian
nan. Việc khôi phục sự thịnh vượng của làng nghề làm đàn Đào Xá đối với
họ vẫn là một ước mơ mà muốn hiện thực hóa sẽ cần rất nhiều nỗ lực.
Theo: baophapluat.vn