Theo các nhà nghiên cứu, nguồn gốc của
cách dệt Ikat là trong qua trình nhuộm màu sợi bông, do “lỗi kỹ thuật”
hoặc nước thuốc chưa đạt yêu cầu, cũng có khi do không khuấy kỹ dung
dịch nước nhuộm, cho nên khi đưa sợi vào nhuộm thì chúng thấm không đều,
làm cho chỗ đậm chỗ nhạt. Khi dệt vải, người ta thấy rằng chỗ sợi nhạt
màu đã tạo ra những hoa văn có hình thù khác lạ và có vẻ đẹp cổ xưa, tự
nhiên. Từ phát hiện tình cờ đó, đồng bào chủ động chế tác, sản xuất ra
một loại sợi đặc biệt bằng cách che chắn, bao các đoạn sợi lại rồi mang
đi nhuộm màu để sau đó chúng có tông màu đậm, nhạt khác nhau.
Để có được những dải hoa văn gợn sóng trên vải thổ cẩm, người thợ dệt
phải thực hiện qua nhiều công đoạn: Lấy sợi bông vừa xe còn nguyên màu
trắng nhúng một vài lần vào nước cây ta râm để biến sợi thành màu xanh
chàm, mà người Cơ Tu gọi là tơ viêng. Khi sợi khô ráo, người ta treo sợi
lên giàn để phơi rồi tiến hành một số thao tác để tạo ra loại sợi đặc
biệt dùng để dệt hoa văn gợn sóng, đó là lấy lá a yâng, một loại cây
trong rừng có lá dài như lưỡi kiếm và mỏng, bao vào sợi vải xanh đã
nhuộm rồi tiếp tục mang nhúng vào thuốc nhuộm nhiều lần để sợi chuyển
màu đen (tăm). Với cách làm này, chỗ sợi được bao bằng lá a yâng giữ
nguyên màu xanh mà không bị nhuốm đen trong quá trình nhuộm màu. Sau khi
nhuộm, trên một đoạn sợi cùng có hai màu chàm xanh và màu đen lẫn lộn,
tạo ra hai sắc độ đậm nhạt khác nhau. Khi dệt, người ta bố trí chỗ sợi
có màu xanh chàm liền kề với nhau để hiện ra hoa văn có hình thù rất độc
đáo và lạ mắt trên nền đen của vải thổ cẩm - mà ta hay gọi là “hoa văn
gợn sóng”.
Các sản phẩm thổ cẩm chứa hoa văn gợn
sóng thường dùng để may váy cho thanh nữ hoặc phụ nữ lớn tuổi đều thích
hợp. Người ta có thể mặc váy có hoa văn gợn sóng trong dịp lễ hội hoặc
đời thường cũng được vì bản thân của loại váy này vừa toát lên vẻ đẹp
vừa sang trọng vừa bình dị. Vì thế, loại xà lùng có hoa văn gợn sóng rất
có giá trị, vài tấm vải dệt có thể đổi được một con trâu to.
Theo : danviet.vn