(Dân trí) - Đình làng Văn Xá – di tích lịch sử
cấp quốc gia, một công trình độc đáo về kiến trúc và có bề dày về lịch
sử cao tại tỉnh Thừa Thiên – Huế đang cần được sớm trùng tu vì đã xuống
cấp nghiêm trọng.
Làng Văn Xá (phường Hương Văn, Hương Trà-TT Huế)
nằm phía Bắc TP Huế cách 13 km, phía Tây giáp phường Tứ Hạ (Hương Trà),
phía Đông Bắc giáp dòng Sông Bồ, phía Năm giáp làng Liễu Nam (Hương
Xuân, Hương Trà), phía Tây giáp núi Thất Giới làng Sơn Công (Hương Vân,
Hương Trà). Làng có đường Quốc Lộ, đường sắt chạy ngang giữ làng.
Điểm nổi bật của làng Văn Xá là toàn xã chỉ có một
làng. Làng có một đình, 2 chùa, 1 niệm phật đường, 1 Văn thánh thờ Khổng
Tử, có 7 miếu và 1 chợ. Diện tích tự nhiên là 1.390 Km2 với dân số
8.663 người. Phong tục tập quán của làng là đại đa số thờ Đạo Khổng, Đạo
Nho và Phật giáo.
Sự hình thành và phát triển làng Văn Xá.
Năm Canh thìn (1640) thời vua Lê Thánh Tông, phái 2
vị tướng họ Lê quê làng Kẽ Mía, Lam Sơn (Thanh Hoá) đó là Ngài Nha
Chánh Hầu Trụ Quốc Công Đại tướng quân và Ngài sứ Thái Bộc Quận Công
Thượng Trụ Quốc Công Thượng tuớng quân đem quân vào tiếp quãn Châu Ô,
Châu Lý của vua Chămpa để đổi lấy Huyền Trân Công Chúa thời Nhà Trần.
Hai ngài vào Thuận Hoá (Huế ngày nay), song do tàn quân Chămpa đang quấy
phá khắp nơi nên chưa đưa dân vào lập nghiệp được, phải 15 năm sau tức
là năm 1475 mới dẹp loạn được, hai Ngài mới đưa dân Thanh Hoá, Nghệ An,
Hà Tĩnh vào lập nghiệp và làng ra đời với tên gọi là làng Võ Xá.
Đến thời vua Lê Trang Tông (khoảng năm 1540) thì
chúa Trịnh và Chúa Nguyễn tranh quyền nên năm 1558, Chúa Nguyễn Hoàng
vào Thuận Hoá và Trịnh - Nguyễn phân tranh, từ đó lấy Sông Gianh (Quảng
Bình) làm biên giới 2 miền. Họ Lê và một số họ khác vào, qua 83 năm, khi
Chúa Nguyễn Hoàng vào dân Thanh Hoá-Nghệ An-Hà Tĩnh lần lượt vào ngày
đông, mở mang bờ cõi ở phía Nam. Lúc bấy giờ, họ Trần ở Hồng Lĩnh (Hà
Tĩnh), họ Cao Nghệ An cùng vào nhập làng Võ Xá.
Vào khoảng năm 1771, 3 anh em nhà Tây Sơn Nguyễn
Huệ dấy binh khởi nghĩa, sau đó lên ngôi Hoàng Đế rồi tiến quân ra Bắc.
Đến năm 1789, Nguyễn Huệ đại thắng giải phóng đất nước khỏi ách xâm lược
của Nhà Thanh (Trung Quốc) thành lập triều Quang Trung, nhà Nguyễn bắt
đầu từ đó. Sau đó, Nguyễn Ánh tranh quyền chống lại Nguyễn Huệ, cậy nhờ
Pháp giúp đỡ, đến năm 1802 Nguyễn Ánh lật đỗ triều đại Tây Sơn lên ngôi
vua lấy hiệu là Gia Long.
Cổng tam quan phía trước có hồ nước dẫn vào đình làng Văn Xá
Làng Văn Xá có bà Thuận Thiên Cao Hoàng Hậu người
họ Trần. Bà sinh ngày 27/11 năm Mậu Tý 1768. Huý là Ngọc Kính, tên tục
là Dương. 14 tuổi được vào cung hầu hạ đức Hiến Khương Hoàng Hậu. 17
tuổi vào chầu Đức Thế Tổ Cao Hoàng Đế. 24 tuổi, năm Tân Hợi 1791 bà sinh
Thánh Tổ Nhân Hoàng Đế (tức là vua Minh Mạng).
Làng họ Trần là họ vợ vua Gia Long, trong triều
đình đặt chữ lót là chữ Hưng qua đó triều đình lấy chữ Hưng làm chữ lót
từ thời ông đạt, nhạc phụ vua thay chữ Mậu và cũng từ đó làng Văn Xá có
ông Trần Mậu Quế ông nội bà Hoàng Hậu đỗ cữ nhân, ông Trần Hưng đạt thân
phụ bà Hoàng Hậu giữ chức Tham tri Bộ Lễ, ông Lê Cát đõ cử nhân. Triều
đình nhà Nguyễn thấy làng có văn võ song toàn mới đổi tên làng từ Võ Xá thành Văn Xá.
Quá trình xây dựng và trùng tu Đình làng Văn Xá
Thuở trước, làng đã có đình và chùa làm bằng gỗ lợp
tranh tại Xứ Xung Hồ Biền còn gọi là Cồn Đình. Trong phong trào Tây Sơn
Nguyễn Huệ, đình làng bị thiêu huỷ hết. Sau phong trào Tây Sơn vào năm
1787-1810, người trong làng trở về bàn chuyện dựng lại Đình làng. Hai
ông Tiên Thái Sư là Thọ quốc Công Trần Hưng Đạt và ông tự Khanh Trần
Hưng Đức cử người lên rừng kiếm gỗ về làm Đình. Hai ông thân phụ và chú
ruột Hoàng Hậu tâu với vua xin làm Đình.
Công đệ Kỷ Trần Hưng Thiện với 21 viên quan, chức
sắc của làng họp lại nên xây dựng lại Đình chổ cũ hay dời đi chổ mới,
phải sau 3 năm dân làng yên ổn mới dời lên chỗ mới là Đình làng ngày nay
tại thôn Giáp Nhất. Năm Tự Đức thứ 18, năm 1865 mới khởi công làm Đình,
vua Tự Đức nói Văn Xá là làng ngoại của vua cha nên do nhà nước xây
dựng. Bộ Công lo tập trung vật liệu đủ, làng lo nhân lực do Vệ Uý Trần
Hưng Khanh kiểm soát khởi công từ tháng 4 đến tháng 8/1865.
Đình làng xây dựng có diện tích là 1.700 m2, trong
Đình rộng 400m2. Đình có 3 gian 2 chái kép. Có tổng cộng 54 cột loại:
5,2m, 3,6m, 2,5m, 1,5m. Kết cấu cột kèo nhà rường truyền thống Xứ Thanh,
hoa văn trang trí theo kiểu phủ đệ ông Hoàng bà Chúa trong Cung Đình.
Đình làng có La Thành 4 phía, có cổng Tam quan, có cửa Tả Hữu, có bia và
Bình phong ghi đầy đủ công đức làm Đình.
Đình làng Văn Xá qua thời gian đã bị hư hại nặng
Trong Đình có Hẫu Trẫm, Tiền án, có bức hoành phi ở
giữa có 4 chữ: “Sở Tại Sinh Huy” do vua Gia Long và Minh Mạng tặng và
có 10 cặp câu đối. Đình được trùng tu vào các năm: 1961 và 1994, nên
Đình vẫn giữ được như xưa bề thế lộng lẫy, uy nghiêm. Kết cấu kiến trúc,
hoa văn, thờ phụng đều toàn vẹn nghiêm túc, nghệ thuật trang trí tinh
xoã, bề thế theo kiểu cung đình nhà Nguyễn thờ tự uy nghi cung kính nên
được Bộ Văn hoá thông tin đã xếp hạng Di tích lịch sử kiến trúc cấp Quốc
gia vào năm 1997.
Cần sớm được trùng tu và bảo vệ
Năm 1997, Đình làng Văn Xá bị sét đánh, năm 1999
cơn đại hồng thuỷ lịch sử đã làm nhiều hạng mục của Đình xuống cấp.
Trước tình hình đó, chính quyền
phường Hương Văn đã lập thiết kế bản vẽ trùng tu, bảo tồn, giữ gìn đình
làng Văn Xá trình lên các cấp với tổng kinh phí 1,4 tỷ đồng nhưng hiện
nay Bộ Văn hoá-Thể thao-Du lịch chưa có quyết định phê chuẩn.
Ông Đặng Công Bình, Bí thư Đảng uỷ phường Hương Văn
cho biết: “Lãnh đạo địa phương chúng tôi đã lập đầy đủ các thủ tục lên
các cấp, ngành chức năng để phê duyệt cấp kinh phí trùng tu, tôn tạo các
hạng mục đình Làng Văn Xá như: Mở rộng vành đai bên ngoài đình trồng
cây xanh để bảo vệ Đình; khôi phục lại hò trước Đình; sử lại mái đình đã
xuống cấp trầm trọng; các cột hàng 3 bị đứt chân, chỉnh lại cổng tam
quan đã bị lún và nghiêng. Chúng tôi kính đề nghị các cấp, ngành chức
năng sớm hỗ trợ kinh phí sớm để địa phương bảo tồn, giữ gìn Di tích cấp
Quốc gia đã được Nhà nước công nhận năm 1997”.
Ngôi đình làng nếu được trùng tu, bảo tồn chắc
chắn sẽ tôn nghiêm hơn, cao ráo, rộng rãi, sạch đẹp hơn và sẽ thay đổi
diện mạo của ngôi Đình cũ xưa nhưng sẽ không làm thay đổi và phai mờ đi
dấu vết của di tích lịch sử. Chính vì vậy mà con dân làng Văn Xá cũng
như chính quyền địa phương mong sao các ngành, các cấp quan tâm, sớm phê
duyệt kinh phí để trùng tu, bảo tồn một Di tích lịch sử kiến trúc cấp
Quốc gia để con dân trong làng đáng được tự hào về truyền thống của các
bậc tiền bối để tiếp tục phấn đấu xây dựng Làng văn hóa chuẩn mực, góp
phần vào công cuộc đổi mới đất nước, làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh.
Theo dantri