Bà con gọi ông là truyền nhân của làng gốm. Trải bao thăng trầm, ông vẫn cố giữ và phục hồi nghề gốm Mỹ Thiện nổi tiếng.
Gặp ông Đặng Văn Trịnh sau khi ông dự
Festival làng nghề toàn quốc ở Huế trở về, ông khoe: “Trong số nghệ nhân
của 40 làng nghề truyền thống toàn quốc về dự, tôi may mắn được chọn là
một trong 10 nghệ nhân đại diện cho các làng nghề thắp hương trong lễ
tế tổ bách nghệ của nước Việt”.
Độc đáo gốm đắp nổi rực rỡ men màu
Nhà ông nằm sâu trong khu dân cư thuộc
tổ dân phố số 2, thị trấn Châu Ổ, huyện Bình Sơn nhưng người dân Quảng
Ngãi lâu rồi vẫn quen gọi là làng gốm Mỹ Thiện bởi làng nghề nổi tiếng
qua nhiều thế kỷ. Người dân đã đem niềm ước mong, sự cố gắng để đặt tên
đất, tên làng.
Hỏi chuyện nghề, ông cười hồn hậu:
“Không phải nhà tôi mà dòng họ Đặng nhiều đời làm nghề gốm. Nội tôi -
ông Đặng Mậu - thời Pháp thuộc đã được triều đình ban thưởng vì có tài
mỹ nghệ. Những năm đầu thế kỷ XX, làng nghề thịnh lắm. Cứ sớm sớm cánh
thợ gánh gồng đất sét từ cầu Ô Sông, xã Bình Long ra bán. Còn người làng
gốm thì già trẻ thay nhau cứ nhào đất tạo hình rồi đắp lò nung sản
phẩm. Từ làng có con đường chạy thẳng ra bến Củi nằm bên sông Trà Bồng
luôn rộn tiếng nói cười của những chị em phụ nữ. Họ gánh sản phẩm ra để
các thương thuyền chất đầy rồi xuôi dòng ra cửa biển Sa Cần đưa sản phẩm
gốm Mỹ Thiện đến muôn nơi.
Gốm Mỹ Thiện có hai dòng sản phẩm. Dòng
thứ nhất là sản phẩm thông thường như ui, ghè thạp, ché đựng rượu cần và
một dòng khác là sản phẩm gốm trang trí có xối men.
“Này
nhé, ghè gốm dùng để đựng nước, đựng lúa. Còn ui dùng để muối mắm. Mắm
cá nục, cá cơm đem muối trong thạp gốm là đệ nhất ngon. Còn những chiếc
ché theo thuyền ghe đưa lên mạn ngược bán cho đồng bào dân tộc H’re,
Kor, Ka Dong để đựng rượu cần” - ông Trịnh say sưa nói.
Đưa tôi ra lò gốm, có khá nhiều những
bình hoa và ui, ghè, thạp, chậu vừa mới nung ra lò, ông Trịnh kể: “Từ
nhỏ tôi ở với nội. Nội dạy: “Không như các dòng gốm khác, thường hoa
văn, họa tiết khắc chìm trên thân sản phẩm, còn gốm Mỹ Thiện của mình
thì hoa văn, họa tiết đắp nổi. Hình ảnh trang trí trên sản phẩm thường
là đôi rồng chầu kiểu lưỡng long tranh châu, hay rồng thăng, hoặc bụi
trúc, hoặc con chuột”. Nội tôi bảo muốn giữ được nghề, ngoài sự cần cù,
chịu khó còn cần sự khéo léo…”.
Lời nội dạy từ bé ông đã nằm lòng nên lệ
thường sau giờ học, ông lại đến lò để phụ giúp nội. Cái nghề vận vào
ông từ bao giờ chẳng hay để rồi ông cùng làng gốm trải bao phen thăng
trầm mà vẫn cố giữ nghề. Cái tên Trịnh “gốm” cũng vận vào ông từ lâu.
Để có một sản phẩm gốm, người làng phải
qua hai công đoạn nhồi đất, tạo hình, đắp hoa văn, họa tiết rồi đưa vào
lò nung. Sau một tuần thì mở lò đem sản phẩm ra. Nếu là sản phẩm dân
dụng thông thường thì người làng mang ra đem bán. Còn những sản phẩm gốm
trang trí thì sau khi vớt ra chờ cho nguội lửa, xối men rồi đem nung
một tuần nữa mới thành hình. Men gốm Mỹ Thiện được người làng pha chế từ
đá thạch anh, đất trắng, đá son có sẵn ở trong vùng. Điều độc đáo nhất
là sau khi nung qua lửa lần thứ hai, những sản phẩm có cùng tiêu bản
nhưng gam màu khác nhau như xanh lam, nâu, vàng, cánh gián, cua đồng… Đó
là nhờ ngọn lửa của lò nung sản phẩm ở nhiều góc khác nhau làm men thay
màu mà dân làng nơi đây gọi là “hỏa biến”.
Nghệ nhân Đặng Văn Trịnh cùng vợ là Phạm Thị Cúc góp phần phục hồi làng gốm Mỹ Thiện. Ảnh: VÕ QUÝ
Ông Trịnh đang kiểm tra sản phẩm gốm trang trí qua một lần nung. Ảnh: VÕ QUÝ
Gốm Mỹ Thiện được trưng bày trong nhà của ông Lâm Zủ Xênh.
Một thời lận đận
Những năm sau ngày thống nhất đất nước,
HTX gốm Mỹ Thiện hình thành. Nhưng cách làm ăn theo kiểu đánh kẻng đi
làm và tính bằng công điểm, HTX chỉ hoạt động cầm chừng. Rồi sau đó sản
phẩm nhựa lên ngôi nên HTX đành giải thể. Dân làng gốm phiêu dạt nhiều
nơi. Để kiếm sống và giữ nghề của cha ông, ông Trịnh cùng với các ông
Phạm Ngôn, Phạm Thiểm, Phạm Phụ bàn bạc cùng nhau bỏ vốn đắp một lò gốm.
Những năm đó, ông Trịnh cùng các chủ lò
cũng nhào đất, tạo hình đem nung. Nhưng có mẻ gốm khi mở cửa lò, sản
phẩm bị vỡ 30% hoặc thậm chí 50%. Ba ông chủ gốm phân vân “hay nghiệp tổ
không còn đãi nữa” nên đã tự rút lui, chuyển sang làm nghề khác. Thế là
cái lò gốm chỉ còn lại mỗi mình ông Trịnh. Ngày ngày ông nhào nặn đất
sét để vợ ông - bà Phạm Thị Cúc chuốt tạo hình sản phẩm rồi ông đắp hoa
văn chuyển vào lò nung. “Những ngày đen tối ấy chỉ còn vợ động viên
chồng và chồng động viên vợ cùng nhau cố gắng làm, đem sản phẩm bán ở
chợ Châu Ổ và các xã lân cận mà thôi” - ông Trịnh nhớ lại. Chưa kể có
quãng thời gian vợ chồng ông phải tắt lửa lò gốm. Vợ ông đi phụ bán quán
ăn để gia đình cơm cháo qua ngày.
Bất ngờ là trong những ngày khó khăn đó,
có một người khách nước ngoài từ Mỹ tìm đến ông. Họ đưa cho ông xem
những tấm ảnh chụp một tiêu bản sản phẩm gốm Mỹ Thiện mà họ tìm thấy
trên đất Mỹ và quyết định sang đây tìm đến làng nghề. Sau khi xác định
đúng dòng gốm Mỹ Thiện, họ đã đặt ông làm một số sản phẩm. Lò gốm cũ sau
một thời gian gián đoạn đã nổi lửa trở lại. Đến khi giao sản phẩm cho
khách, ông nhận được nhiều lời khen. Cũng năm đó, ông Lâm Zủ Xênh, một
người sưu tầm đồ cổ ở địa phương mê dòng sản phẩm gốm Mỹ Thiện, thấy ông
Trịnh rơi vào cảnh khó khăn nên vận động quyên góp giúp 7 triệu đồng để
vợ chồng ông vượt qua cơn bĩ cực. Cầm số tiền bán sản phẩm và tiền giúp
đỡ, ông bàn với vợ vay mượn thêm để trở lại với nghề.
Nhiều người nổi tiếng tìm đến làng gốm
Bây giờ thì lò gốm của ông Trịnh nổi lửa
quanh năm. Cứ sau nửa tháng đốt nung cho ra 2.000-3.000 sản phẩm gốm
trang trí và gốm vật dụng thông thường. Ông cười, nói: “Tôi đã nghĩ sản
phẩm của mình có men màu “hỏa biến” thì tại sao mình không “biến” như
sản phẩm”. Suy nghĩ này giúp ông vượt qua nhiều khó khăn. Ông kể: 10 năm
trước, ông Nguyễn Đức Huy, giảng viên Trường ĐH Mỹ thuật Huế, đặt ông
một mẻ sản phẩm gốm trang trí để mang về Huế trưng bày, ông ừ liền. Rồi
sau đó họa sĩ Phạm Cung ở TP.HCM đến đặt ông làm tiêu bản gốm tượng các
nhạc sĩ để mang về TP. Thế là ông nhồi đất, tạo hình, còn khuôn mặt của
các nhạc sĩ thì ông Phạm Cung tự làm rồi hướng dẫn ông cùng làm. Tháng
10-2016, ông lại tiếp đón nhà tạo mẫu Minh Hạnh đến thuê ông làm một số
sản phẩm gốm mang biểu tượng hòa bình như chim bồ câu.
Ông Lâm Zủ Xênh, người từng giúp ông năm
xưa ngày càng mê dòng gốm Mỹ Thiện. Ông Xênh dành hẳn một ngôi nhà cổ
để trưng bày và bán buôn các sản phẩm của dòng gốm này. Ngoài những tiêu
bản gốm Mỹ Thiện sưu tầm từ nhiều năm trước, ông Xênh còn đặt ông Trịnh
làm thêm một số sản phẩm để trưng bày, mua bán góp phần để tiếng tăm
dòng gốm Mỹ Thiện có dịp vươn xa.
Rồi cuộc sống khá dần lên. Nhiều người
Quảng làm ăn thành đạt bỏ tiền của xây dựng nhà thờ, sửa chữa lại những
ngôi nhà cổ, họ tìm đến ông để mua sản phẩm về trang trí. Những nhà sưu
tập đồ gốm yêu dòng gốm Mỹ Thiện cũng tìm đến đặt hàng với những bình
hoa, hũ đựng rượu cần theo đúng tiêu bản gốc của làng. Cùng với họ là
những người mê dòng gốm Mỹ Thiện nhưng đầy sáng tạo, họ tìm đến ông
thiết kế những tiêu bản khác nhau đặt hàng để ông làm. Cái nghề ngày xưa
gò bó giờ rộng mở hơn nhiều nên ông Trịnh càng bận rộn hơn.
Ông Trịnh bộc bạch: “Nghiệp tổ còn đãi
thì tôi phải cố gắng làm. Nhưng cho dù những sản phẩm gốm trang trí có
đắt hàng bao nhiêu thì mình cũng không quên mặt hàng gia dụng như cối,
ui, ghè, thạp, chậu để đáp ứng nhu cầu của bà con. Bởi những sản phẩm
này đã cứu mình trong những tháng ngày khó khăn nhất của nghề”.
Tỉnh hỗ trợ kinh phí để ông Trịnh phát triển làng nghề
Ngày 5-4, Phó Chủ tịch UBND huyện Bình Sơn Đoàn Hà Yên
cho hay: Để giữ nghề truyền thống và đáp ứng cho du lịch làng nghề,
huyện đã có văn bản đề nghị UBND tỉnh hỗ trợ kinh phí để ông Đặng Văn
Trịnh mở rộng cơ sở làm nghề. Ngày 25-4, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng
Ngãi Đặng Văn Minh đã giao cho sở, ngành liên quan nghiên cứu, đề xuất
để tỉnh quyết định sử dụng nguồn kinh phí khuyến công năm 2017 hỗ trợ
cho ông Trịnh phát triển nghề trên cơ sở vừa dạy nghề cho một số dân
trong vùng, vừa trở thành điểm đến du lịch làng nghề của Quảng Ngãi.
Theo: plo.vn