Theo khảo sát, tháp được xây dựng bằng 13.200 viên gạch nung, gồm 2 loại
trong đó có một loại hình vuông kích thước là 0,22m × 0,22m, một loại
hình chữ nhật kích thước 0,45m × 0,22m.
Trong lòng tháp là một khoảng rỗng nhỏ chạy suốt chân tháp lên đến ngọn.
Mặt ngoài của tháp trang trí hoa văn rất phong phú, đẹp nhất là từ bệ
tháp đến hết tầng 2, có chiều cao dưới 6 mét, là khoảng cách mắt thường
có thể cảm nhận dễ dàng.
Ở hai tầng này có họa tiết trang trí kỹ lưỡng, phức tạp mà nổi bật nhất
là những hàng hoa cúc, cánh sen, lá đề, hoa mặt nhẵn, rồng chạm nổi,
cùng mô típ "sư tử hí cầu"...
Những tầng trên trang trí thưa dần và hình dáng cũng đơn giản hơn với các họa tiết như hoa chanh, lá sòi (hoa dấu phảy)...
Hoa văn trang trí tinh xảo trên mỗi hòn gạch chứng tỏ bàn tay người thợ vô cùng điêu luyện.
Một nét độc đáo khác của tháp Bình Sơn là tòa tháp này được xây
dựng không cần vôi vữa. Để làm điều này, những người xây dựng tháp đã
sử dụng những viên gạch được chế tác có mấu và có gờ chỉ để giữ lấy
nhau, đó là phương pháp xây gạch khẩu ở chân bệ.
Ngoài ra, còn một cách khác là mỗi viên gạch có một lỗ hình thang, hai
viên gạch xếp sát nhau, tạo thành một mộng cá và người ta đổ chì vào
mộng cá đó để giữ hai viên gạch với nhau, đó là phương pháp xây bằng cá
chì.
Về mặt tín ngưỡng, có nhiều truyền thuyết liên quan đến tháp Bình Sơn , cho thấy vị trí đặc biệt của tháp trong văn hóa tâm linh và ý thức cộng đồng của người dân bản địa.
Đầu tiên có thể kể đến truyền thuyết về xuất xứ cây tháp, vốn là một
tháp lớn dựng trong vườn tháp ở giữa cánh đồng Nẫu xã Tứ Yên, Lập Thạch,
sau một đêm mưa bão thì nhảy về vị trí hiện nay...
Một truyền thuyết khác nói về chiếc giếng bên cạnh tháp với con vịt bằng
vàng, là dấu tích nền móng một cây tháp khác có màu xanh bên tháp Bình
Sơn, đã bay lên trời.
Ngoài ra còn có truyền thuyết về thủ lĩnh địa phương Ngụy Đồ Chiêm, là
con một người đàn bà bán quán nước chân tháp, đã ôm kiếm chạy vào cây
tháp rồi biến mất khi bị quân triều đình đến đánh dẹp.
Sau nhiều thế kỷ tồn tại, tháp Bình Sơn từng đứng trước nguy cơ sụp đổ
vào thập niên 1960 do các trận lụt liên miên làm sói lở chân tháp. Nhu
cầu tu bổ tháp được đặt ra cấp thiết trong bối cảnh miền Bắc đang trong
giai đoạn chiến tranh khốc liệt.
Từ tháng 5/1972, quá trình phục chế tháp theo lối thủ công được thực
hiện. Việc làm gạch để thay thế và bổ sung những chỗ bị vỡ trên tháp, bị
nát, bị khuyết, bị lũ quét, phải kéo dài đến hai năm.
Ngày nay, tháp Bình Sơn được coi là một trong những di tích lịch sử và
nghệ thuật - kiến trúc có giá trị quan trọng bậc nhất trên lãnh thổ
Việt Nam.
Với những giá trị tiêu biểu của mình, tòa tháp đã được xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt từ năm 2015.
Theo: kienthuc.net.vn