Có một nhà thơ đã từng viết về Xứ Đoài với những câu mở đầu như sau:
Xứ Đoài ơi bồng bềnh mây trắng
Chiều tím nghiêng thành cổ rêu xanh
Tường đá ong ngậm mầu mưa nắng
Tích Giang trôi bóng dáng quê mình.
Từ
Hà Nội theo Quốc lộ 32 đi về phía tây khoảng 45km là tới địa phận thị
xã Sơn Tây. Ở đây có một khu thành cổ kiên cố có tuổi đời gần 200 năm,
được xây bằng một loại vật liệu rất độc đáo, đó là đá ong.
|
Hồ nước trong xanh phẳng lặng với tường bao làm bằng đá ong |
Thành
cổ Sơn Tây nằm ở trung tâm thị xã Sơn Tây – Hà Nội, thuộc phần đất hai
làng cổ Thuận Nghệ và Mai Trai. Đây là tòa thành quân sự, được xây bằng
đá ong, một loại vật liệu truyền thống và rất phổ biến ở vùng đất Sơn
Tây.Thành xây theo kiểu vauban, có kiến trúc hình vuông, mỗi
chiều dài khoảng 400m, cao 5m, mặt thành rộng 4m và có nhiều lỗ quan sát
để cho quân lính nấp phía trong bắn súng ra ngoài hoặc dùng giáo mác
tấn công khi đối phương tìm cách trèo lên tường thành.
Thành có
bốn cửa quay ra bốn hướng Đông, Tây, Nam, Bắc và lần lượt mang tên: cửa
Tả, cửa Hữu, cửa Tiền và cửa Hậu. Trên mỗi cửa đều có vọng lâu (lầu
canh).
Xung quanh thành có hào sâu 3m, rộng 20m, chu vi khoảng
2.000m. Hào hộ thành được nối thông với sông Tích Giang tại góc phía Tây
Nam thành.
Trục kiến trúc chính của thành là trục nối hai cửa Tiền và cửa Hậu.
Phía
xa bên ngoài thành chính có một vòng thành ngoài, gọi là La Thành, được
đắp bằng đất, cao 3,5m, hình ngũ giác, bên ngoài có lũy tre dày đặc bao
bọc. Thành ngoài cũng mở bốn cổng trông ra bốn hướng: Đông, Tây, Nam,
Bắc.
|
Nơi hẹn hò hóng mát của các đôi bạn trẻ |
Một
phần thành này nay chính là đường La Thành. Bên trong thành, các công
trình quan trọng đều được xây dựng đối xứng trên trục trung tâm Nam –
Bắc. Chính giữa là “Vọng cung nữ”, là nơi nghỉ của vua mỗi khi đi tuần
thú và cũng là nơi để các quan trong trấn tế lễ hằng năm, hoặc “bái
vọng” mỗi khi có chiếu chỉ của nhà vua ban xuống.Trước điện
Kính Thiên là một sân rộng lát gạch, phía ngoài cổng có bức bình phong
xây bằng gạch, trên có đắp nổi hình “long vân khánh hội” (rồng mây gặp
hội).Tiếp đó là Đoan môn có ba cửa ra vào, nhìn thẳng ra kỳ đài cao
khoảng 18m được xây trên một bệ lớn bằng đá ong.
|
Những bậc đá ong dẫn lên vọng gác rêu phong cổ kính |
Về
phía tây có Võ miếu, là nơi thờ cúng những người đã hy sinh trong khi
chiến đấu bảo vệ thành.Ở bốn góc thành có bốn giếng nước to hình vuông,
sâu khoảng 6m và có cả bậc xây bằng đá ong xuống tận đáy.Cạnh
đó là dinh thự và công đường của các quan đầu tỉnh. Về phía đông có khu
trại giam, kho lương và nơi ở của vợ con binh lính đồn trú trong thành.
Năm
1884, quân Pháp đánh chiếm thành. Đến năm 1924, Toàn quyền Đông Dương
lúc bấy giờ là Martial Henri Merlin đã ra nghị định xếp hạng di tích
thành cổ này. Đặc biệt, vào tháng 12/1946, Chính phủ nước Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa đã tổ chức một cuộc họp quan trọng tại đây.
|
Một cổng thành cổ bên gốc đa cổ thụ |
Qua
gần 200 năm, sau nhiều cuộc chiến tranh và thời gian, thành cổ Sơn Tây
đã bị phá hủy phần lớn. Hiện chỉ còn lại dấu tích một số đoạn tường
thành, cổng thành và một vài công trình sót lại trong khu vực thành cổ
như vọng lâu, nền điện Kính Thiên, giếng nước, hai khẩu súng thần công…Với
những giá trị đặc biệt như trên, năm 1994, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã công nhận thành cổ Sơn Tây là Di
tích Lịch sử Kiến trúc Quốc gia.
Năm 2009, UBND Thành phố Hà Nội
đã ra quyết định cải tạo, chỉnh trang và phục dựng lại một số di tích
trong Khu thành cổ này để phục vụ cho Đại lễ kỷ niệm 1.000 năm Thăng
Long – Hà Nội.
|
Mùa hạnh phúc |
Hiện
nay, thành cổ đá ong Sơn Tây đã trở thành một di tích lịch sử văn hóa
và kiến trúc quân sự độc đáo thu hút khách tham quan. Vào mùa xuân, đến
thăm thành cổ Sơn Tây, du khách sẽ được ngắm nhìn hàng cây cơm nguội
khoe lá mới.Tháng 3 hoa gạo nở đỏ rực. Thu tới những hàng bồ kết dại tỏa sắc vàng.
Và
đặc biệt hơn cả là hình ảnh những cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi tỏa
bóng mát quanh năm và vươn dài bộ rễ sần sùi theo năm tháng ôm trùm lấy
những bờ tường, cổng thành rêu phong cổ kính tạo ấn tượng thật khó quên.