Nhiều tiềm năng
Theo Hiệp hội Làng nghề Việt Nam, chỉ riêng thủ đô Hà Nội sau khi sáp
nhập với Hà Tây hiện có khoảng 1.300 làng nghề, trong đó 277 làng nghề
được thành phố công nhận.
Các làng nghề này thuộc khá nhiều làng như Lụa Vạn Phúc, gốm Bát
Tràng, cốm làng Vòng, giò chả Ước Lễ, làng nón Chuông, tượng gỗ Vũ Lăng,
điêu khắc Nhân Hiền, mây tre đan Chương Mỹ, khảm trai Chuyên Mỹ, thêu
Quất Động, sơn mài Duyên Thái, mộc Chàng Sơn … Tất cả những làng nghề
này đều có tiềm năng rất lớn trong việc tổ chức hình thức du lịch làng
nghề truyền thống.
Loại hình du lịch này thường rất hấp dẫn du khách, đặc biệt là du
khách nước ngoài, bởi những giá trị văn hóa lâu đời và cách sáng tạo sản
phẩm thủ công đặc trưng ở mỗi vùng. Bên cạnh những lợi ích về kinh tế,
xã hội, du lịch làng nghề truyền thồng còn góp phần bảo tồn và phát huy
những bản sắc văn hoá độc đáo của từng vùng miền, địa phương.
Thế nhưng, “vẽ rồng vẽ phượng” ra thì nhiều lợi ích về kinh tế và văn
hóa là vậy, nhưng các tour du lịch làng nghề đúng nghĩa thì hầu như chưa
có. Người ta chỉ đặt tên vậy cho kêu chứ thực chất du khách chẳng cảm
nhận được gì về cái “nghề” lẫn chiều sâu văn hóa truyền thống của cái
làng mình vừa được tham quan.
Èo uột du lịch tại các làng nghề
Điểm qua trong số hàng trăm những làng nghề được công nhận tại Hà Nội,
cũng chỉ có một số các làng nghề thủ công mỹ nghệ đang tồn tại các hoạt
động du lịch.
Làng nghề gốm Bát Tràng (Ảnh:batrang.infor)
Làng nghề làm gốm Bát Tràng được coi là một trong những “điểm sáng” về
du lịch làng nghề tại Hà Nội. Tuy nhiên các sản phẩm du lịch tại làng
nghề này còn khá “nhạt”, mới chỉ dừng lại ở việc thăm quan chợ gốm bày
bán quá nửa số sản phẩm là hàng Trung Quốc, và xưởng gốm sản xuất hàng
đại trà, bình dân.
Những hoạt động đặc sắc tý chút như xe trâu để khách đi tham quan
quanh làng, tổ chức các xưởng gốm để khách được tự tay vẽ, nặn chỉ hoàn
toàn mang tính tự phát. Bên cạnh đó, tuy có nhiều sản phẩm gốm nhưng Bát
Tràng chưa thể có được một sản phẩm đặc trưng của riêng mình, để chỉ
cần nhắc tới, là mọi người nhất định sẽ phải nhớ đến Bát Tràng. Các dịch
vụ như ngủ, nghỉ, ăn uống cho khách tại làng cũng rất hạn chế, chỉ xoay
quanh một số đồ ăn vặt như bánh giò, bánh tẻ, bánh sắn nướng hay xúc
xích, bánh khoai mà chỗ nào cũng có. Trong khi, đặc sản của Bát Tràng là
món măng nấu mực thì hầu như chẳng du khách nào được thưởng thức.
Trong khi đó, với lợi thế có hệ thống giao thông thuận tiện, làng nghề
dệt lụa Vạn Phúc có thể thu hút được nhiều khách du lịch, thì lượng
khách đến làng ngày càng giảm, nhất là trong vài năm trở lại đây. Quá
trình đô thị hóa khiến nhiều nét đẹp của làng nghề đang dần mất đi. Cùng
với đó, giá nguyên liệu tăng cao, nguồn cung không ổn định, sản phẩm
lụa làm ra không bán được khiến nhiều gia đình bỏ nghề đến với công việc
khác đã “giết” dần nghề dệt lụa truyền thống. Một thực trạng nữa khiến
du khách quay lưng với làng lụa cũng nhiều phần vì tiếng là làng nghề
dệt lụa, nhưng khách đến thăm quan hầu như cũng chẳng thấy còn mấy nhà
“lách cách khung cửi”. Hơn nữa, trong những món quà lưu niệm khách mua
mang về, phần nhiều là các sản phẩm có nguồn gốc từ Trung Quốc được trà
trộn vào bán cho du khách. Thậm chí, việc tìm kiếm những sản phẩm có mác
made china còn dễ hơn tìm một sản phẩm lụa truyền thống do Van Phúc làm
ra. Điều này, khiến làng lụa Vạn Phúc không còn thu hút được du khách
đến thăm quan, mua hàng do đang ngày càng mất nghề.
Các địa phương chưa có chủ trương, cơ chế, chính sách phù hợp để phát
triển du lịch làng nghề, chủ yếu là các hộ dân tự biên tự diễn. Dịch vụ
để phục vụ, thu hút khách thăm quan du lịch, cơ sở hạ tầng, giao thông
yếu kém… hầu như không được tổ chức có hệ thống.
Nhiều làng nghề đang “chết dần” hoặc đánh mất nhiều nét đặc trưng do
quá trình đô thị hóa. Vấn đề ô nhiễm môi trường tại các làng nghề hiện
nay cũng ảnh hưởng không nhỏ đến việc phát triển du lịch. Có thể nói,
chính các làng nghề cũng đang phải vật lộn để tồn tại với chính mình thì
làm sao đem lại nguồn sinh khí gì cho các tour du lịch giải trí.
Thiếu và yếu sản phẩm đồ lưu niệm
Ngoài chuyện tổ chức hành trình du lịch làng nghề yếu kém, các mặt
hàng lưu niệm, thứ để du khách lưu luyến, ghi dấu ấn trong lòng họ tại
các làng nghề cũng đang bỏ trống. Nghe thì lạ tai, bởi đồ lưu niệm sẽ là
chính những sản phẩm truyền thống của làng nghề thôi chứ còn mong gì.
Nhưng cái đáng nói là chính các mặt hàng này cũng đơn điệu về kiểu dáng,
chủng loại, màu sắc và có thể mua được ở bất cứ đâu cũng được chứ không
phải là đặc sản riêng của làng nghề. Thậm chí, các sản phẩm đồ lưu niệm
này, qua nhiều năm cũng chẳng được cải tiến hay có thêm sản phẩm mới
cho phù hợp với xu thế thời đại, mà chỉ quanh đi quẩn lại vài chiếc nón,
cái quạt màu sắc, kiểu dáng không bắt mắt. Đấy là chưa kể, hàng lưu
niệm của Trung Quốc xuất hiện ê hề tại các làng nghề, dù sản phẩm chẳng
có chút liên quan nào, nhưng vẫn được các hộ kinh doanh mua về bán cho
du khách.
Dường như chưa có sự phân biệt giữa sản phẩm xuất khẩu bán ra thị
trường và sản phẩm dành cho du lịch tại các làng nghề thủ công mỹ nghệ.
Rất nhiều đồ thủ công mỹ nghệ của nước ta như: sơn mài, tranh thêu, đồ
mỹ nghệ bằng rơm, tre, gỗ… có thể xuất khẩu sang thị trường nước ngoài
và được khách hàng ưa chuộng. Nhưng những sản phẩm đó ngay tại Việt Nam,
có giá rẻ hơn nhiều nhưng vẫn không thể bán dù khách du lịch có thích
thú. Đơn giản vì, khách du lịch quốc tế sang nước ta thường là dài ngày,
họ không thể mang đi vác lại những món đồ cồng kềnh, dễ vỡ trong suốt
cuộc hành trình cho đến khi về nước và càng không thể mang với số lượng
lớn về làm quà tặng bạn bè.
Các làng nghề đã quá chú trọng vào thị trường đồ mỹ nghệ xuất khẩu, mà
không quan tâm tới thị trường đồ lưu niệm du lịch khi mà thị trường này
đang rất sôi động. Đôi khi chỉ những sản phẩm nhỏ, rẻ tiền nhưng có thể
mang lại nguồn thu lớn, nhưng điều đó đòi hỏi phải có cái đầu biết suy
nghĩ. Bởi nếu biết coi trọng, tìm tòi thì chỉ từ sản phẩm nhỏ nhất cũng
có thể có ảnh hưởng mang tầm vĩ mô, ghi dấu ấn đặc trưng của Việt Nam,
điều mà ít ai quan tâm đến mà chỉ bận lo nghĩ làm sao bán nhiều hàng.
Vấn đề thương hiệu, nhận biết cũng chính là một trong những điểm yếu của
du lịch Việt Nam, của làng nghề Việt Nam và gần gũi thiết thực hơn là
của chính đồ lưu niệm Việt.
Cái gì làm cũng manh mún, ăn xổi và không liên kết thành hệ thống, và
nếu chỉ có kiểu dịch vụ làm ăn tự phát thì mãi mãi mô hình du lịch làng
nghề chỉ là để cho du khách về làng, ngắm cảnh tiêu điều đang được đô
thị hóa. Và trong khi khách còn đang ngơ ngác không hiểu có phải mình
đang ở làng nghề không thì nếu “may mắn” có thể sẽ “được” dẫm vào… phân
trâu, thứ duy nhất cho thấy: Bạn đang ở nông thôn, đứng giữa… làng nghề.
Theo: Sống Mới