Trong
khi ý thức bảo quản của người dân chưa cao, sự quản lý buông lỏng của
các nhà chức trách địa phương cùng với đó là giá thành mua cổ vật rất
cao từ các thương gia, đã khiến những cổ vật có tuổi đời hàng trăm năm
tuổi tại làng A Điêu cứ thế ra đi theo sức hút của đồng tiền. Bên cạnh
đó, tập tục “xin của” trong nghi lễ cưới hỏi của đồng bào Cơtu lại trở
nên khá phổ biến, dẫn đến tình trạng cổ vật làng A Điêu ngày thêm phần
khó gìn giữ và bảo tồn.
Làng cổ vật hiếm có
Một
ngày trung tuần tháng 8, vùng cao Đông Giang nắng như đổ lửa. Men theo
con đường rừng hơn 10km từ trung tâm thị trấn Prao (huyện Đông Giang)
đến bản A Điêu khiến chúng tôi như ngộp thở. Sau hành trình bám những
con dốc cao dựng đứng chênh vênh lên cổng trời, làng A Điêu xuất hiện
với nhiều vẻ hoang sơ, huyền bí trước sự ngỡ ngàng của lữ khách. Anh bạn
tôi, cũng là người dẫn đường kéo vội tấm áo sau lưng tôi căn dặn: “Vào
trong làng, không được hỏi chuyện vòng vo, lỡ dân làng nghĩ mình là
người xấu hay tên trộm thì không xong đâu!”.
![](http://media.nguoiduatin.vn/public/data/images/Bandocviet/1103/nguoiduatin-ANHCHINHAnhcovat3.jpg)
Những cổ vật hiếm hoi còn được gìn giữ tại nhà của một gia đình người Cơtu ở A Điêu
Hôm
chúng tôi đến, dân làng A Điêu ở nhà khá đông đủ vì theo lời của trưởng
thôn A Điêu ông Arất Huân thì, thời gian này đồng bào đã tỉa xong vụ
rẫy. Biết chúng tôi là người từ dưới xuôi lên nên rất đông đồng bào tìm
đến xem, chật kín căn nhà sàn của trưởng thôn Arất Huân. Tưởng chúng tôi
là giới mua đồ cổ nên khi vừa chạm mặt, một cụ ông trạc chừng 65 tuổi
nói như dò hỏi: “Mấy anh đến mua ché cổ phải không? Ở đây nhiều nhà còn
giữ lắm. Mấy người con buôn cũng hay đến hỏi mua rồi nhưng chưa bán
hết!”. Rồi ông cụ lặng lẽ ngồi cạnh trưởng thôn, không hỏi thêm nhưng
đầy vẻ nghi ngờ.
Dọc
quanh làng A Điêu, đập vào mắt chúng tôi đầu tiên khi vào trong ngôi
nhà của đồng bào, đó là hầu như nhà nào cũng đều có ché cổ với nhiều
loại tuổi đời khác nhau. Theo lời kể của trưởng thôn A Điêu, hiện hộ gia
đình ông Arất Blươi (53 tuổi) sở hữu nhiều ché cổ nhất với hơn 10 chiếc
có tuổi đời hàng trăm năm tuổi. Trong đó, có đến 6 chiếc ché cổ với giá
bán từ 100 đến 180 triệu đồng. Tuy nhiên, theo ông Arất Blươi, hiện tại
những ché cổ còn được ông lưu giữ chỉ là con số hơn một nửa so với
những năm trước đây. Bây giờ, khó nhà nào có thể giữ được nguyên vẹn
những cổ vật trong nhà. Ngày xưa, tộc họ nào được xem là giàu có khi có
được nhiều của cải, ché chiêng cổ và luôn có địa vị trong xã hội. Do đó,
đồng bào luôn ưa chuộng sắm ché cổ để thể hiện sự giàu có, uy tín của
mình. Những cổ vật được đồng bào xếp ngay ngắn trên gác bếp, trên bàn
thờ thể hiện sự giàu có của mỗi gia đình, tộc họ ông Blươi bộc bạch.
Nguy cơ biến mất theo tiếng gọi của đồng tiền
Nếu
như hơn 10 năm trước, A Điêu là một trong số làng bản Cơtu được biết
đến nhờ sự giàu có về cổ vật thì hôm nay, câu chuyện về những chiếc cổ
vật lại trở nên khá buồn nhạt. Một ngày ở A Điêu, được nghe những lời
trăn trở của các già làng mới thấy được cổ vật của đồng bào Cơtu đang
thực sự đứng trước nguy cơ biến mất theo tiếng gọi của đồng tiền về
xuôi.
Theo
tìm hiểu của PV báo ĐS&PL, hiện số ché cổ ở làng A Điêu không còn
nhiều, chỉ vẻn vẹn hơn 20 cái. Nói về nguyên nhân sự biến mất những cổ
vật của làng A Điêu, trưởng thôn Arât Huân ngậm ngùi: “Do giá thành của
mỗi chiếc ché rất cao, trung bình từ vài chục cho đến vài trăm triệu
đồng nên nhiều năm trở lại đây, số lượng tiểu thương miền xuôi lên ngỏ
lời mua ngày một nhiều. Ché được trả với giá cao khiến nhiều gia đình đã
bị đồng tiền làm cho hoa mắt và lần lượt bán đi một cách không thương
tiếc. Theo trưởng thôn Arất Huân, năm 1994, lần đầu tiên cổ vật làng A
Điêu được bán với giá 30 triệu đồng/ cái của nhà ông Hôih Grấy đã vô
tình mở ra trào lưu mua bán cổ vật giữa đại ngàn này. Và ít tháng sau
đó, hộ ông Arất Pếp cũng đã bán đi chiếc ché cổ của nhà mình để xây nhà
mới, trang trải cuộc sống. Từ đó về sau, nhiều chiếc ché cổ, rồi cả
những chiếc chiêng, mâm đồng, nồi đồng, cũng lần lượt được bán đi cho
các tiểu thương miền xuôi, những người chuyên buôn đồ cổ. Bây giờ, thỉnh
thoảng vẫn có người lên hỏi mua ché cổ và ra giá rất cao khiến người
dân khó giữ được lòng tham của mình ông Huân nói.
Có
tiền, đồng bào đua nhau xây dựng những ngôi nhà xây khang trang phục vụ
cuộc sống lâu dài. Chỉ trong thời gian ngắn, số nhà xây tại làng A Điêu
đã mọc ngày một nhiều; rồi điện lưới được kéo về, cuộc sống của đồng
bào đã thay đổi hẳn; những chiếc tivi, xe máy cũng dần được sắm sửa theo
từng hộ gia đình. Tuy nhiên, một khi cuộc sống của đồng bào đã thay
đổi, những ngôi nhà xây ngày càng nhiều, đồng nghĩa với việc số lượng cổ
vật ở làng A Điêu ngày một ít dần và đứng trước nguy cơ biến mất. Theo
ông Hôih Bảy, phó Chủ tịch UBND xã Arooi, một nguyên
nhân khác khiến nhiều cổ vật của làng A Điêu dần biến mất, đó là tập tục
cưới hỏi của đồng bào Cơtu. Do vậy, cùng với tập tục này, không ít cổ
vật ở làng A Điêu đã trở thành nạn nhân của tập tục xin của trong nghi
lễ cưới hỏi của đồng bào. Ông Bảy cũng cho hay, tại cơn bão năm 2009,
một số cổ vật của người dân trong thôn A Điêu cũng bị hư hỏng, vỡ vụn do
sạt lở đất. Do đó, số lượng ché cổ vốn đã ít nay lại càng ít hơn, khiến
chính quyền địa phương trở nên khá lo ngại.
Trao
đổi với PV báo ĐS&PL, ông Alăng Dớp Cán bộ Văn hóa xã Arooi, huyện
Đông Giang xác nhận tình trạng mua bán đồ cổ tại làng A Điêu đã xảy ra
từ nhiều năm nay và tiếp tục có nguy cơ tái diễn. Về tình trạng mua bán
đồ cổ của đồng bào, chúng tôi đã có nhiều đợt đến tận thôn để tuyên
truyền, vận động đồng bào không nên bán đồ cổ. Tuy nhiên, do điều kiện
kinh tế khó khăn nên thỉnh thoảng vẫn có nhiều hộ lén lút bán cổ vật cho
các thương gia miền xuôi. Trong thời gian sắp tới, chúng tôi sẽ tiếp
tục có nhiều đợt tuyên truyền, vận động sâu rộng cho đồng bào nhằm ngăn
chặn tình trạng mua bán cổ vật, giúp đồng bào có thêm nhận thức trong
công tác bảo tồn và lưu giữ cổ vật của ông bà, tổ tiên ông Dớp nói.
Đăng Nguyên