Nhiều thách thức lớn
Cũng như nhiều thành phố lịch sử trên thế giới, việc bảo tồn và phát huy
giá trị di sản ở 3 thành phố lịch sử của Việt Nam là Hà Nội, Huế và Hội
An đang gặp không ít khó khăn, thử thách.
![](http://hanoimoi.com.vn/Uploads/tuanphong/2012/4/25/t5.jpg) |
Bảo tồn và phát huy giá trị di sản ở các thành phố lịch sử đang còn nhiều khó khăn. Ảnh: Quang Xuân |
Theo ông Nguyễn Doãn Tuân, Trưởng BQL di
tích và danh thắng Hà Nội, Thủ đô hiện có hơn 5.000 di tích, trong đó có
gần 1.000 di tích quốc gia và gần 1.300 làng nghề mang đậm dấu ấn di
tích. Hệ thống này là hồn cốt của Thủ đô nhưng việc tìm ra một giải pháp
chung nhất để bảo tồn nguyên vẹn di tích cho đến nay vẫn là bài toán
chưa có lời giải . Khu phố cổ Hà Nội là một ví dụ điển hình. 36 phố
phường của Hà Nội xưa chỉ rộng khoảng 3km2, nay có tới hơn 15.000 gia
đình cư ngụ, nên muốn bảo tồn thì phải giãn dân. Giải pháp này đã được
nhiều thành phố trên thế giới triển khai, song do giá đất ở khu phố cổ
Hà Nội thuộc loại đắt nhất thế giới, cộng với việc người dân đã quen với
nếp ăn ở, sinh hoạt nơi đây nên họ sẵn sàng chấp nhận sự chật chội chứ
không muốn chuyển đi nơi khác. Vì thế, dự án giãn dân để bảo tồn phố cổ
Hà Nội đã được triển khai từ nhiều năm nay nhưng hiệu quả chưa như mong
muốn. Còn những ngôi làng cổ hàng trăm năm tuổi ở Hà Nội như Đường Lâm,
Cự Đà cũng đang bị chính người dân bản địa phá đi để xây mới trước cơn
lốc đô thị hóa và sức ép về dân số.
Thành phố Huế cũng ở tình trạng tương tự. Ông Phan Thanh Hải, Giám đốc
Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cho hay, phía Đông kinh thành Huế,
từ pháo đài Đông Vĩnh đến Đông Bình (phường Phú Bình) còn tồn tại một
khu ổ chuột giữa lòng di sản. Hơn 150 hộ dân sống chen chúc từ đời này
qua đời khác vì trong khu vực khoanh vùng bảo vệ di tích không được cải
tạo, cơi nới hoặc xây mới. Còn ở Hội An (Quảng Nam), xu hướng "hoành
tráng hóa" di tích đang ngày càng có chiều hướng gia tăng. "Di tích tín
ngưỡng như miếu, lăng hoặc là bị lấn chiếm , xâm hại hoặc là được cộng
đồng đầu tư cải tạo nhưng "được" "trẻ hóa". Trước đây, các ngôi chùa,
thánh thất, nhà thờ chỉ vừa phải, phù hợp với cảnh quan, con người Hội
An. Còn hiện nay, việc đầu tư mới, cải tạo, tăng quy mô được coi là niềm
tự hào cho các cơ sở tôn giáo nên các di tích này ngày càng biến dạng
và đây đang là thách thức lớn" - ông Võ Đăng Phong, Trung tâm Bảo tồn di
sản Hội An khẳng định.
Một tầm nhìn chiến lược
Trước những thách thức bảo tồn di sản ở các thành phố lịch sử của Việt
Nam nói riêng, thế giới nói chung, nhiều chuyên gia khuyến nghị, các
thành viên của LHC cần phải có một tầm nhìn chiến lược cho các đô thị di
sản. Cho rằng, trong quá trình phát triển, do bị tác động bởi chiến
tranh, bị sức ép của xu hướng đô thị hóa, đặc biệt là do thiếu quy hoạch
mang tầm chiến lược nên thành phố di sản Huế đang đứng trước nguy cơ bị
suy thoái nên ông Nguyễn Xuân Hoa, nguyên Giám đốc Sở VH,TT&DL tỉnh
Thừa Thiên Huế đề nghị tỉnh này cần sớm có quy hoạch phát triển đô thị
di sản . Việc quy hoạch không nên bó cứng mà phải tạo điều kiện để vừa
bảo vệ, vừa tôn tạo di tích, đặt di tích tồn tại trong không gian sống
của cư dân quanh vùng, chẳng hạn như: Khuyến khích người dân tham gia
chỉnh trang nhà ở hài hòa với di tích, tổ chức dịch vụ phục vụ du lịch,
phát triển ngành nghề truyền thống, gắn lợi ích bảo vệ di tích với lợi
ích kinh tế của người dân… Bàn về vấn đề bảo tồn di sản của Hà Nội, GS
sử học Phan Huy Lê nhấn mạnh: Thủ đô là trung tâm chính trị, văn hóa của
đất nước, do đó để bảo tồn và phát huy giá trị các di sản văn hóa,
thành phố cần có quy hoạch về văn hóa trong quy hoạch chung.
Dưới góc nhìn của một nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa, ông Shigenori
Shibata, Tổng Thư ký LHC chia sẻ kinh nghiệm bảo tồn và phát huy giá trị
di sản ở thành phố Kyoto: Ở đấy, những ngôi nhà xây mới đều bị giới hạn
về độ cao để không làm mất đi vốn văn hóa đặc trưng. Hơn thế, ở Kyoto,
các loại hình biểu diễn nghệ thuật hay làng nghề truyền thống cũng được
coi là yếu tố quan trọng của di sản. Từ bài học kinh nghiệm ở đất nước
mình, ông Shigenori Shibata cho rằng, những thành phố lịch sử của Việt
Nam nên sớm tiến hành quy hoạch di sản đô thị.
Đây có thể là những gợi ý để các thành phố lịch sử ở Việt Nam tham khảo
trong quá trình xây dựng chính sách, giải pháp cho công tác bảo tồn các
di sản văn hóa.
Liên
đoàn Các thành phố lịch sử thế giới (LHC) thành lập năm 1994, hiện có
92 thành viên, trụ sở tại thành phố Kyoto (Nhật Bản). Hội nghị LHC được
tổ chức hai năm một lần theo chủ đề chính là "Sự bảo tồn và phát triển
các thành phố lịch sử". Huế là thành viên của LHC từ năm 2006.
Kết thúc phiên họp lần thứ 12 tại Huế, LHC đã thông qua
tuyên bố chung, trong đó nhấn mạnh: Sẽ cùng nhau hợp tác xây dựng quy
tắc chung cho các thành phố lịch sử; chủ động liên kết với các thành phố
thành viên để xây dựng mạng lưới chia sẻ thông tin trong việc nghiên
cứu các tư liệu liên quan đến công tác phục hồi các giá trị di sản…
Hội nghị LHC lần thứ 13 sẽ được tổ chức tại TP Yangzou (Trung Quốc).
|