Tục cúng Táo quân khởi nguồn từ bếp lửa, tượng trưng cho sự ấm no, sung túc, cung cấp sự sống cho con người.
Chỉ còn một ngày nữa là đến ngày 23
tháng Chạp Âm lịch –ngày ông Công, ông Táo về trời. Nhà nào cũng lo thu
dẹp gọn gàng, lau chùi thật cẩn thận cho căn nhà đẹp, khang trang và
sạch sẽ hơn. Sau đó, cả gia đình chuẩn bị làm mâm cỗ mặn, vàng mã, mua
cá chép, hương hoa về làm lễ tiễn Táo quân. Tuy nhiên, trải qua thời
gian, nét đẹp truyền thống ấy đang có những “biến tướng”.
Sắm hàng độc “biếu” ông Táo
Phố Hàng Mã (Hà Nội)- vốn được xem là
thủ phủ chuyên bán đồ cho người cõi âm đã nhộn nhịp gần hai tuần nay. Đồ
vàng mã, nhất là những đồ dùng trong dịp Tết ông Công, ông Táo được bày
bán la liệt như quần áo, mũ, dép, cá chép, tiền, vàng, hương... Những
bộ mã ông Công, ông Táo có các loại với nhiều mức giá dao động khác
nhau. Loại nhỏ có giá trung bình từ 40.000 - 60.000 đồng, loại to giá
90.000 - 120.000 đồng. Các loại tiền vàng dao động quanh mức từ 10.000 –
12.000 đồng một chục…
|
Những bộ mã ông Công, ông Táo có các loại với nhiều mức giá dao động hút khách
|
Bên cạnh các mặt hàng truyền thống, năm
nay thị trường vàng mã cũng rất sôi động, đa dạng các chủng loại, từ
hàng “độc” cho tới hàng “bình dân”. Với quan niệm “trần sao âm vậy”, các
nhà sản xuất đã tung ra thị trường nhiều mặt hàng thời thượng như
Iphone, Ipad, xe máy tay ga như Air Blade, SH… cho đến “xế hộp” hạng
sang. Mỗi sản phẩm thời thượng như vậy ít nhất cũng từ 100.000 đồng cho
tới vài trăm nghìn đồng. Tính ra, trung bình 1 bộ đồ lễ cúng ông Công,
ông Táo 50.000 đồng, thì với hàng vạn gia đình ở Hà Nội trong ngày 23
tháng Chạp cũng phải tiêu tốn đến hàng tỷ đồng.
Phong tục cổ truyền
Nhiều năm nghiên cứu về lịch sử, văn
hóa, phong tục, tập quán của người Việt Nam, GS Lê Văn Lan giải thích:
cúng tiễn ông Công ông Táo về trời (23 tháng Chạp) là một trong những
ngày lễ quan trọng nhất trong năm. Đây cũng là ngày đánh dấu thời điểm
bắt đầu vào Tết. Ngày xưa gọi là tiễn Táo quân về trời. Ngày nay, người
dân gọi bằng Tết ông Công, ông Táo.
Theo GS Lê Văn Lan, trong chuyến khai
quật khảo cổ học ở tỉnh Hòa Bình từ nhiều năm trước, giáo sư cùng với
các cộng sự đã phát hiện dưới lòng một hang động văn hóa Hòa Bình có
niên đại 10.000 năm có hiện tượng 3 hòn đá cuội xếp tạo thành thế “kiềng
3 chân”. Ở chỗ 3 hòn đá cuội ấy đào lên được rất nhiều than, tro, xương
thú vật đã vỡ vụn, các mảnh vỏ ốc. Đó là 1 cái bếp của người nguyên
thủy.
Sau này, người dân ở các vùng nông thôn
Việt Nam thay 3 viên gạch, 3 hòn đá cuội thành những cái kiềng 3 chân
bằng sắt để làm bếp. 3 viên đá cùng với những hiện vật được tìm thấy
chứng tỏ từ thời nguyên thủy, các tộc người đã biết phát huy tinh thần,
sức mạnh của cộng đồng bằng việc mang những sản phẩm kiếm được trong
ngày về nấu chín rồi cùng nhau thưởng thức.
Tục cúng Táo quân khởi nguồn từ bếp lửa,
tượng trưng cho sự ấm no, sung túc, cung cấp sự sống cho con người bằng
việc sưởi ấm, đun chín thức ăn. Đó cũng là hình tượng trong cõi tâm
linh về ông Vua Bếp. Sau này, dựa trên các sự tích liên quan đến bếp
lửa, dân gian mới sáng tạo ra câu chuyện "hai ông, một bà" nhưng vẫn có ý
nghĩa mong muốn một cuộc sống no đủ, bếp gia đình lúc nào cũng rực
lửa.
Vì vậy, tục cúng ông Công, ông Táo vào
ngày 23 tháng Chạp hằng năm trước hết mang ý nghĩa cầu sự no đủ, sau đó
mới đến ý nghĩa thờ "thần Bếp" chuyên cai quản việc bếp núc.
|
GS Lê Văn Lan |
“Biến tướng” phong tục
Người đời hay nói rằng, vì quanh năm ở
trong bếp nên Táo quân biết hết mọi chuyện hay dở, tốt xấu của mọi
người. Vì thế, để Vua Bếp “phù hộ” nhiều điều may mắn trong năm mới,
người ta làm lễ tiễn đưa Táo quân về chầu Ngọc Hoàng trong phạm vi gia
đình, với mâm cỗ mặn, trầu cau, rượu trắng, hương, đèn, nến, hoa, quả
tươi và đặc biệt không thể thiếu hai mũ cánh chuồn cho Táo Ông và một mũ
không có cánh chuồn cho Táo Bà, ba cái áo bằng giấy, cá chép giấy để
làm phương tiện cho “Vua Bếp” lên chầu trời. Trên Thiên đình, Táo quân
sẽ báo cáo với Ngọc Hoàng về việc bếp núc, làm ăn, cư xử của mỗi gia
đình dưới hạ giới trong năm qua. Đấy là cách để giữ được mối gắn bó giữa
con người với con người, cuộc sống quanh mình, tính chịu trách nhiệm về
cử chỉ, hành động, công việc của mình.
Tuy nhiên, theo GS Lê Văn Lan, phong tục
truyền thống tốt đẹp đó đang bị hiểu sai, ảnh hưởng của yếu tố ngoại
lai và bị “biến tướng” về tư duy văn hóa. Từ việc cúng tiễn Táo quân với
mâm cỗ mặn, trầu cau, rượu trắng, hương hoa, thì nay nhiều người sắm
sanh đủ các loại hàng mã, nào quần, áo, nhà lầu, xe hơi, thậm chí cả máy
bay… “đút lót” cho Táo quân để Táo quân “nương tay”, “báo cáo” với
Ngọc Hoàng xin cho nhiều lộc, nhiều tiền, được thăng quan, tiến chức...
Trước đây, người ta cúng con cá chép giấy để Táo quân làm phương tiện
lên chầu trời, thì bây giờ người ta cúng cá sống. “Biến tướng” hơn, cá
chép được thay bằng cá vàng.
Cũng vì cái sự đổi mới đó mà giờ đây,
khi cúng xong người ta cẩn thận mang con cá ra sông, ra hồ để thả; tro
đốt hàng mã quần áo, mũ của Táo ông, Táo bà cũng phải mang ra sông, hồ
để đổ. Nhiều người thản nhiên vứt cả túi nilong đựng cá ném từ cầu xuống
sông. Nhiều chú cá chưa kịp sống đã chết cứng đơ vì rơi từ độ cao hàng
chục mét. Thậm chí phóng sinh cả rùa tai đỏ xuống Hồ Gươm, làm hại môi
trường và làm hại cho cả cụ Rùa đang sống ở đấy. Đáng lo ngại, sau lễ
phóng sinh, không ít sông hồ ở Hà Nội như Hồ Tây, sông Hồng, Hồ Ba Mẫu,
hồ Bảy Mẫu… tràn ngập túi nilong, giấy rác, tro bụi làm mất mỹ quan đô
thị.
GS Lê Văn Lan cho rằng, chúng ta đang
trong quá trình hội nhập, nhưng chúng ta quên đi tài sản, giá trị của Tổ
tiên để lại là phải có rào cản, đặc biệt phải có “màng lọc” để tự bảo
vệ mình, đồng thời nâng mình lên bằng những tinh hoa mà chúng ta cần
tiếp thu.
“Gìn giữ bản sắc văn hoá là việc làm tốt
đẹp, nhưng vì nó mà tốn kém lãng phí và đặc biệt việc vứt rác thải làm
mất vệ sinh môi trường thì là việc làm khó chấp nhận. Bên cạnh đạo lý
của dân tộc là sự giản dị, tinh khiết, đừng sa hoa, sa xỉ quá nhiều,
đừng nên bắt chước nhau trên vô thức. Dù Tết to hay Tết nhỏ, giản dị hay
linh đình, Tết nhà nào cũng nổi lửa. Hãy sống vui, sống thiện, chăm chỉ
làm ăn, để cuối năm thanh thản, ăn Tết an vui và đón năm mới nhiều hy
vọng”, GS Lê Văn Lan nhấn mạnh.
Theo: VOV.VN