Mối duyên của người nghệ nhân già với “hoa đất”
(Ngày đăng: 14/10/2013 Lượt xem: 961)
“Người dương gian làm việc âm phủ. Tự tay mình làm ra nó đấy
nhưng tốt xấu thế nào chính mình cũng không biết được. Chỉ đến khi ra
lò, cầm trên tay mới biết tốt xấu, dở hay. Nghề làm gốm là nghề “gửi vào
lò nung nỗi chờ mong”- nghệ nhân Hạ Bá Định đã nói về cái nghề và cũng
là cái nghiệp ông đã gắn bó gần trọn cuộc đời mình như thế.
|
Họa sĩ - nghệ nhân Hạ Bá Định - một trong những người có công đầu trong việc phục dựng gốm cổ Chu Đậu. |
Duyên nợ với “nghề âm phủ”
Người làm gốm Hải Dương và khu vực lân cận ít ai biết đến họa sĩ - nghệ
nhân Hạ Bá Định - một trong những người có công đầu trong việc phục dựng
gốm cổ Chu Đậu. Đã ở vào tuổi “thất thập cổ lai hy”, ông vẫn giữ cho
mình thói quen rong ruổi trên “con ngựa già” đến khắp các lò gốm xa gần
như Chu Đậu (Nam Sách), Cậy (Bình Giang),… Ông đã dành gần trọn cuộc đời
mình cho cái nghề mà ông gọi là “nghề âm phủ”.
Quê gốc ở Bắc Ninh, là con nhà nòi về gốm, tuổi thơ nghệ nhân Hạ Bá Định
gắn bó với xí nghiệp gốm ở số 5 Lương Yên. Trong một lần đến thăm quan
cơ sở sản xuất, lãnh đạo nhà máy sứ Hải Dương đã phát hiện ra khả năng
vẽ và làm gốm rất “thuần” của cậu học trò 17 tuổi Hạ Bá Định. Kể từ đó,
ông gắn bó với Nhà máy sứ Hải Dương suốt 37 năm.
Nghệ nhân Hạ Bá Định tâm sự: “Ở nhà máy sứ Hải Dương, tôi được học thêm
rất nhiều về gốm. Niềm đam mê gốm trong tôi cứ thế lớn dần lên. May mắn
được gặp gỡ và làm việc với họa sĩ Trần Hữu Chất, họa sĩ Trần Khánh
Chương càng làm cho tôi yêu gốm hơn, thúc đẩy tôi tiếp tục học và nghiên
cứu về gốm. Đặc biệt, năm 1994, qua GS-Họa sĩ Nguyễn Văn Y, nguyên Giám
đốc bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, tôi được biết câu chuyện về những con
tàu đắm trên biển, về làng gốm Chu Đậu. Ông cũng là người dạy cho tôi
những nét vẽ đầu tiên mang hồn cốt gốm cổ Chu Đậu”.
Trong suốt những năm tháng công tác tại Nhà máy sứ Hải Dương và dạy làm
gốm, dạy vẽ cho hầu hết các lò gốm có tiếng khắp miền Bắc như: Cổ Kênh
(Văn Đức, Chí Linh), Đồng Triều (Quảng Ninh), gốm Cậy (Bình Giang, Hải
Dương), Bát Tràng (Hà Nội),… ông vẫn không ngừng học hỏi, sáng tạo và
truyền dạy “những nét vẽ hồn nhiên, giản dị mà xôn xao” của văn hóa gốm
cổ Chu Đậu cho các thế hệ học trò.
Sau những năm tháng miệt mài với gốm, gia tài đáng giá nhất của người
họa sĩ già là những lớp thợ vẽ, thợ gốm ở khắp các lò gốm. Bên cạnh đó
là cuộc sống “ngợp” hơi thở của gốm. Ngôi nhà 3 tầng ở khu dân cư An
Phú, thành phố Hải Dương đâu cũng thấy bóng dáng của gốm: Một lò gốm
mini, những cuốn sách nghiên cứu và nhiều cổ vật được nghệ nhân sưu tầm
suốt cuộc đời…
Cái “nghề âm phủ” ông gắn bó đã mà mang đến cho ông nhiều mối duyên khác
trong cuộc sống. Vợ ông từng là một thợ vẽ tài hoa ở nhà máy sứ Hải
Dương, con dâu ông là cô thợ vẽ của xí nghiệp gốm Chu Đậu. Niềm mê gốm
dường như đã ngấm vào máu, trở thành “tài sản gia truyền” của gia đình
ông. Các con của ông là Hạ Quang Long và Hạ Hương Giang đều trở thành
những họa sĩ vẽ gốm tài năng. “Dù không hề được cha mẹ định hướng nhưng
tự bản thân chúng đã yêu và chọn nghề gốm”, nghệ nhân Hạ Bá Định tâm sự.
Bông hoa của đất
Có duyên với đất và dường như cái chất mộc mạc, dung dị của đất đã ngấm
sang con người nghệ nhân Hạ Bá Định. Tự nhận mình “ghét ngoa ngôn, xảo
ngữ”, ông ít kể chuyện mình, chỉ hăng say kể chuyện nghề một cách chất
phác, hồ hởi và nhiệt thành. Ông nhìn nhận nghề gốm bằng con mắt hết sức
chân xác.
Khi nghe có người nói gốm đẹp là do nguyên liệu, do thổ nhưỡng mà thành,
ông chỉ cười: “Có những đất nước không hề có nguyên liệu làm gốm, thổ
nhưỡng rất xấu nhưng vẫn nổi tiếng về gốm. Lấy gì để lý giải điều này?
Chỉ có thể nói rằng: điều kỳ diệu nhất là đôi bàn tay của con người mà
thôi!”.
Ông bảo: Nhiều người hết lời khẳng định gốm của mình là đẹp nhất hoặc ra
sức “đắp” thêm cho gốm những công dụng tuyệt vời nhằm mục đích thương
mại. Còn tôi, là người thợ, người nghiên cứu về gốm, tôi không nói được
những điều ấy. Tôi chỉ có thể “cảm” được nét đẹp của xương gốm, men gốm
và hoa văn trên đó thôi. Người xưa có câu “Nhất sứ Giang Tây Trung Quốc,
nhất gốm Chu Đậu Việt Nam”. Nhưng theo tôi, đó chỉ là đánh giá của một
thời kỳ nhất định. Hiện nay, Việt Nam có nhiều nơi làm gốm rất đẹp, khó
có thể đánh giá nơi nào là nhất!”.
Là một “nhà gốm học”, ông thấy được những nét vẽ “tỉ mỉ, rất gần thực và
mang tính bác học” của gốm Trung Quốc. Nhưng điều cuốn hút người nghệ
nhân già và khiến ông “say” lại là những nét vẽ hồn nhiên, chất phác,
gửi gắm cả tâm hồn người Việt.
Ông thích thú với họa tiết cân đối, đáng yêu của hoa văn Bát Tràng và
say mê với những nét vẽ thoáng, phóng túng, có duyên, đôi khi rất ngộ
nghĩnh của Chu Đậu.
“Từ một chấm vuốt ra cái mỏ dài rồi lượn xuống thành cái cánh như cánh
vịt. Tiếp đến là cái đuôi tung bay, đôi chân vừa giống chân vịt, vừa
giống chân cò. Không chú trọng tả thực, thường lấy thần thái làm chính,
có nhấn nhá, có buông thả, hoa văn Việt cuốn hút và đáng yêu ở chỗ đó”,
vừa phóng bút, nghệ nhân Hạ Bá Định vừa giảng giải.
Đưa tôi xem một chiếc đĩa gốm Chu Đậu cổ trong bộ sưu tập mà ông hết sức
nâng niu, ông chia sẻ: Họa tiết trên chiếc đĩa này rất đơn giản, chỉ là
mấy chiếc lá thài lài. Cái hay nằm ở chỗ mỗi chiếc lá đều có thần thái
riêng, ngay cả những khoảng trống cũng rất tinh tế, có tác dụng không
kém gì hoa văn. Chỉ nhìn vào đã thấy xôn xao rồi. Rồi ông cười bảo:
“Nhìn thế này thôi, nhưng vẽ lại là “chết dở” đấy!”.
Suốt đời làm nghề “truyền bá” gốm cho biết bao lớp thợ ở khắp mọi nơi,
ông không bao giờ cho phép học trò của mình can (scan) lại tác phẩm. Bởi
ông tâm niệm mỗi tác phẩm là một sự sáng tạo, ở đó phải luôn luôn tìm
thấy sự mới mẻ.
Trong ngôi nhà ngập tràn hơi thở của gốm, ngày ngày, người nghệ nhân già
vẫn cặm cụi nghiên cứu về gốm, vẫn say mê thổi hồn vào đất. Bất cứ ai
yêu thích, muốn tìm tòi về gốm, đối với ông đều là những vị khách quý
được đón tiếp nồng hậu.
Người nghệ sĩ tài hoa Hạ Bá Định đã dành cả cuộc đời mình để khiến cho
những thớ đất vô tri biết “nở hoa”. Và khi tiếp xúc với ông, người ta
cũng chợt nhận ra rằng: Chính ông cũng là một bông hoa của đất. Giản dị
và chân thành, giá trị con người ông đằm sâu ở cái tài và cái tâm của
một nghệ nhân chân chính.
Theo: Laodong.com.vn