Khi cả làng Hậu Ái đã từ bỏ nghề làm
đồ chơi trung thu truyền thống, nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến vẫn miệt mài
với nghề suốt hơn 40 năm nay.
Bước chân vào làng Hậu
Ái, cái yên tĩnh đến lạ khiến chúng tôi không nhận ra đây từng là nơi
cung cấp đồ chơi trung thu cho trẻ em rộng khắp Hà Nội và các tỉnh miền
Bắc. Chỉ khi đến nhà của nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến, mới cảm nhận được
tròn đầy cái không khí rạo rực của ngày hội trăng rằm đang cận kề qua
những chiếc đèn lồng, đèn ông sao rực rỡ và cảnh tấp nập chuẩn bị tre
nứa, giấy dán của gia đình nghệ nhân.
Làng Hậu Ái, xã Vân
Canh xưa kia vốn nức tiếng khắp nơi bởi nghề làm đèn ông sao, ông Tiến
sỹ giấy, đồ chơi truyền thống dịp tết Trung thu. Thế nhưng, do hiệu quả
kinh tế không cao, làng nghề đã dần mai một theo thời gian. Đến nay cả
làng còn duy nhất nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến vẫn đang miệt mài, gắn bó
với nghề.
|
Nghệ nhân Nguyễn Thị Tuyến, người cuối cùng của làng Hậu Ái vẫn giữ nghề làm đèn ông sao, ông Tiến sỹ giấy. (Ảnh: VnExpress) |
Cô Tuyến vẫn đùa rằng:
“Có lẽ tôi phải lòng ông Tiến sỹ giấy nên cả đời dù khó khăn, vẫn cố gắn
với cái nghề cắt dán”. Nói vui là thế, nhưng suốt 40 năm có lẻ cần mẫn
trong nghề, người phụ nữ ấy vẫn luôn tâm niệm phải giữ cho được cái nghề
để xứng đáng với ông cha và gìn giữ lại một giá trị văn hóa cho thế hệ
sau.
Theo lời cô Tuyến, cô
là đời thứ 3 tiếp nối nghề làm đồ chơi trung thu: “Cái nghề này gắn với
tôi từ trong trứng nước”. Nhớ lại tuổi thơ: “Ngày xưa, trung thu của thế
hệ chúng tôi nghèo nhưng vui lắm, trẻ con háo hức, mong mãi đến ngày
rằm tháng 8. Mâm cỗ trung thu cũng chỉ có vài quả na, quả cam, quả bưởi,
những thức ấy cũng thường cả, với trẻ con, đứa nào cũng chỉ khấp khởi
mong được bố mẹ mua cho một chiếc đèn ông sao mang đi rước quanh làng.
Xưa, các gia đình thường có một mâm cao hơn mâm cỗ trông trăng để cắm
ông Tiến sỹ giấy, bên cạnh có 2 ông múa gậy, là người cận kề, hộ tống
ông Tiến sỹ. Trong dân gian, ông Tiến sỹ giấy thể hiện mong ước về sự
đăng khoa, đỗ đạt. Ông Tiến sỹ và đèn ông sao là những thứ không thể
thiếu trong tết Trung thu”.
Ngày nay, cùng với sự
phát triển của xã hội, sự no đủ về vật chất, mâm cỗ Trung thu của trẻ em
đã có nhiều đổi khác, trên thị trường, các món đồ chơi hiện đại ngoại
nhập đang lấn lướt các món đồ chơi truyền thống như đèn lồng giấy, đèn
ông sao… Thị hiếu của người dân cũng dần thay đổi, không còn mấy người
mặn mà với những món đồ chơi dân gian, hơn nữa nghề này lại không mang
lại giá trị kinh tế cao, nên đến nay người dân trong làng Hậu Ái đều đã
lần lượt bỏ nghề.
Cô Tuyến cho biết, xưa
kia, khi người dân làng bỏ nghề dần, các anh em, họ hàng nhà cô vẫn theo
nghề, nhưng cũng chỉ được thêm một vài năm, đến nay mọi người đều đã bỏ
cả. Là người cuối cùng còn theo nghề, cô Tuyến thấy buồn nhiều hơn là
tự hào. Buồn vì nghề truyền thống đang dần bị mai một tại nơi xưa kia
từng một thời rất hưng thịnh. “Ngày nay có nhiều món đồ chơi chạy bằng
pin, điện, rồi đâu đâu cũng có điện thoại, máy tính, nên các bậc phụ
huynh cũng như trẻ em không còn thiết tha gì với những món đồ thủ công
làm bằng giấy truyền thống. Nghệ nhân muốn gắn bó với nghề cũng khó, khi
hàng ngày vẫn phải đối mặt với những vấn đề cơm áo, gạo, tiền”.
Được biết, để trang
trải cuộc sống, những ngày tháng nông nhàn, không vào vụ làm hàng, cô
Tuyến vẫn bán hàng nước, còn chồng cô đi làm công nhân để kiếm thêm thu
nhập cho gia đình và cũng là để có thêm nguồn lực giữ lửa với nghề.
|
Cô Tuyến hướng dẫn các bạn trẻ cách làm đèn ông sao. |
Theo nghệ nhân Nguyễn
Thị Tuyến, nếu như trước kia, từ khoảng tháng 5, cả làng tấp nập làm
hàng để cung cấp cho thị trường, thì sau năm 1995 trở đi, lượng người
mua ngày một giảm dần. Thế nhưng, khi nói về đồ chơi truyền thống, cô
Tuyến cho rằng, chẳng có gì có thể thay thế được. Nguyên liệu để làm ra
một chiếc đèn ông sao, đèn kéo quân, hay ông Tiến sỹ giấy hoàn toàn từ
thiên nhiên, tre nứa, thậm chí hồ dán cũng được cô đặc từ cơm, gạo nếp…
hoàn toàn không gây ảnh hưởng đến sức khỏe trẻ nhỏ.
Không những thế, mỗi
món đồ chơi đều gắn liền với những câu chuyện: đèn ông sao 5 cánh biểu
tượng cho ngôi sao vàng 5 cánh trên lá cờ Tổ quốc, vừa thể hiện cho khát
vọng hòa bình của người dân Việt Nam, ông Tiến sỹ giấy biểu tượng cho
sự học hành thành đạt…, đèn thỏ gắn với sự tích Thỏ ngọc cứu bạn trong
đêm rằm tháng 8. Cô bảo, mỗi món đồ đều ẩn chứa một ý nghĩa, thông điệp
riêng về cuộc sống. Đó là những bài học sâu sắc về tình đoàn kết, sự
chân thực lòng dũng cảm và đức hy sinh, niềm hy vọng – những thứ khó
lòng tìm thấy trong các món đồ chơi hiện đại.
Nữ nghệ nhân vẫn đang
từng ngày cố gắng để dựng lại một nghề truyền thống của dân tộc. Cô nhìn
trước được những khó khăn, gập ghềnh của nghề, nhưng vẫn luôn vững một
niềm tin để bảo tồn và gìn giữ đến cùng nghề truyền thống của cha ông
truyền lại. Cô Tuyến cho biết những năm gần đây, Bảo tàng dân tộc học đã
mời cô đến để làm các sản phẩm đồ chơi truyền thống cho khách tham
quan; mỗi năm cũng có khoảng 10 trường tiểu học quốc tế đến đặt mua đèn
ông sao, tiến sỹ giấy, nên cô càng hy vọng hơn về tương lai của nghề
truyền thống này và luôn sẵn sàng truyền lại nghề cho bất cứ ai có hứng thú muốn học./.
Theo: vov.vn