Công tác bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa
đặc sắc của đồng bào Dao luôn được tỉnh miền núi Tuyên Quang chú trọng
thực hiện.
Biểu
diễn trích đoạn Lễ cấp sắc 7 đèn của nghệ nhận Bà Kim Sơn, Đặng Ý Tiến
và con cháu ở bản Phia Trang, Nà Cọn xã Sơn Phú, huyện Na Hang (Tuyên
Quang) tại Lễ đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Ảnh: Văn
Tý/TTXVN |
Với gần 100.000 người Dao
cư trú trên địa bàn, Tuyên Quang là địa phương duy nhất của cả nước quy
tụ đầy đủ 9 ngành Dao, gồm: Dao Đỏ, Dao Tiền, Dao Coóc Mùn, Dao Quần
Chẹt, Dao Ô Gang (có nơi gọi là Lồ Gang), Dao Coóc Ngáng, Dao Quần
Trắng, Dao Thanh Y, Dao Áo Dài. Đồng bào dân tộc Dao ở Tuyên Quang có
đời sống văn hóa tinh thần rất phong phú với nhiều phong tục, nghi lễ,
nghệ thuật đặc sắc.
Độc đáo tục thờ cúng
Người
Dao đặc biệt chú trọng việc thờ cúng, vì vậy các nghi lễ liên quan đến
thờ cúng tổ tiên luôn được đồng bào duy trì, thể hiện qua tục tách tổ và
dựng tổ mới với những nghi lễ độc đáo, đặc sắc.
Chúng tôi đến
nhà thầy tào Phùng Chương Chí ở xã Thổ Bình, huyện Lâm Bình, tỉnh Tuyên
Quang. Ông là một trong số những thầy cúng nổi tiếng nhất trong cộng
đồng người Dao ở Tuyên Quang. Ông cho biết: Tục thờ cúng của người Dao
rất phong phú nhưng trong đó có một số nghi lễ lớn tiêu biểu không thể
thiếu đó là Cúng Bàn Vương, Lễ Cấp Sắc, Cúng Chia - ma (cởi trói) và các
lễ ma chay.
Nghi lễ thờ cúng nói chung của người Dao mang đậm
tính nhân văn, hướng con người nhớ đến nguồn cội, xua đuổi cái ác và là
sợi dây liên kết cộng đồng sâu sắc.
Trong nghi lễ thờ cúng,
người Dao sử dụng nhiều tranh cúng. Mỗi dịp lễ, Tết, người Dao lại có
những loại tranh cúng riêng; trong đó phổ biến là bộ tranh Tam Tượng
(hay còn gọi là Tam Thanh) và bộ Đại Đường Quân.
Ông Phùng
Chương Chí cho biết thêm: Tranh của người Dao thể hiện quan niệm của con
người thủa sơ khai về vũ trụ. Trong đó, thần tiên chính là thế lực vô
cùng quan trọng, bảo trợ cho cuộc sống của con người. Có 3 vị thần cai
quản ở 3 nơi là Ngọc Thanh (thần cai quản trên trời), Thượng Thanh (thần
cai quản trần gian), Thái Thanh (thần cai quản âm phủ).
Trong
tranh cúng của người Dao các màu xanh, đỏ, tím, vàng, đen, trắng là chủ
đạo... Tuy nhiên, tùy vào chủ đề và nhân vật mà màu sắc trong mỗi bức vẽ
cũng có biến tấu. Cụ thể như trang phục của Ngọc Thanh là màu xanh da
trời, màu xanh lá cây, màu trắng; tranh vẽ Thượng Thanh thì chủ đạo là
màu xanh lá cây, xanh da trời, nâu sẫm; tranh vẽ Thái Thanh thì chủ yếu
có màu đỏ, đen, vàng, nâu.
Theo nghệ nhân Phàn Văn Phú ở xã Tân
Thành, huyện Hàm Yên (Tuyên Quang): Tranh thờ không chỉ là tín ngưỡng mà
còn thể hiện niềm tin của người Dao với cuộc sống. Đồng bào quan niệm,
các vị thần linh luôn nhìn thấu mọi việc và sẵn sàng phạt người nào định
làm điều ác. Chỉ cần nhìn ngắm bức tranh có các vị thần được khắc họa
oai nghiêm là những ai có ý định làm việc xấu sẽ phải dừng lại.
Nghi lễ cấp sắc - di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia
Ông Bàn Kim Sơn đang nghiên cứu sách viết về văn hóa hóa dân tộc Dao. Ảnh: Quang Đán/TTXVN |
Xã
Sơn Phú, huyện Na Hang (Tuyên Quang) có 8 thôn với 617 hộ dân, trong đó
có 71% người dân là đồng bào dân tộc Dao. Hiện nay, toàn xã có trên 30
thầy cúng, trực tiếp thực hiện các nghi lễ truyền thống của người Dao,
đặc biệt là lễ cấp sắc.
Nghệ nhân Bàn Kim Sơn, thôn Nà Cọn, xã
Sơn Phú, huyện Na Hang cho biết: Lễ cấp sắc là một trong những nét văn
hóa truyền thống đặc sắc nhất của người Dao. Theo quan niệm của đồng
bào, lễ cấp sắc là một thủ tục không thể thiếu của người đàn ông dân tộc
Dao, được cấp sắc mới được coi là người đàn ông đã trưởng thành và có
đủ quyền tham gia các công việc của cộng đồng.
Lễ cấp sắc của
người Dao thường được tổ chức vào tháng 11, tháng 12 hoặc tháng Giêng
hàng năm. Trong lễ cấp sắc có rất nhiều nghi lễ như lễ đội đèn, lễ giữ
cây đèn, lễ hạ đèn, lễ giao binh, lễ trình Ngọc Hoàng, lễ cấp bản sắc,
lễ tạ ơn ma tổ tiên Trong lễ cấp sắc, tiếng trống, tiếng khèn pí lè,
tiếng chuông, tiếng chũm chọe, thanh la, tù và... luôn nổi lên dồn dập,
náo nức.
Được biết, nghi lễ cấp sắc của các ngành đồng bào Dao ở
Tuyên Quang rất đa dạng và độc đáo. Không gian hành lễ của mỗi ngành
Dao mang đặc trưng riêng, có thể dễ dàng nhận biết dựa trên đàn cúng,
tranh thờ, nhạc cụ, lễ vật và trang phục của người tham gia cấp sắc. Về
hình thức, trong 9 ngành Dao có thể chia làm 3 dạng tổ chức lễ cấp sắc.
Nghi
lễ cấp sắc trong nhà, ngoài trời kết hợp với múa, các trò dân gian được
thực hiện ở đồng bào Dao Thanh Y, Dao Quần Trắng, Dao Áo Dài. Lễ cấp
sắc trong nhà được thực hiện ở đồng bào Dao Tiền, Dao Coóc Ngáng. Cấp
sắc trong nhà, sau đó ra ngoài trời gọi Ngọc Hoàng chứng giám thực hiện ở
người Dao Đỏ, Dao Quần Chẹt, Dao Coóc Mùn, Dao Ô Gang…
Với
những giá trị đặc sắc, tháng 11/2013, Nghi lễ cấp sắc của người Dao
Tuyên Quang đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Đặc sắc nghệ thuật hát Páo Dung
Hát
Páo Dung được coi là như một trong những báu vật văn hóa của đồng bào
dân tộc Dao. Hát Páo Dung thể hiện những tâm tư, tình cảm và ước muốn
của người Dao trong cuộc sống thường ngày. Ở mỗi ngành đồng bào dân tộc
Dao, Páo Dung lại được biểu diễn khác nhau, có vùng thì với âm điệu trầm
kéo dài, có vùng âm điệu lại cao, bay bổng.
Theo nghệ nhân Chu
Tuần Ngân ở thôn Bản Pình, xã Trung Minh, huyện Yên Sơn (Tuyên Quang)
thì hát Páo Dung ra đời và phát triển từ trong lao động sản xuất của
cộng đồng dân tộc Dao. Tuy có sự khác nhau về cách thể hiện giữa các
ngành của đồng bào Dao nhưng những làn điệu Páo Dung của người Dao ở
Tuyên Quang có nét chung là đều đề cao lẽ sống, cách ứng xử, ca ngợi
thiên nhiên và tinh thần lao động sáng tạo.
Nghệ thuật hát Páo
Dung được chia thành nhiều loại hình: Páo Dung sinh hoạt (gồm các bài
hát ru, hát vui chơi, hát giao duyên), Páo Dung trong các nghi lễ tín
ngưỡng, hát Páo Dung và múa Lệ Miên (có các nhạc cụ, đạo cụ thích hợp
trong lễ cấp sắc, lễ cưới, đám tang), Páo Dung trong lao động gồm những
bài hát ca ngợi lao động sản xuất, ca ngợi cảnh đẹp thiên nhiên. Với
những nét độc đáo, nghệ thuật hát Páo Dung đã được công nhận là di sản
văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Ông Trần Đức Thắng, Trưởng phòng
Di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang cho
biết: Trong những năm qua, Tuyên Quang đã triển khai nhiều hoạt động
nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Dao. Nghi
lễ cấp sắc và hát Páo Dung của đồng bào Dao cũng đã được công nhận là
di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia. Tại Tuyên Quang, câu lạc bộ bảo tồn
văn hóa người Dao cũng đã được thành lập và duy trì hoạt động hơn 3 năm
nay với đủ đại diện của 9 ngành đồng bào dân tộc Dao.
Cũng theo
ông Trần Đức Thắng, thời gian tới tỉnh Tuyên Quang tiếp tục xây dựng
nhiều đề án bảo tồn văn hóa dân tộc Dao. Trước mắt, tỉnh tập trung chuẩn
bị chu đáo cho Ngày hội văn hóa dân tộc Dao toàn quốc lần thứ nhất dự
kiến diễn ra vào tháng 9/2017 tại Tuyên Quang.
Đây là hoạt động
rất có ý nghĩa nhằm tôn vinh và bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân
tộc Dao trong cộng đồng các dân tộc anh em. Bên cạnh đó, ngành Văn hóa,
Thể thao và Du lịch tỉnh Tuyên Quang cũng lên kế hoạch kiểm kê toàn diện
về văn hóa dân tộc Dao tại hai huyện Na Hang, Lâm Bình; chú trọng việc
sưu tầm bảo tồn các giá trị văn hóa dân gian, khôi phục các làng nghề và
trang phục của đồng bào Dao.
Theo:baotintuc.vn