Nặng trên 1 tấn, được tạc bằng đá
xanh nguyên khối, bia Sùng Thiện Diên Linh (chùa Long Đọi Sơn, xã
Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam) được xem là độc nhất vô nhị ở
Việt Nam với tuổi đời gần 900 năm, có kích thước lớn nhất thời Lý
Nội dung văn bia
Theo lịch sử còn ghi chép lại, bia Sùng Thiện Diên Linh do đích thân
vua Lý Nhân Tông chỉ đạo tác và ngự đề. Bia được dựng vào ngày mồng 6
tháng 7 năm Tân Sửu, niên hiệu Thiên Phù Duệ Vũ thứ 2 (1121).
|
Bia Sùng Thiện Diên Linh được đặt tại chùa Long Đọi Sơn |
Mặt trước của bia khắc tổng số 4.257 chữ Hán. Trán bia được khắc với
tên “Đại Việt quốc đương gia Đệ tứ đế Sùng Thiện Diên Linh bảo tháp bi”
do chính nhà vua Lý Nhân Tông ngự đề theo lối chữ phi bạch, chia thành 7
hàng dọc mỗi hàng hai chữ.
Bài ký được chia làm 3 phần: Phần một: Ca ngợi Phật Thích Ca và giáo lý
sâu sắc huyền diệu của đạo Phật; phần hai: Ca ngợi vua Lý Nhân Tông;
phần ba: Kể lại quá trình xây dựng tháp Sùng Thiện Diên Linh cùng ngôi
chùa và tác dụng to lớn của phúc quả này.
Mặt sau bia được khắc thành 5 đoạn với 5 niên đại khác nhau liên quan
đến lịch sử văn bia. Đoạn 1: Khắc vào ngày mồng 6 tháng 7 năm Tân Sửu,
niên hiệu Thiên Phù Duệ Vũ thứ hai (1121) ghi lại việc Phù thánh linh
nhân Thái hậu (Ỷ Lan) mẹ vua Lý Nhân Tông, tiến cúng 72 mẫu ruộng ở xứ
Mạn Để hai xã Cẩm Trục, Thu Lãng huyện Cẩm Giang, phủ Thượng Hồng.
Đoạn hai: Khắc bài thơ của vua Lê Thánh Tông làm vào năm thứ 8 niên
hiệu Quang Thuận (1467) khi về qua thăm chùa, do bề tôi là Lê Văn tướng
quân vâng mệnh viết chữ.
Đoạn ba: Khắc vào tiết Đoan dương ngày mồng 5 tháng 5 năm Tân Mão niên
hiệu Hưng Trị thứ tư đời vua thứ năm nhà Mạc (1591) ghi về việc cai
huyện Duy Tân: Đô chỉ huy Vân Bảng bá, Đồng ty quan Phú Triều bá, Phù
Thắng bá, Cai quan Lam Kiều bá cùng giáp Nhất, giáp Nhì, giáp Tam xã Đội
Sơn cùng các xã Đội Trung, Đội Lĩnh, Trung Tín dựng lại bia đổ, bắc lại
xà nhà, tu bổ tượng hỏng, làm lại cổng, xây tường sau hơn năm trăm năm
bị hủy hoại hư hỏng.
Đoạn bốn: Khắc vào ngày mồng 7 đầu tháng 10 năm thứ 19 niên hiệu Chính
Hòa (Lê Hy Tông 1698) ghi nội dung văn ước các thửa đất ruộng Tam bảo
của xã Đội Sơn.
Đoạn năm: Ghi lại khoảng hơn 40 thửa ruộng, ao, diện tích xứ đồng, giáp
ranh, họ tên của tín chủ ở các thôn xã tiến cúng ruộng, ao cho Tam bảo
chùa Đội Sơn.
Toàn bộ bia là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc hoàn hảo, phản ánh mỹ
thuật và kỹ thuật thời Lý đạt đến đỉnh cao rực rỡ. Bài minh trên bia
phản ánh văn chương thời Lý với lối văn biền ngẫu cầu kỳ, phức tạp, mang
đặc trưng của văn chương thời Lý.
Nghệ thuật điêu khắc tinh xảo
Thành bia hình chữ nhật; cao 2,5m; rộng 1,75m; dày 0,3m. Trung tâm trán
bia tạo một khung ô hình chữ nhật khắc nổi tên bia, chữ cỡ lớn theo lối
chữ phi bạch do vua Lý Nhân Tông ngự đề. Hai bên ô chữ tạo thành hai
góc nhọn đều đối xứng, bên trong trang trí đăng đối đồ án rồng chầu vào
tên bia, gồm hai con rồng.
|
Trán bia được khắc với tên “Đại Việt quốc đương gia Đệ tứ đế Sùng Thiện Diên Linh bảo tháp bi” |
Rồng kéo dài thể hiện theo lối nhìn nghiêng, đầu rồng ngước lên cao.
Thân rồng cuộn khúc uốn lượn thuôn dần đến cuối đuôi trùng khít với phần
diềm của trán bia. Mình rồng tròn trơn uốn lượn mềm mại hình sin, các
khúc uốn lượn phình to nhưng co lại gần nhau, đều đặn thon dần về đuôi.
Rồng có ba chân đạp mây vươn về phía trước, mỗi chân đều có khuỷu và ba
móng. Xung quanh rồng tạo thành những dải mây hình lửa đan xen quanh
chân rồng. Trên lưng rồng lớn là một con rồng chầu nhỏ uốn lượn nằm dàn
trên bốn khúc lượn của rồng lớn, tạo nên một đôi rồng ổ (mẫu tử).
Phía dưới phần tiếp giáp với đôi rồng tạo một đường băng hoa văn đối
xứng nhau, được trang trí hình lá đề cách điệu, thành dạng dấu hỏi. Diềm
trên trán bia hình vòng cung chạm khắc các con rồng nối tiếp nhau. Diềm
dưới của trán bia hình chữ nhật cũng chạm các con rồng nối tiếp nhau,
nhưng đáng chú ý là khoảng giữa có một ô trang trí lá đề.
Diềm bên của thân bia cũng được trang trí khá công phu tỉ mỉ. Đồ án
trang trí là hình tượng rồng, gồm những con rồng nhỏ, thân mảnh, dàn đều
trong khoảng rộng của diềm bia. Phần đuôi rồng uốn lượn hình sin thu
dần về cuối đuôi. Đầu rồng ở diềm bia hai bên đều ở tư thế vươn lên phía
trên hướng về trán bia.
Ngoài ra, hai bên thành bia trang trí khá độc đáo, mỗi bên tạo 9 ô quả
trám vuông hình cạnh 8cm, nối tiếp nhau. Hai góc bên quả trám tiếp giáp
với rìa cạnh, góc trên, góc dưới nối tiếp nhau tạo thành một băng trang
trí khép kín từ trên xuống dưới.
Đường viền cạnh của quả trám khắc sâu tạo thành đường soi chỉ. Trung
tâm quả trám chạm một đôi rồng chầu, rồng uốn lượn, đầu chầu vào nhau,
đuôi nối nhau thành một đường khép kín. Xung quanh là những con rồng nhỏ
nối tiếp nhau theo hình quả trám.
Bệ bia cũng được làm bằng đá hình bầu dục; cao 50cm; dài 2,4m; rộng
1,8m. Hai mặt trên bệ bia chạm khắc 4 con rồng uốn lượn trong mấy núi
sông nước. Rồng được chạm nổi khối, thân to tròn trơn uốn thành năm
khúc, đầu chầu vào nhau hướng lên phía trên bia. Hai thân rồng đối xứng
cuộn đều ra phần bìa bệ. Đuôi rồng giao nhau, uốn khít hình “vặn thừng”
thon nhỏ dần. Rồng có ba chân lớn, năm móng nhọn bám chặt xuống bệ bia.
|
Năm 1997, được nguồn hỗ trợ của Nhà nước, nhà chùa và nhân dân địa phương làm nhà che bia để bảo quản bia |
Phần bệ bia tiếp giáp với nền, xung quanh tạo thành hai lớp hoa văn
sóng nước. Lớp trên tạo sóng nước hình quả núi, mỗi sóng nước có ba ngọn
cao thấp khác nhau. Xen giữa các ngọn sóng là ba gợn sóng hình vòng
cung. Lớp dưới tạo thành sóng nước hình cung cũng gồm ba lớp sóng.
Mặc dù, đã trải qua gần 900 năm nhưng bia Tháp Sùng Thiện Diên Linh
còn khá nguyên vẹn về hình dạng, chạm khắc. Tuy nhiên, một số
đoạn chữ khắc bị mờ, mất song vẫn xác định được nội dung ghi
chép. Bốn đầu rồng ở bệ bia đã bị vỡ.
Năm 1997, được nguồn hỗ trợ của Nhà nước, nhà
chùa và nhân dân địa phương làm nhà che bia để bảo quản bia.
Ngày 30/12/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2599/QĐ-TTg
công nhận Bia Sùng Thiện Diên Linh là Bảo vật quốc gia. |
Theo:nongnghiep.vn