Địa
phương kỳ vọng làng gốm cổ sẽ là địa chỉ phát triển du lịch làng nghề.
Tuy nhiên, hiện nghề làm gốm ở Phước Tích đang dần bị mai một và không
phát huy được tiềm năng vốn có do thiếu nhân lực.
Khung cảnh vắng lặng của cơ sở sản xuất gốm.
Nằm
trên địa bàn thôn Phước Phú, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa
Thiên Huế, làng gốm Phước Tích, làng cổ thứ 2 tại đất cố đô được Nhà
nước công nhận và cấp bằng “Di tích đặc biệt quốc gia”.
Làng nghề truyền thống đang mai một
Theo
các vị cao niên trong làng, nghề gốm có ở Phước Tích từ xa xưa, trước
kia người dân vừa mày mò làm, vừa sáng tạo theo kiểu “cha truyền con
nối”, chủ yếu phục vụ sinh hoạt và sản xuất. Trải qua bao thăng trầm
lịch sử, bao biến cố của thời gian, nghề gốm Phước Tích thịnh nhất vào
những năm đầu thế kỷ 18, khi vua Gia Long lên ngôi tại kinh thành Huế.
Thuở
ấy trong làng Phước Thịnh có đến 12 cái lò gốm thủ công, tổng cộng mỗi
tháng cho ra 36 phiên lò. Chính Vua Gia Long đặt tên cho làng là Phước
Tích. Hàng năm chiếu lệ trong lễ tiến vua, dân làng phải làm cái om bằng
đất để nấu cơm vua ăn (gọi là om ngự). Đến năm 1967, nghề gốm Phước
Tích đã “tắt lửa” vì điều kiện chiến tranh và nhiều lí do khách quan
khác.
Sau
ngày đất nước giải phóng, nghề gốm được khôi phục, phát triển, tuy
nhiên cũng không được thịnh như thời hoàng kim. Đến năm 1979 trước yêu
cầu khắt khe của thị trường, làng gốm Phước Tích đã cử người đi học nghề
ở Hương Canh (Hà Nội). Năm 1983, dân làng vào học nghề ở Lái Thiêu
(Bình Dương) để làm theo công nghệ mới, sản phẩm đổ rót bằng khuôn, đốt
bằng ga (thay cho đốt bằng củi truyền thống).
Năm
2010 nghề gốm Phước Tích được Vương quốc Bỉ đầu tư kinh phí, xây dựng
lò cổ truyền (đốt bằng củi) để khỏi bị mất gốc, rồi tiếp tục cử người đi
đào tạo thêm ở trong Nam, ngoài Bắc để kịp thích nghi với yêu cầu của
thị trường và thị hiếu ngày càng khó tính của khách hàng.
Năm
2015 là năm đầu tiên trong lịch sử, ở làng cổ Phước Tích có khóa đào
tạo làm gốm, gồm 15 học viên. Tuy nhiên, hoạt động chủ yếu là quảng diễn
cho khách tham quan, trải nghiệm, chứ thực chất đang “tắt” dần về hoạt
động sản xuất, kinh doanh. Theo các cụ cao tuổi trong làng, để phục hồi
bài bản gốm Phước Tích, cái khó nhất hiện nay là nguồn nhân lực. Đa phần
thanh niên trai tráng trong làng đi làm ăn xa, mấy ai còn mặn mà với
cái nghề truyền thống. Làng Phước Tích đang đứng trước nguy cơ nghề gốm
của làng bị mai một, thất truyền.
Hiện
ở làng cổ Phước Tích, người có khả năng xây được lò cổ truyền (đốt bằng
củi) và đốt được lò cổ truyền thì chỉ còn duy nhất một người. Đó là ông
Lê Trọng Diễn, năm nay đã ở cái tuổi 70. Nơi lưu giữ khá đầy đủ các sản
phẩm gốm Phước Tích từ khi thành lập nghề đến nay cũng chính là nhà ở
của ông Diễn.
Trăn trở của người làm gốm
Là
một làng cổ được nhiều người biết đến và có tiềm năng về phát triển du
lịch, nhưng khi chúng tôi đến tham quan thì chỉ thấy một khung cảnh
hoang sơ, vắng lặng của một lò gốm, bên trong chỉ có duy nhất một thợ
đang làm gốm. Không có nơi trưng bày, phô diễn ra hoạt động sản xuất
gốm, chỉ có vài mẫu vật được bày sơ sài, đồ đạc ngổn ngang, nhếch nhác.
Tiếp
chúng tôi bên ấm trà gốm Phước Tích nhỏ gọn nhưng rất tinh xảo, phóng
mắt về phía chân trời xa xăm, ông Lê Trọng Diễn bộc bạch: “Ở làng Phước
Tích này, gốm là “hồn” là “cốt” của làng. Nếu mất gốm có nghĩa là Phước
Tích không còn. Với ý nghĩa giàu tính nhân văn đó, tôi sẽ cố gắng hết
sức trong điều kiện có thể để lưu giữ “hồn cổ” Phước Tích xưa”.
Ông
Lê Trọng Diễn đã không ngừng suy nghĩ, và tự đặt câu hỏi là làm thế nào
để bảo tồn, phát huy, lưu giữ sản phẩm gốm cho con cháu muôn đời sau.
Với
ý tưởng lập gian hàng trưng bày, năm 2010 ông mở phòng trưng bày sản
phẩm từ gốm Phước Tích tại ngôi nhà cổ do ông nội để lại. Lúc đầu chỉ là
những cái ghế băng, chiếc kệ kê đơn giản, sản phẩm cũng chưa được bố
trí, sắp xếp quy củ, bài bản.
Đến
năm 2012, tổ chức Jica (Nhật Bản) tài trợ kinh phí cho ông đóng tủ kính
gương dày, hệ thống đèn led, đèn chiếu sáng hiện đại, sản phẩm được
trưng bày, sắp xếp hợp lí, khoa học hơn… nhằm đẩy mạnh công tác tuyên
truyền, quảng bá cho du khách trong, ngoài nước đến tham quan, trải
nghiệm thú vị về nghề gốm đã ra đời cách đây 500 năm.
Ông
thuộc làu từng sản phẩm trưng bày, nói vanh vách công dụng của từng
loại, chẳng khác gì một hướng dẫn viên, một quảng diễn được đào tạo
chuyên nghiệp. Chẳng hạn, ông cho chúng tôi xem cái hũ dầu sản xuất năm
1940 do ông nội của ông để lại, cái om vụ (đít nhọn) khi để dưới đất tuy
chông chênh nhưng lâu bể, cái âu mỏng để rửa mặt (còn gọi là âu trứng -
bỏ trứng gà vào đánh để làm bánh thuẩn), cái bườn trèn đựng nước chè
ngày xưa…
Rồi
ông thoăn thoắt chỉ tay vào các hiện vật, nào là: lu, hủ, đột, thống,
om, âu, trách… đồng thời diễn giải về chức năng, công dụng của mỗi loại-
những thứ từng được vua quan cho đến dân thường sử dụng.
Trò
chuyện với ông Trần Văn Nguyên, Phó Chủ tịch UBND xã Phong Hòa (huyện
Phong Điền), ông Nguyên cho biết, gốm xưa hiện nay đã bị mai một, chỉ
còn lại một số sản phẩm, sản phẩm hiện nay bán ra không chạy, sản phẩm
cũng không được như ngày xưa, UBND xã có cử người đi học tại làng gốm
Bát Tràng.
Nhưng
hiện nay, chỉ có một hộ tiếp tục làm nghề, nhưng chỉ làm vào các dịp
Festival. Năm 2015, UBND xã Phong Hòa kết hợp với UBND huyện Phong Điền
để mở lớp đào tạo nghề tại nông thôn, trong đó có nghề làng gốm, cho vay
vốn và tạo mọi điều kiện để người dân phát triển nghề làm gốm. Tuy
nhiên, nghịch lý là người dân trong làng không mặn mà với nghề truyền
thống, họ đã đi làm những nghề khác tại những địa phương khác, dẫn đến
nghề gốm đang dần bị mai một.
Việc
bảo tồn và phát huy nghề truyền thống của làng gốm cổ Phước Tích là một
hành trình dài, không ít gian nan, không chỉ phụ thuộc vào niềm đam mê,
giữ nghề của người dân trong làng mà còn ảnh hưởng lớn từ phía chính
quyền. Các cấp chính quyền và cơ quan chức năng huyện, tỉnh cần có giải
pháp hữu hiệu, trong đó có sự hỗ trợ về vật chất để làng gốm phát
triển./. Theo: Báo Pháp Luật
|