Tháp Bà Ponagar (Nha Trang, Khánh Hòa) là quần
thể công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo của nền văn hóa Chăm Pa cổ.
Hằng năm, vào dịp lễ hội Tháp Bà Ponagar, tín đồ từ khắp nơi lại hành
hương về đây, dâng hương cúng Thiên Y A Na Thánh Mẫu...
Mandapa và tháp chính - Ảnh: Thùy Linh |
Quần thể kiến trúc độc đáo
Khu di tích Tháp Bà Ponagar tọa lạc trên đồi Cù Lao bên dòng sông
Cái. Nhìn từ trên đồi, thành phố Nha Trang như bức tranh sơn thủy hữu
tình: sông Cái thuyền bè san sát, cầu Xóm Bóng xe cộ ngược xuôi. Xa xa,
cầu Trần Phú băng qua cửa biển, vịnh Nha Trang xanh ngắt với những ngọn
núi nhấp nhô… Xưa kia, khu đền tháp này là trung tâm tôn giáo thờ Nữ
thần Ponagar, người Mẹ xứ sở của dân tộc Chăm; sau đó, được người Việt
gìn giữ và tiếp tục thờ Nữ thần với tên gọi Thiên Y A Na Thánh Mẫu.
Theo sử sách, quần thể kiến trúc này được xây dựng từ giữa thế kỷ
thứ 8 đến thế kỷ 13. Dưới chân đồi là tháp cổng và Mandapa, trên đỉnh
đồi là khu đền tháp. Tháp cổng vốn được xây dựng trên trục thẳng với
Mandapa và Tháp Chính, nhưng sau đó không còn. Đến thế kỷ 20, tháp cổng
được phục dựng theo kiểu kiến trúc Chăm.
Mandapa là nơi tín đồ chuẩn bị lễ vật và tịnh tâm trước khi hành lễ
trên tháp chính. Mandapa có 4 hàng cột trụ hình bát giác (10 trụ lớn và
12 trụ nhỏ). Trên thân cột lớn, ở độ cao bằng cột nhỏ, có một ô hình
chữ nhật khoét sâu vào thân cột, như những “lỗ mộng” trong kiến trúc gỗ.
Theo các nhà nghiên cứu, những “lỗ mộng” này có chức năng đỡ một kết
cấu xà ngang để nâng mái che ở phía trên, nhưng mái che đã không còn.
Khu đền tháp trước đây có 6 ngôi tháp, nay chỉ còn 4 ngôi tương đối
hoàn chỉnh: Tháp Chính thờ Nữ thần Ponagar, cao khoảng 23 m, có quy mô
lớn nhất, mang đặc trưng tiêu biểu của tháp Chăm truyền thống. Tháp nam
thờ thần Shiva. Tháp đông nam thờ thần Skanda (thần tượng trưng cho sức
mạnh và chiến tranh). Tháp tây bắc thờ thần Ganesa (thần mình người đầu
voi, tượng trưng cho may mắn và hạnh phúc).
Quần thể kiến trúc này được xây dựng bằng gạch nung ở nhiệt độ cao,
xốp, nhẹ và thoát nước rất nhanh, nên hầu như không có rêu bám. Các
viên gạch liền mạch, khít với nhau và không để lộ mạch kết dính. Đây là
nét độc đáo của kỹ thuật nung gạch và xây dựng tháp Chăm, nhưng đã bị
thất truyền.
Năm 1979, Tháp Bà Ponagar được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ
Văn hóa -Thể thao - Du lịch) xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc
gia.
Địa chỉ hành hương
Hằng năm, tại khu di tích Tháp Bà Ponagar, lễ hội Tháp Bà Ponagar
được tổ chức từ ngày 20 - 23.3 âm lịch, với sự tham gia của hàng ngàn
tín đồ người Chăm, người Việt ở khu vực nam Trung bộ - Tây nguyên, người
dân địa phương và đông đảo du khách...
Phần lễ bao gồm các lễ thay y, lễ thả hoa đăng, lễ cầu quốc thái
dân an... Lễ thay y được tiến hành tại tháp chính đúng giờ ngọ ngày 20.3
âm lịch. Vị chủ tế dâng trầm hương, hoa, trái cây và khấn vái Thánh
Mẫu. Sau đó, các thành viên trong đội thay y cởi xiêm y, mũ miện để tắm
tượng Thánh Mẫu. Nước dùng để tắm tượng được nấu từ rượu với nước và 5
loại cánh hoa có mùi thơm. Sau khi tắm, tượng Thánh Mẫu được mặc xiêm y
và mũ miện mới do người dân dâng cúng...
Lễ hội còn có múa Chăm truyền thống, múa Bóng, hát Văn ca ngợi công
đức Thánh Mẫu, các trò chơi dân gian… Năm 2012, lễ hội Tháp Bà Ponagar
được Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi
vật thể cấp quốc gia.
Đến thăm Tháp Bà Ponagar, du khách còn có dịp tham quan phòng trưng
bày hình ảnh, hiện vật liên quan đến khu di tích; mua sắm những sản
phẩm truyền thống được làm từ đôi bàn tay khéo léo của nghệ nhân Chăm.
Đặc biệt, dưới không gian tháp cổ, du khách sẽ được xem các thiếu nữ
Chăm múa những vũ điệu truyền thống. Tiếng trống ginăng trầm ấm, tiếng
kèn saranai réo rắt như gợi lại tinh hoa của nền văn hóa Chăm Pa rực rỡ
một thời…
Theo: thanhnien.com.vn