Nhằm tôn vinh các giá trị văn hóa vật
thể phi vật thể đó, trong phiên họp lần thứ VII tại Hà Nội vào ngày
12.8.2014 vừa qua, Hội đồng Di sản Quốc gia đã công nhận loại hình"Cây
nêu và bộ Gu của người Cor" là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.
Đây là niềm tự hào của bà con dân tộc Cor, cũng là niềm tự hào chung của
cộng đồng các dân tộc cư trú dọc đại ngàn Trường Sơn. Báo Dân Việt
Online, xin giới thiệu cùng bạn đọc.
Khi làng mở hội, những người già
làng Cor am hiểu phong tục-tập quán luôn trang trí cho cây nêu thật đẹp
chuẩn bị cho lễ hội truyền thống của làng
Từ nghệ thuật trang trí trên cột đâm trâu (Gơr-ố)
Theo phong tục cổ truyền, khi làng,
cộng đồng tổ chức lễ hội họ thường có nhiều loại cột để buộc con trâu
hiến tế nhằm tăng thêm giá trị của lễ hội. Cột phướn là loại cột quan
trọng nhất với nhiều bộ phận, với nhiều hoạ tiết hoa văn sinh động. Cây
cột đâm trâu gồm ba phần, mỗi phần có cách trang trí, điêu khắc, chạm
trổ khác nhau, cao từ 5-6m. Phần quan trọng nhất ở giữa của thân cột
được người Cor tập trung để tạo thành hệ thống các dãy hoa văn liên tục.
Mô tít các Gu
Trên mô típ các dãy hoa văn cũng được hình học hoá. Các chấm tròn màu
xanh, đỏ, đen tượng trưng cho các ngôi sao. Chúng đều xuất hiện đều khắp
ở giữa. Vòng tròn màu đỏ, có hình dáng lớn hơn được dùng để làm biểu
tượng của mặt trời, còn các vòng đen nhỏ hơn là biểu tượng của mặt trăng
được trang trí qua trục thân gỗ. Chính vì vậy, khi người Cor thực hiện
việc dựng cột đâm trâu bao giờ cũng dựng vào buổi sáng và quay về hướng
đông. Ngoài ra, người Cor còn lấy hình tượng của núi rừng (đoót), ché
rượu (taluốt-alôốc), hạt cườm (dhú-ốch), hàng rào (taan-paga), các ngôi
sao (xo-lóc), con sóc (kà-róc),...để trang trí cho cột đâm trâu.
Cây nêu trong lễ ăn mừng được mùa tổ chức vào tháng 9 năm 2005 của người Cor thôn 2A xã Trà Kót, huyện Bắc Trà My(Quảng Nam)
Trên đỉnh của cột đâm trâu, có biểu tượng một búp chuối rừng (róc-prết).
Bốn góc xung quanh nơi tiếp giáp giữa búp chuối được gắn bằng bốn thanh
gỗ dáng hình lưỡi dao có mũi cong, đi kèm các dao này cũng treo nhiều
tua bông bằng vỏ cây có nhuộm màu rất đẹp. Trên đỉnh còn có biểu tượng
một con chim chèo bẻo là vua của các loài chim, như giữ để không cho các
loại ma xấu vào cột ăn trâu phá hoại. Biểu tượng của búp chuối mỗi ngày
luôn trổ hoa, đấy là tâm điểm biểu hiện tấm lòng của người Cor với các
thần linh, ông bà, tổ tiên cộng đồng...
Đến bộ Gu truyền thống
Một trong những trang trí đặc sắc trên
cây nêu của người Cor là bộ Gu làm bằng loại cây gỗ bút được treo trên
cao, chính giữa quãng gian khách trong nhà của gia chủ có trâu hiến tế,
có nhiều mô típ trang trí với nhiều màu sắc lạ mắt. Người Cor thường
dùng các Gu để trang trí mâm thần (đoạn giữa cột đâm trâu). Xung quanh
của mâm gỗ này, họ đục lỗ cho xuyên để buộc các dãy bông được làm bằng
vỏ cây nhuộm màu trông rất đẹp.
Và hình ảnh cây nêu sau lễ hội đã ăn
sâu vào tiềm thức của người Cor, như một minh chứng để cho các ma tốt,
thần linh, ông bà, tổ tiên... làm nơi cư ngụ phụ hộ dân làng.
Mỗi tấm Gu là một trong những tác phẩm
nghệ thuật của những đàn ông Cor khéo tay. Trên các mặt Gu là một thảm
hoa văn mô tả cuộc sống đời thường nơi vùng người Cor sinh sống và phản
ánh quan niệm về các thần linh. Ngoài ra, còn có nhiều Gu trang trí bởi
những hoa văn hình học, tứ giác, đường vuông góc. Nhiều hình vẽ trên Gu
còn khắc hoạ đặc điểm xứ sở của người Cor như cây chò, cây quế, mặt
trăng, cầu vồng, con suối...
Và cột đâm trâu là biểu tượng của sợi dây tâm linh
Mặc dù đã tổ chức ăn trâu xong, nhưng người Cor nơi đây không hạ cây cột
đâm trâu xuống mà vẫn để mãi cho đến khi cây mục, hư mới thôi. Theo họ,
sở dĩ để cây cột đâm trâu như vậy là để cho các ma tốt, thần linh, ông
bà, tổ tiên... làm nơi cư ngụ.
Họ xem cột đâm trâu như biểu tượng của
sợi dây tâm linh để nối con người với ma tốt, thần linh, ông bà, tổ tiên
ngày một thêm gần gũi hơn. Để tổ tiên có điều kiện quan sát cuộc sống
hằng ngày của buôn làng, phù hộ dân làng không bị ốm đau, bệnh tật, mùa
màng tốt tươi, dân làng luôn được no đủ, buôn làng luôn đoàn kết, thương
yêu giúp đỡ nhau mà nó còn là hình thức giáo dục, dạy bảo con cháu họ
không quên về ông bà, tổ tiên, về cội nguồn của dân tộc mình, đã sinh
sống lâu đời trên vùng Trường Sơn-Tây Nguyên này.
Theo : danviet.vn