Ngoài
những biến động của thị trường, thì việc thiếu sáng tạo, thiếu tính
thương mại trong thiết kế mẫu được nhận định là rào cản chính khiến sản
phẩm TCMN Hà Nội kém sức hấp dẫn trên thị trường quốc tế. Và chuyện
"chuyên nghiệp hóa" khâu thiết kế hàng TCMN của Thủ đô hơn lúc nào hết
đang trở thành yêu cầu cấp bách…
Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Thủ đô.Ảnh: Thanh Hải.
Mẫu mã kém - đầu ra hạn chế
Theo
thống kê mới nhất, Hà Nội là một trong những địa phương có nhiều làng
nghề nhất cả nước, với 1.350 làng có nghề, trong đó 281 làng nghề truyền
thống, đem lại kim ngạch xuất khẩu (XK) hàng ngàn tỷ đồng mỗi năm. Tuy
nhiên, nếu trước đây, các làng nghề Bát Tràng (Gia Lâm), Phú Vinh, Phú
Nghĩa (Chương Mỹ), Vạn Phúc (Hà Đông)… được mệnh danh "làng tỷ phú" với
những container hàng xuất khẩu nườm nượp sang Nga, Nhật Bản… thì thời
gian gần đây, nhiều cơ sở hoạt động cầm chừng, máy móc phải đắp chiếu.
Số đơn hàng XK giảm gần nửa, không ít hộ gia đình phải bỏ nghề tìm công
việc khác. Một trong những nguyên nhân cơ bản của tình trạng này được
nhận định là, đa số sản phẩm làm theo mẫu mã có từ hàng chục, hàng trăm
năm nay, dẫn đến nhàm chán với khách hàng. Đối với sản phẩm XK, hầu như
các cơ sở sản xuất, DN làng nghề chỉ dừng lại ở gia công theo mẫu có sẵn
của đối tác, hoặc có cái gì bán cái đó, làm "nhái" mẫu nước ngoài, thậm
chí "copy" lẫn nhau. Điều này vô hình chung làm giảm tính hấp dẫn của
sản phẩm, ảnh hưởng xấu tới hình ảnh hàng TCMN Hà Nội, nhất là trong mắt
bạn hàng quốc tế.
| Với
mục đích nâng cao năng lực cạnh tranh cho các nhân viên thiết kế sản
phẩm TCMN từ các công ty, làng nghề cả nước, Hiệp hội Xuất khẩu hàng
TCMN Việt Nam (Vietcraft) dưới sự hợp tác của Chính phủ Thụy Điển vừa
triển khai dự án và cho ra mắt Trung tâm Thiết kế Hà Nội tại 91 Âu Cơ
(quận Tây Hồ, Hà Nội). Trung tâm này ra đời được kỳ vọng sẽ tạo "cú
hích" cho những đột phá mới trong thiết kế. Hiện, Vietcraft đã lên kế
hoạch xây dựng các tài liệu quảng bá bằng cả tiếng Việt và Anh, tham gia
và các buổi nói chuyện trên truyền hình, tổ chức cuộc thi thiết kế, xúc
tiến các thiết kế tốt nhất của Việt Nam tại các sự kiện quốc tế, phát
triển mạng lưới liên kết các cơ sở thiết kế của Việt Nam với các cơ sở
tương tự trên thế giới... |
Ngay
cả làng nghề gốm sứ Bát Tràng, dù có sự độc đáo về men, chất đất và bàn
tay tài hoa của nghệ nhân, nhưng kiểu dáng của đa số sản phẩm đều na ná
các nước láng giềng, nên không ít đơn hàng XK rơi vào tay các nhà sản
xuất nước khác. Dù một số nghệ nhân đã dày công để cho ra đời những mẫu
gốm độc đáo, song lại thiếu tính ứng dụng, do đó thường chỉ phù hợp với
khách du lịch hoặc phục vụ nhu cầu lưu niệm.
Tại
làng lụa Vạn Phúc (Hà Đông), với trên 200 máy dệt đạt sản lượng 2 triệu
m2 lụa/năm, cùng trên 100 cửa hàng kinh doanh và giới thiệu sản phẩm,
gần đây không còn cảnh tấp nập vốn có mà khá thưa thớt khách mua hàng.
Theo nghệ nhân Đỗ Quang Hùng, bên cạnh sự nghèo nàn về mẫu mã, một số hộ
sản xuất kinh doanh ở Vạn Phúc đã làm hàng pha tơ bóng, pha sợi lanh,
nhằm hạ giá thành sản phẩm để thu lãi nhiều hơn, nhưng đã gây ảnh hưởng
tiêu cực đến uy tín làng nghề.
Với
hàng mây tre đan, ông Phạm Quốc Khánh - Chủ tịch Hiệp hội Mây giang đan
Hà Nội cho biết: Hiện các DN thành viên Hiệp hội vẫn chủ yếu gia công
theo mẫu đặt hàng của đối tác, ít sáng tạo hoặc chỉ biết "nhái lại" mẫu
nước ngoài. Trong khi thị trường XK ngày càng khó tính, nên sản phẩm mây
tre đan của Hiệp hội rất khó cạnh tranh trên thị trường quốc tế, nếu ký
được hợp đồng XK thì giá cũng thấp hơn sản phẩm cùng loại của Trung
Quốc, Philipines, Thái Lan... tới 30%. Với một sản phẩm làn đựng quần
áo, khi hoàn thiện đến công đoạn đóng container, đối tác nước ngoài chỉ
trả cho DN Việt Nam khoảng 15 USD, trong khi giá bán đến tay người tiêu
dùng trung bình là 120 - 150 USD.
Chuyên nghiệp - vấn đề sống còn
Ông
Hoàng Xuân Thủy - Giám đốc Trung tâm Khuyến công & Tư vấn phát
triển công nghiệp Hà Nội cho rằng, nguyên nhân yếu kém trong thiết kế,
mẫu mã sản phẩm TCMN Hà Nội chính là hầu hết cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, năng
lực tài chính yếu. Do đó, dù muốn nâng cao khả năng thiết kế song "lực
bất tòng tâm", họ không có điều kiện để quan tâm cải tiến mẫu mã, không
khai thác được tối đa năng lực của chính mình. Nguyên nhân quan trọng
khác đó là sự phối hợp hỗ trợ lẫn nhau giữa đội ngũ nghệ nhân và DN còn
lỏng lẻo, nên quá trình cải tiến mẫu mã diễn ra chậm chạp, không đáp ứng
được nhu cầu đổi mới kiểu dáng. Những điều này dẫn đến sức tiêu thụ,
sức cạnh tranh của sản phẩm TCMN trên thị trường cả trong và ngoài nước
ngày càng hạn chế.
Sản phẩm được bày bán tại chợ gốm Bát Tràng. Ảnh:Đức Giang
Từ
thực trạng đó, nhằm giúp các DN làng nghề "chuyên nghiệp hóa" trong
khâu thiết kế mẫu mã, 2 năm gần đây, Sở Công Thương Hà Nội đã tổ chức
hàng chục lớp tập huấn về thiết kế mẫu sản phẩm, giới thiệu thị hiếu của
các khu vực thị trường trong và ngoài nước cho DN, như châu Âu, châu Á,
Mỹ... Và thực tế gần đây, không ít DN làng nghề Thủ đô đã tự trang bị
cho mình cả "ngân hàng mẫu" để chào hàng, nhiều DN lớn của làng nghề,
hiệp hội làng nghề có website riêng. Các cơ quan quản lý cũng có website
chuyên giới thiệu cho DN những chương trình tập huấn về xu hướng thị
trường, thiết kế mẫu TCMN… Riêng năm 2013, Sở Công Thương đang lựa chọn
các chuyên gia trong và ngoài nước chuyên về TCMN để tư vấn cho DN.
Đặc
biệt, nhằm tạo đột phá trong sáng tạo mẫu, sau cuộc thi thử nghiệm năm
2010, từ năm 2012, UBND TP đã chỉ đạo Sở Công Thương chủ trì và Trung
tâm Khuyến công & Tư vấn phát triển công nghiệp Hà Nội trực tiếp
thực hiện Cuộc thi thiết kế mẫu sản phẩm TCMN Hà Nội. Theo ông Hoàng
Xuân Thủy, thực tế ngay từ lần tổ chức đầu tiên, cuộc thi đã nhận được
sự tham gia của rất đông cơ sở sản xuất, nghệ nhân, thợ giỏi, bởi họ
thấy được sự cần thiết của việc nâng cao tính sáng tạo trong thiết kế
mẫu.
"Không
phải mọi sản phẩm tham gia đều có giải, nhưng thực tế cả 210 sản phẩm
tham gia thi năm 2012 đều xứng đáng được trao giải, vì đều có tính sáng
tạo. Cuộc thi thiết kế mẫu TCMN năm 2013 đã chính thức khởi động, dự
kiến sẽ thu hút khoảng 250 sản phẩm mới tham gia, trong đó những sản
phẩm đạt giải sẽ được UBND TP cho hưởng cơ chế hỗ trợ đặc thù, nhằm
khuyến khích người thợ phát huy sáng tạo hơn nữa" - ông Thủy cho biết.
| Cuộc
thi Thiết kế mẫu sản phẩm TCMN Hà Nội 2013 với chủ đề "Thiết kế bền
vững" sẽ dựa vào 4 tiêu chí đánh giá sản phẩm dự thi: Tính sáng tạo,
tính thẩm mỹ, tính thương mại, tính thân thiện với môi trường. Tất cả
sản phẩm dự thi sẽ được trưng bày miễn phí tại Phòng trưng bày giới
thiệu và bán sản phẩm TCMN Hà Nội (số 176 Quang Trung, Hà Đông). |
Theo: KT & ĐT