Cánh đồng mẫu lớn đem lại hiệu quả kinh tế cao,
nhưng sự triển khai vẫn dè dặt
Cạnh tranh sẽ quyết liệt
TS Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện
Kinh tế Việt Nam đã từng có một câu hỏi đầy ám ảnh day dứt: "Nếu như cả
dân tộc cùng đạp máy khâu thì 50 năm nữa có giàu được được không?” Ấy
là khi ông Thiên nói về xuất khẩu hàng dệt may, còn thì trong đại đa số
các mặt hàng xuất khẩu Việt Nam thường gắn với 3 yếu tố: tài nguyên
khoáng sản, lao động, và thô. Điển hình là mặt hàng gạo. TS Trần Đình
Thiên nói: Một quốc gia sản xuất và xuất khẩu gạo nhiều nhưng lại chưa
thể tự hào về giá trị gia tăng do chính hạt gạo đưa lại. Đó là điều rất
cần suy nghĩ.
Theo dự báo của Hiệp hội Lương thực
Việt Nam (VFA), năm 2014 tình hình xuất khẩu, tiêu thụ lúa gạo hàng hóa
sẽ khó khăn, kế hoạch xuất khẩu có thể chỉ tương đương năm 2013, khoảng
6,5 - 7 triệu tấn. Phân tích của VFA chỉ ra, năm 2014 sẽ tiếp nối những
khó khăn của năm 2013 nhưng áp lực nhiều hơn đối với các nguồn xuất
khẩu do cung cấp dư thừa, cạnh tranh quyết liệt. Tình hình thị trường
gạo thế giới tiếp tục chịu áp lực bán hạ giá của Thái Lan và cạnh tranh
xuất khẩu từ các nguồn cung cấp chính ở châu Á. Như vậy, Việt Nam buộc
phải chấp nhận cạnh tranh quyết liệt, nhất là với Thái Lan về gạo thơm
và gạo trắng.
Tăng cường mối liên kết doanh nghiệp - nông dân
Lúa gạo vẫn luôn được xác định là
ngành xuất khẩu chủ lực. Song yếu tố chủ lực chỉ mới nhìn nhận ở góc độ
số lượng. Xét về chất lượng cũng như ngành tạo giá trị gia tăng cho nền
kinh tế thì lúa gạo chưa mang lại được nhiều.
Theo tính toán lượng gạo chuyển dịch
trên thị trường thế giới hiện nay xấp xỉ 40 triệu tấn, trong đó Việt Nam
chiếm 1/4, tương đương khoảng 8 triệu tấn, tập trung ở phân khúc gạo
chất lượng trung bình. Nhưng ở một nghịch cảnh, các doanh nghiệp xuất
khẩu gạo cũng chỉ làm một nhiệm vụ, thu mua lúa gạo từ người nông dân,
sau đó đóng gói và xuất theo hợp đồng.
Vì vậy, nếu như ngành lúa gạo xây dựng
được thương hiệu, thay vì việc đóng bao chuyển sang đóng gói có nhãn
mác giá trị hạt gạo sẽ được nâng tầm. Bộ tiêu chuẩn gạo Việt Nam sớm
được hoàn thiện nâng cấp để đáp ứng đúng thị hiếu tiêu dùng trong bối
cảnh hội nhập thì giá gạo Việt Nam hoàn toàn có khả năng được nâng lên.
Nông nghiệp đứng trước yêu cầu phải
tái cơ cấu. Ngành lúa gạo bức thiết phải tổ chức sản xuất lại để hội
nhập. Doanh nghiệp xuất khẩu cần có liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp
và nông dân. Doanh nghiệp đặt hàng nông dân trồng sản phẩm gì để xuất
khẩu và xây dựng hệ thống chế biến. Người nông dân tham gia, và nhận
phần thặng dư của toàn chuỗi giá trị cung ứng. Doanh nghiệp là người
trực tiếp đi thực tế các thị trường xuất khẩu, định hướng loại gạo thị
trường yêu cầu. Doanh nghiệp kết hợp với các nhà khoa học tạo ra giống
lúa theo đặt hàng của doanh nghiệp, cùng tham gia sản xuất với nông dân.
Nhìn thẳng vào cánh đồng mẫu lớn
Mô hình cánh đồng mẫu lớn đã chính
thức được triển khai được 2 năm tại một số tỉnh Nam bộ. Qua hai năm sóng
gió, dù mô hình này được ghi nhận có nhiều hiệu quả nhưng việc triển
khai vẫn khá dặt dè. Ông Phạm Văn Dư, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết, ở nhiều nước khu vực Đông
Nam Á mô hình liên kết này khá phổ biến, nhưng khi thực hiện trong nước
thì khó khăn. Hạn chế lớn nhất là khâu liên kết nông dân. Nếu làm một
phép tính đơn giản, mô hình liên kết đặt trên nền tảng 1.000 -2.000 ha
với một đại diện nông dân thì doanh nghiệp sẽ dễ làm việc với nông dân.
Song hiện nay, do mỗi hộ nông dân lại sở hữu một phần diện tích riêng
biệt, bình quân đất nông nghiệp/đầu người tại Việt Nam khoảng 0,38 ha,
nên để có một diện tích đất lúa đủ lớn thì cần dồn đất của rất nhiều hộ.
Và cũng ít có cá nhân nào đứng ra làm nhiệm vụ kết nối. Liên kết ngang
giữa các hộ nông dân còn thấp nên một doanh nghiệp vẫn phải làm việc
1.000 - 2.000 nông dân. Từ đây giá thành vật tư và khâu tổ chức tốn kém
hơn.
Vì thế, theo TS Nguyễn Văn Bộ, Viện
trưởng Viện Nghiên cứu khoa học nông nghiệp Việt Nam, lối thoát cho
ngành lúa gạo chính là thay đổi tư duy. Cụ thể hơn, khi nói với Đại Đoàn
Kết, ông Lưu Đức Khải, Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn, Viện
Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương chỉ ra: trước mắt cần phải có sự
thay đổi hoặc chuyển nhượng đất từ những người không cần, không mặn mà
với đồng ruộng sang những người có khả năng làm kinh tế từ đồng ruộng.
Khi thay đổi được tư duy, rồi mới tính đến làm tăng phần giá trị trong
sản xuất nông nghiệp lúa gạo.
Theo: daidoanket
|