Hàng trăm năm nay, chợ chỉ họp từ nửa đêm. Nhiều phụ
nữ Thái Bình đã thức trắng đêm trong cả cuộc đời với những phiên chợ
ấy.
Khu chợ toàn chiếu là
chiếu, thơm nồng mùi cỏ cói, mùi nắng, bày ngổn ngang ở một phiên chợ
khuya, giữa những âm thanh hỗn độn của các cuộc mua bán chóng vánh.
Trắng đêm mưu sinh
Những mệt nhọc của ban ngày phả vào đêm tối, hàng
trăm chiếc xe đạp lò dò trong bóng đêm tĩnh mịch, những người loạng
choạng đưa tay quờ trên mặt đất tìm chỗ để đặt những đôi chiếu trắng
xuống nền chợ. Ánh sáng yếu ớt của đèn pin hắt ra từ khu chợ, cảnh kẻ
mua người bán cứ nhập nhoạng khiến nhiều người nhát vía nghĩ đó là trò
đùa của những con ma trơi vào lúc nửa đêm. Có điều lạ, từ hàng trăm năm
nay, bao người vẫn cứ uể oải với cảnh giao dịch tranh tối tranh sáng ở
chợ chiếu “Âm Phủ” (xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, Thái Bình).
Đúng 0 giờ 30, người dân lũ lượt đổ về chợ Âm Phủ.
Trên từng đôi quang gánh nặng trĩu vai là vài đôi chiếu trắng được phơi
vội nên mùi thơm của cói, của nắng vẫn còn phảng phất. Người dân ở đây
vẫn gọi vui là chợ Âm Phủ hay chợ Ma (tên thật là chợ Đồng Bằng) bởi chợ
được họp vào một khung giờ oái oăm từ 1 giờ đến 4 giờ và chỉ bán duy
nhất mặt hàng chiếu mộc hay còn gọi là chiếu trắng dệt bằng tay. Chợ họp
vào các ngày 4, 9, 14, 19, 24, 29. Gần 1 giờ sáng, người bán đã đông
đủ. Trong lúc chờ thương lái đến mua chiếu, nhiều người ngả chiếu xuống
ngồi nói chuyện về giá đay, giá cói, chuyện đồng áng, chuyện con cái học
hành… Những câu chuyện xen lẫn những cái ngáp ngủ, dù uể oải nhưng cũng
xua tan được nỗi buồn của một phiên chợ khuya. Có người còn tranh thủ
trải chiếu ngả lưng cho đỡ mệt.
Chợ chiếu đêm nào cũng sầm uất và đông nghịt người.
Cảnh giao dịch diễn ra trong bóng tối với những chiếc đèn pin dùng để
soi chất lượng chiếu của cánh dân buôn.
Có mặt gần như sớm nhất ở chợ chiếu, chị Trần Thị Nến
(An Vũ, Quỳnh Phụ) mới hơn 40 tuổi nhưng tóc đã bạc gần hết, người gầy
nhom, da đen nhẻm. “Ngót hai chục năm mòn gót chân đi chợ chiếu đêm, hết
chợ An Tràng lại đến chợ Sổ, chợ Ma, quanh đi quẩn lại, chẳng đêm nào
được một giấc ngủ say thì tóc bạc nhanh có gì lạ. Lúc người ta ngủ mình
lại lọ mọ sắp đồ đi chợ” - chị Nến nói. Đi chợ từ thuở con gái, nay các
con đã khôn lớn, chị vẫn còng lưng cõng chiếu bán ở chợ đêm. Dù mệt mỏi
nhưng không phiên nào chị bỏ chợ. Mỗi đêm chị bán khoảng chục lá chiếu,
có hôm bán được 300.000-400.000 đồng/đôi, hôm nào cói xấu chỉ bán được
200.000 đồng. Tính ra công dệt mỗi đôi chiếu chỉ 30.000-50.000 đồng, mỗi
tháng hai vợ chồng chị chăm chỉ cũng kiếm được 4-5 triệu đồng.
Thoáng chốc chợ chiếu đã đông nghịt, cả người bán và
người mua lên tới 300-400 người, chủ yếu là phụ nữ trung niên. Mọi người
đến đây từ nhiều vùng dệt chiếu: An Lễ, An Dục, An Tràng, Đồng Tiến, An
Vũ… thậm chí có nhiều người dân từ huyện Đông Hưng xa xôi cũng chở
chiếu về đây bán.
Bà Nguyễn Thị Năm 70 tuổi chia sẻ: “Gần 50 năm nay
đêm nào tôi cũng đi chợ, mỗi phiên bán vài đôi chiếu kiếm tiền thêm chứ
trông vào ruộng lúa thì sao mà đủ sống được. Mỗi tháng cũng được 2 triệu
đồng, chiếu đã nuôi nhà tôi mấy đời nay rồi đấy cô ạ!”. Đi chợ từ lúc
tóc còn xanh nay tóc đã ngả gần hết sang màu bạc nhưng chính bà Năm cũng
không hiểu vì sao có tập tục lạ oái oăm họp chợ ban đêm, chỉ biết rằng
chợ được họp từ hàng trăm năm nay rồi. Cả gia đình bà từ con gái, con
dâu, con rể đến đời cháu chắt đều gắn bó với nghề dệt chiếu. Theo bà
Năm, sở dĩ chiếu Quỳnh Phụ luôn được ưa chuộng bởi được dệt bằng tay nên
chiếu bền, nằm mát, êm ái, rất thích hợp với người già.
Những người phụ nữ này ban ngày miệt mài với việc
đồng áng và dệt chiếu, cách vài hôm lại mang chiếu ra chợ bán. Ảnh trong
bài: HUỆ BẠCH
Tấp nập thương lái
2 giờ đêm, chợ bắt đầu nhao nhao với các cuộc thương
lượng, mặc cả. Mỗi người ôm vài đôi chiếu dựng đứng thẳng tắp, đứng dài
kín khu chợ chỉ chừa một lối đi nhỏ cho các thương lái soi đèn và mặc
cả. Ngày trước, thương lái dùng đèn dầu để soi rõ từng sợi đay, nay họ
dùng các loại đèn điện loại cực sáng, đèn mỏ treo đầu. Theo ông Trương
Công Chinh (An Vũ, Quỳnh Phụ) thì chỉ cần soi đèn, chiếu xấu, chiếu đẹp
gì cũng biết ngay. Với kinh nghiệm 25 năm buôn chiếu, ông Chinh cho rằng
chiếu đẹp là các chiếu được dệt bằng sợi đay, cói phải già, tròn, bóng,
dày và cứng chiếu, đường dệt đẹp. Còn chiếu xấu thường mỏng, lỏng lẻo
do sợi cói bị non, dệt ẩu.
Giá bán buôn chiếu dao động từ 200.000 đến 400.000
đồng/đôi, nếu chiếu đẹp, dệt bằng cỏ cói tự trồng vùng này giá có thể
lên tới 600.000 đồng/đôi. Mỗi đêm, ông Chinh mua buôn khoảng 300 đên 400
lá chiếu trắng, sau đó đem về phơi màu, in hoa lên chiếu rồi chở bán
sang các tỉnh. Đêm nào cũng vậy, chiếc xe ba gác tự chế của ông luôn
nặng nề rời chợ muộn nhất sau khi đã được chất đầy chiếu. Nhiều thương
lái các tỉnh cũng tìm về đây mua buôn chiếu. Mỗi phiên, một người mua từ
vài chục đến vài trăm đôi về phơi nắng, in hoa hoặc cứ để nguyên chiếu
mộc xuất đi các nơi. Đêm nào chợ chiếu cũng đông nghịt người, bán cả vạn
đôi chiếu.
Không thể thay đổi phong tục?
“Thú thật là tôi mệt mỏi lắm, hơn 50 năm mòn mỏi ở
khu chợ này đến giờ này thì như đã kiệt sức. Bây giờ tôi chỉ có mong
muốn là chợ chiếu Âm Phủ này được họp vào ban ngày để những nông dân như
chúng tôi sau một ngày dài lao động quần quật không phải trắng đêm ở
chợ chiếu nữa” - bà Năm thở dài.
Nhiều người nông dân bán chiếu ở chợ cho biết họ như
bị nghẹt thở bởi công việc ngập đầu từ sáng cho đến thâu đêm. Nhiều
người buôn chiếu giải thích, vì chiếu là mặt hàng cồng cềnh, họp vào ban
đêm sẽ tiện cho giao thông đi lại. Hơn nữa, buổi đêm soi đèn sẽ nhìn rõ
chiếu xấu hay tốt, đặc biệt thu mua xong về có thể về phơi nắng rồi
xuất đi luôn.
Nằm cạnh quốc lộ 10 nối Thái Bình, Nam Định và Hải
Phòng, Quảng Ninh, chợ Âm Phủ có truyền thống buôn bán chiếu nổi tiếng.
Ngoài chợ Âm Phủ còn có chợ chiếu An Tràng (xã An Tràng), chợ Sổ (xã An
Dục), tất cả đều họp từ 1 giờ đến 4 giờ sáng nhưng lệch ngày nhau. Chợ
đêm đã trở thành phong tục lâu đời của người dân Quỳnh Phụ.
Cuộc sống người nông dân ở đây hối hả từ tinh mơ sáng
cho tới đêm, ngày quần quật với ruộng đồng, kẽo kẹt khung dệt, đêm đến
lại ra mò mẫm ở chợ chiếu. Nhiều lần, lịch họp chợ đã được thử đổi sang
ban ngày nhưng sự thiếu đồng bộ giữa chính quyền với người buôn, người
bán và “phong tục ăn mòn vào máu rồi” nên muốn thay đổi cũng khó. Ông
Đinh Văn Thuẫn, Chủ tịch xã An Lễ, cho rằng: “Xã đã nhiều lần đóng cửa
chợ, không cho họp chợ vào đêm khuya vì ảnh hưởng đến an ninh trật tự
nhưng cấm mãi vẫn không được. Chợ đã trở thành truyền thống lâu đời nên
việc thay đổi cũng không thể trong một sớm một chiều”.
Ông Thuẫn cũng cho biết An Lễ được coi là làng nghề
se đay, dệt chiếu bởi trong 2.000 hộ dân thì có đến 90% người dân làm
nghề này. Những năm gần đây, do sự phát triển mạnh của các mặt hàng
chiếu nhựa, chiếu trúc, chiếu dệt máy nên chỉ còn 30%-40% hộ còn giữ
được nghề truyền thống. Nguồn đay nguyên liệu do người dân tự trồng hoặc
mua từ các tỉnh phía Nam.
Hơn 4 giờ sáng, chợ tan không còn bóng người, hai
hàng ăn nơi cuối chợ cũng gói gém chuẩn bị ra về. Đằng xa, dáng chị Nến
thất thểu khuất vào đêm tối, trên xe vẫn còn ế lại năm đôi chiếu, vừa đi
vừa lẩm bẩm: “Chẳng biết có từ bao giờ, quê tôi lại họp chợ chiếu ban
đêm. Hết chợ An Tràng, chợ Âm Phủ, lại đến chợ Sổ, quay đi quẩn lại đã
bạc mái đầu!”.
Theo: Pháp Luật - TPHCM