Nền
giáo dục Việt Nam đang đứng trước đòi hỏi “Đổi mới căn bản, toàn diện
đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” như Nghị
quyết Trung ương 8 (khóa XI) đã nêu. Để đáp ứng được yêu cầu đó, riêng
giáo dục phổ thông đã có quá nhiều việc phải làm. Trong bối cảnh hiện
nay, một mâu thuẫn, giống như là bài toán khó, được đặt ra: Cần đổi mới
đồng bộ và toàn diện nhưng không cào bằng, không đánh đồng tất cả.
Có
nghĩa là từ thực tiễn giáo dục Việt Nam, cần phải suy nghĩ, phân tích
để xác định được một số mắt xích trọng yếu - các yếu tố chịu tải căng
nhất và có vai trò quyết định chi phối guồng quay của bộ máy giáo dục.
Tác động vào mắt xích đó sẽ làm rung chuyển toàn bộ hệ thống, tạo ra sự
biến đổi lớn, phát triển nhanh và hiệu quả cao. Với cách nhìn đó, Nghị
quyết Trung ương 8 xác định “Đổi mới thi, kiểm tra, đánh giá kết quả học
tập là khâu đột phá”.
Những hạn chế đáng kể trong đánh giá, thi cử
Đã có khá nhiều tài liệu tổng kết và nêu lên những tồn tại về đánh giá thi cử của nhà trường phổ thông trong thời gian qua.
Một
là: Nhận thức về đánh giá kết quả học tập trên cả hai phương diện lý
luận và thực tiễn của nhà trường phổ thông Việt Nam chưa đầy đủ, còn
nhiều thiên lệch cần điều chỉnh, cập nhật, nâng cao. Chẳng hạn: Coi đánh
giá kết quả học tập của học sinh chỉ là cho điểm, xếp loại và cho lên
lớp; giáo viên chỉ chú trọng hoàn thành các đầu điểm kiểm tra theo văn
bản của cấp trên, không coi trọng đánh giá để cải thiện kết quả học tập;
chỉ chú ý đánh giá kết quả cuối cùng, ít chú ý sử dụng kết quả đánh giá
thường xuyên, đánh giá cả quá trình vào cải thiện chất lượng dạy học.
Do quan niệm “thi gì, học nấy” nên giáo viên chỉ tập trung vào dạy và
đánh giá những gì giúp học sinh đối phó với các kỳ kiểm tra, thi cử.
Không hình thành và rèn luyện phương pháp học tập và tư duy, coi nhẹ ứng
dụng, nên kết quả dẫn đến tình trạng học tủ, học lệch, học vẹt...
Hai
là: Đánh giá kết quả học tập của nhà trường Việt Nam chưa bảo đảm tính
khách quan, khoa học. Từ lý luận đến thực tiễn đều cho thấy việc đánh
giá kết quả học tập chưa được xây dựng thành một bộ tiêu chí và tính
chuyên nghiệp còn rất thấp. Cụ thể, đánh giá còn bị chi phối nhiều yếu
tố chủ quan, cảm tính, kể cả định tính lẫn định lượng, nhất là đối với
các môn khoa học xã hội. Các hình thức và phương pháp đánh giá còn đơn
điệu, chủ yếu là đánh giá tổng kết; trong đánh giá tổng kết chủ yếu là
hình thức viết; coi nhẹ các kĩ năng khác, ít chú ý đánh giá thực hành.
Ngay cả thi viết thì đề bài cũng chủ yếu yêu cầu tái hiện, sử dụng trí
nhớ nhiều hơn là vận dụng và đòi hỏi sáng tạo... Công cụ đánh giá,
phương pháp và kỹ thuật xử lý kết quả còn lạc hậu. Nguồn lực phục vụ cho
kiểm tra đánh giá vừa thiếu, vừa chưa đồng bộ, làm hạn chế việc áp dụng
các hình thức kiểm tra đánh giá hiện đại.
Những
hạn chế trên đây là một lực cản đáng kể cho việc thực hiện đổi mới mục
tiêu, chương trình và phương pháp dạy học trong nhà trường phổ thông.
Cần mạnh dạn đổi mới
Đánh
giá, thi cử là khâu cuối cùng của quá trình dạy và học, nhưng là khâu
hết sức quan trọng, nếu không muốn nói là quan trọng nhất trong quá
trình ấy. Ở Việt Nam và các nước có nền giáo dục nặng về “ ứng thí” khoa
cử, bằng cấp, thì vấn đề đánh giá, thi cử càng cần tập trung chú ý, xem
xét.
Thực
tế giáo dục các nước cho thấy, nhìn vào nội dung, quy trình và công cụ
đánh giá, có thể hiểu và hình dung được chất lượng giáo dục của nước đó.
Coi trọng nghiên cứu, đổi mới và đầu tư vào đánh giá là một trong những
giải pháp chủ chốt tạo nên thương hiệu của một cơ sở giáo dục, một nền
giáo dục.
Hiện
trạng đánh giá trong nhà trường phổ thông Việt Nam vừa nêu, dẫn đến
những hệ quả rất xấu: Giáo dục chạy theo thành tích, không rèn luyện
được tính trung thực; nhiều học sinh phổ thông còn thụ động trong việc
học tập; khả năng sáng tạo và năng lực vận dụng tri thức đã học để giải
quyết các tình huống thực tiễn cuộc sống còn hạn chế; chưa đáp ứng đầy
đủ mục tiêu đặt ra của Luật Giáo dục là "Giúp học sinh phát triển toàn
diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát
triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo...”.
Có
thể nói, nếu không đổi mới đánh giá thì mọi cố gắng thay đổi mục tiêu,
nội dung và phương pháp dạy học đều không có hiệu quả. Đây chính là lý
do tại sao coi đánh giá là một mắt xích trọng yếu. Thay đổi đánh giá sẽ
có tác động hết sức lớn vào việc dạy và học trong nhà trường phổ thông.
Tuy nhiên, với thực tiễn Việt Nam, khó có thể cùng một lúc thay đổi toàn
bộ tất cả mọi phương diện của vấn đề kiểm tra, đánh giá, vì thế cần
biết đột phá vào một vài khâu trọng yếu. Trước mắt, cần chú trọng khắc
phục hai phương diện sau: Một là, khắc phục và hạn chế vai trò của cảm
tính trong đánh giá. Hiện nay đánh giá quá trình và đánh giá trên lớp
học chưa được coi trọng, cần phải điều chỉnh.
Nhưng
các hình thức này rất dễ bị chi phối cảm tính vì hoàn toàn phụ thuộc
vào cá nhân giáo viên. Trước thực trạng đời sống khó khăn của giáo viên,
các tiêu cực xã hội dễ chi phối tình cảm yêu ghét, khinh trọng trong
đánh giá, nhận xét... Đây là một thực tế cay đắng, không thể không nhìn
thấy. Giải pháp ở đây chỉ có thể là một mặt nâng cao đời sống cho giáo
viên, mặt khác đề cao, giáo dục lòng tự trọng trong đạo đức làm thầy
cùng với các biện pháp quản lí nhẹ nhàng mà hữu hiệu.
Hai
là, đổi mới thi cử, tuyển sinh mà trước hết là đổi mới việc ra đề thi,
phương pháp xử lí kết quả và sử dụng kết quả. Đây là biện pháp nằm trong
tay các cơ quan chuyên môn, quản lý và chỉ đạo dạy học; có nghĩa là
hoàn toàn có thể chủ động làm được, đầy tính khả thi. Cần làm rõ cho
giáo viên, học sinh, phụ huynh và xã hội biết: Đánh giá, thi cử không
chỉ tập trung vào kiểm tra xem học sinh học cái gì (nội dung) mà quan
trọng hơn là kiểm tra học sinh đó học như thế nào, có biết vận dụng
không (phương pháp học, cách học, năng lực). Định hướng này buộc đề thi
không thể chỉ kiểm tra trí nhớ (kiến thức) mà phải yêu cầu vận dụng tổng
hợp các tri thức và kỹ năng; coi trọng thực hành, kiểm tra được năng
lực sáng tạo...
Đi
đôi với việc đổi mới cách ra đề thi - kiểm tra, cần có biện pháp ngăn
chặn sự can thiệp thô bạo của các cá nhân hoặc cơ quan hành chính, địa
phương vào công tác đánh giá và điều chỉnh kết quả đánh giá, thi cử của
nhà trường. Theo chúng tôi, trước mắt hãy cứ làm tốt hai khâu vừa nêu
trên. Đề ra nhiều mà thiếu tính khả thi, không thực hiện được hoặc thực
hiện không tốt, hệ quả sẽ rơi vào tình trạng chỉ là nói suông, dẫn tới
mất nhiều hơn được.
Trong
lịch sử phát triển giáo dục Việt Nam, chương trình giáo dục phổ thông
hiện hành là một chương trình có nhiều điểm tiến bộ rõ rệt so với các
chương trình trước đó. Về lý thuyết, hầu như tất cả các thành tố của một
chương trình giáo dục đều đã được chú ý, từ mục tiêu, nội dung, phương
pháp đến kiểm tra, đánh giá... Tuy nhiên sau hơn 10 năm triển khai, cho
đến nay thực trạng giáo dục vẫn đang đặt ra nhiều vấn đề cấp bách cần
khắc phục, cần “đổi mới căn bản, toàn diện”. Dường như nhiều tuyên ngôn
rất đúng và hay về mục tiêu, định hướng đổi mới Chương trình và sách
giáo khoa phổ thông sau Nghị quyết 40 Quốc hội khóa X (2000) vẫn chưa
thực hiện được; nhiều tư tưởng rất tiến bộ nhằm đổi mới phương pháp dạy
học chưa được vận dụng trong dạy và học hàng ngày...
Một
trong những nguyên nhân chính của tình trạng vừa nêu là do chúng ta
chưa thực sự mạnh dạn đổi mới đánh giá, kiểm tra, thi cử. Nói đúng hơn
những định hướng tốt đẹp về đổi mới đánh giá vừa qua vẫn mới chỉ là lý
thuyết. Mặc dù mấy năm qua, trong thực tiễn việc đổi mới đánh giá đã bắt
đầu có những thay đổi theo chiều hướng tích cực, nhưng về cơ bản vẫn
nằm trong hệ hình cũ. So với các thành tố mục tiêu, nội dung và phương
pháp, phương tiện dạy học; thì kiểm tra, đánh giá là phương diện ít đổi
mới và còn nhiều bất cập hơn cả. Không những thế nó còn là vật cản của
việc đổi mới phương pháp, nội dung và làm sai lệch cả mục tiêu đề ra ban
đầu.
Thế nên, đổi mới thi, kiểm tra, đánh giá chính là một mắt xích trọng yếu cần đột phá của đổi mới giáo dục phổ thông.
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống
Theo: tintuc