Chăm chút bàn thờ là cách để con cháu bày tỏ lòng yêu kính và tưởng nhớ
đến ông bà tổ tiên, vì thế, mỗi độ năm hết, Tết đến công việc này được mọi người
chú ý trước tiên.
Thờ phụng tổ tiên là một trách nhiệm có tính cách luân lý đối với người Việt
Nam,
nó thể hiện cho nhu cầu được phát lộ tình cảm và niềm tin huyết thống trong môi
trường gia đình.
Giữ bàn thờ sạch bày tỏ lòng hiếu kính
Bàn thờ là nơi ngự vị của các bậc tiền nhân trong gia đình, vì thế nó thường
được đặt ở vị trí trung tâm và cao nhất trong nhà. Điều này không chỉ để tránh
sự va chạm mà còn tránh gió, bụi bặm và côn trùng. Việc lau dọn sạch sẽ bàn thờ
là công việc trước tiên và được thực hiện một cách cẩn thận, tỉ mỉ.
Chổi quét hoặc khăn lau bàn thờ thường được dùng riêng, và rất hạn chế sự chung
đụng. Nước lau bàn thờ thường được dùng từ nguồn nước sạch sẽ, có người còn
dùng nước mưa thậm chí nước nấu từ lá trầu, lá bồ đề để lau.
Trong tâm thức người Việt, người đã khuất và người còn sống luôn có một mối
quan hệ mật thiết với nhau. Không gian thờ tự là không gian thiêng liêng trong
gia đình, là nơi lưu giữ nhiều ẩn ức tình cảm giữa các thế hệ, chính vì thế
việc giữ gìn bàn thờ luôn sạch sẽ, mát mẻ không chỉ thể hiện sự chăm sóc và tôn
kính của con cháu đối với ông bà tổ tiên mà còn là sự chăm sóc đến cái tôi tâm
linh ở mỗi con người.
Không
phải đợi lúc năm hết tết đến, nhân dịp giỗ chạp hay vào những ngày sóc vọng,
người ta mới dọn dẹp và chăm chút bàn thờ. Tuy nhiên, phải vào những ngày cận
Tết, chúng ta mới thấy hết được không khí bận bịu, tất bật của việc dọn dẹp và
chuẩn bị sắm sửa đồ thờ.
Từ việc đánh sáng lại bộ tư đồng, lau chùi khung ảnh, thay cát bát hương (nhang)…
đều thể hiện cho nhu cầu giao hòa, gắn kết mật thiết giữa thế giới hữu tình và
thế giới tâm linh thiêng liêng.
Công việc quét tước nhà cửa thường là việc của phụ nữ trong nhà vì nó đòi tính
cẩn thận, tỉ mỉ. Song việc bày bàn thờ ngày Tết lại được ưu ái dành cho quý
ông, đơn giản vì việc ấy nặng nhọc hơn. Hơn thế, người đàn ông là chủ gia đình,
phải đại diện chăm lo nơi cư ngụ của tổ tiên để tỏ lòng hiếu kính.
Phụ nữ trong nhà thì lo việc bếp núc, nấu nướng và dọn dẹp gian bếp. Đó là cách
nhìn từ văn hóa truyền thống xưa kia. Ngày nay, nhất là nơi đô thị, chúng ta
không còn biệt rạch ròi việc này như trước.
Việc bày biện hay thắp hương (nhang) trên bàn thờ không phân biệt nam nữ, tuổi
tác như ở thôn quê. Tuy nhiên, để giữ nếp xưa, mọi nhà vẫn mời người lớn tuổi
nhất họ hay nhất nhà ra khấn và thắp hương cho ông bà tổ tiên trong những ngày
quan trọng như: tất niên, đêm giao thừa, mừng năm mới, cúng tiễn…
Chu đáo bày biện, lễ cúng
Trong gia đình Việt Nam ngoài việc chọn lựa vị trí trung tâm và cao ráo để đặt
bàn thờ, người Việt còn chú ý xem hướng của ngôi nhà và tuổi của gia chủ để
thấy nên đặt bàn thờ quay mặt về hướng nào là tốt nhất. Việc dọn dẹp hay bày
biện bàn thờ vào ngày thường có thể qua loa, sơ sài vì lý do bận bịu làm ăn,
thu vén tiền bạc… Song vào những ngày Tết, công việc này được yêu cầu có sự chu
đáo nhất định.
Trên bàn thờ tổ tiên, ở chính giữa đặt bát hương (tượng trưng cho tinh tú) và
trên bát hương có cây trụ để cắm hương vòng (tượng trưng cho trục vũ trụ), hai
bát hương khác đặt ở bên trái và bên phải tạo nên tư thế tam tài; ở hai góc ngoài
bao giờ cũng có hai cây đèn dầu (hoặc nến) tượng trưng cho mặt trời bên trái và
mặt trăng ở bên phải. Khi cần giao tiếp với tổ tiên (có lúc thỉnh cầu, có lúc
sám hối… người ta thường đốt nến (đèn dầu) và thắp hương. Mọi nguyện cầu theo
các vòng khói hương chuyển đến ông bà tổ tiên.
Lễ vật dâng cúng thường bao gồm
vài bộ quần áo, giấy tiền vàng mã cho các cụ, một vài cái chung (ly nhỏ, thấp)
và một bình trà; đĩa hoa quả lớn đặt ở trung tâm bàn thờ, một bình hoa lớn và
một bình rượu ngon. Xung quanh, ta có bày thêm bánh mứt cho cân đối và đẹp mắt.
Hoa để thờ cũng có nhiều loại, ví dụ hoa tươi hay hoa làm bằng giấy bạc (một
bạc, một vàng biểu tượng cho một âm một dương, âm dương giao hòa) để có thể
dùng được lâu. Đối với hoa tươi, người Việt Nam thường sử dụng hoa cúc, hoa
huệ, hoa lay ơn, hoa mai, hoa đào trong cúng gia tiên ngày Tết…
Khoảng sáng 30 Tết, việc bày biện bàn thờ Tết phải được hoàn tất. Tuỳ theo điều
kiện kinh tế hay văn hóa từng miền mà trên bàn thờ có thêm cặp dưa hấu xanh,
gói thuốc lá, cặp bánh chưng hay bánh tét…Việc thắp sáng cho bàn thờ ngày Tết
cũng được bắt đầu từ ngày 30. Có nhà sử dụng loại hương vòng, hay hương que
loại lớn, cháy liên tục trong nhiều ngày với nhiều ý nghĩa biểu trưng như các
vì tinh tú đang tỏa sáng, sự chăm lo ân cần của con cháu…
Hương khói còn tạo nên một không khí ấm cúng nơi gian thờ, gắn kết tình cảm và
ước nguyện hạnh phúc của mọi người trong một gia đình. Hương dùng cho những
ngày Tết cũng thường là các loại hương có mùi thơm đặc biệt ví dụ như hương
bài, hương trầm, hương nhài… là những loại hương có mùi thơm hết sức đặc trưng
cho nhân dân ba miền ở Bắc - Trung - Nam.
Nguồn: Xzone