Nhân sâm là loại dược liệu vô cùng quý hiếm, vì vậy mà giá cả cao hơn hẳn các vị thuốc khác, khiến nhiều người hám lời với lợi nhuận cao đã làm giả nhân sâm để tiêu thụ trên thị trường. Muốn phân biệt chính xác được nhân sâm thật hay là nhân sâm giả chúng ta cần có kiến thức cơ bản về các loại nhân sâm để nhận biết được hàng thật hay giả.

Đặc điểm của từng loại nhân sâm thật

Sâm rừng là loại sâm mọc hoang có số lượng ít (nhưng tốt hơn hẳn sâm trồng) và có niên hạn sinh trưởng tương đối dài, chất lượng tốt. Rễ của nhân sâm rừng thường ngắn thô, chỉ dài bằng hoặc ngắn hơn thân củ sâm một chút. Phần nhiều có 2 nhánh rễ chính tạo thành dạng hình người. Đầu trên của sâm có đường vằn ngang nhỏ và sâu. Thân rễ nhỏ dài khoảng từ 3 – 9cm, phần trên uốn khúc gồ ghề nên quen gọi là “rễ cổ nhọn”. Bát rễ dày đặc, phía dưới không có mắt rễ và khá trơn bóng nên thường gọi là rễ tròn. Rễ râu thưa thớt, dài gấp khoảng 1 – 2 lần rễ chính và dai, khó bẻ gãy, lại có nốt sần nổi lên rất rõ nên gọi là hạt trân châu.

Biệt trực sâm: Sau khi đun hấp, gia công chế biến thành thân thẳng hình lập phương. Phía rễ có 1 đầu râu rễ, đuôi rễ phần nhiều là bỏ đi. Toàn bộ có màu nâu hồng, trong mờ, chất nặng, từng chiếc khá to, chất lượng tốt.

Hồng sâm thì toàn bộ có màu nâu hồng, trong mờ, giống chất sừng.

Đường sâm toàn bộ có màu trắng ngà, rễ chính hình trụ, mập và ngắn, phần đỉnh có thân rễ dài nhỏ, phía trên nó có các chỗ lõm hình xoáy trôn ốc đan xen vào nhau, tuổi đời càng lâu thì thân rễ càng dài. Bên cạnh thân rễ thường mọc ra 1 hoặc vài sợi rễ. Đầu trên rễ chính có vằn dày, phía dưới thường phân nhánh. Mặt cắt ngang có màu nâu trắng ngà, có vằn hình tia.

Phân biệt nhân sâm thật và giả qua hình dạng

Qua hình dạng chân sâm: Phần chân của sâm lâu năm thường to, rắn chắc và nhìn bằng mắt có thể phân biệt rõ ràng với các rễ sâm bên cạnh.

Dựa vào đốt sâm để phân biệt thật, giả: Cũng như một số cây trồng khác lâu năm, mỗi năm tuổi của củ sâm cũng được thể hiện bằng cách sinh thêm một đốt trên phần rễ củ. Cách đếm: từ chân củ nếu sinh ra một đốt thì nghĩa là nhân sâm 2 năm tuổi, 2 đốt là 3 năm tuổi… 5 đốt là sâm 6 năm tuổi.

Đốt đầu củ sâm cũng giúp phân biệt sâm thật hay giả: Các chuyên gia Hàn Quốc, khi xác định số năm tuổi củ sâm thường nhìn vào các đốt phần đầu củ sâm. Bởi vì, cứ thêm một năm tuổi thì trên phần đầu củ sâm lại sinh thêm một đốt, tuy nhiên phần đốt mọc thêm của năm sau không phải sinh tiếp trên phần đốt của năm trước mà mọc ở phía chéo đối diện, vì vậy ta có thể dễ dàng đếm được số đốt đầu củ sâm. Do càng nhiều năm thì thân củ càng to ra nên có thể sẽ che mất 1, 2 đốt đầu tiên, vì vậy, sâm 4 năm tuổi là 2 đốt, 5 năm tuổi là 3 đốt, 6 năm tuổi là 4 đốt trở lên.

Phân biệt sâm thật giả qua kích thước phần đầu của củ: Nếu là sâm 6 năm tuổi thì kích thước đầu và kích thước thân củ gần bằng nhau. Nhìn đầu củ sâm nếu bị thối một phần cũng có thể biết được do chất lượng trồng kém. Vì vậy, không ít trường hợp để người mua không nhận biết năm tuổi qua kích thước đầu củ sâm hay phát hiện ra sâm trồng kém chất lượng, người bán đã cố tình cắt bớt một phần đầu củ sâm

Dựa vào vòng vân trong ruột để phân biệt sâm thật giả: Muốn xác định độ tuổi sâm bằng cách này, bạn dùng dao cắt ngang củ sâm cách về phía đầu khoảng 2 ~ 3cm, chờ khoảng 5 phút bạn dùng đầu ngón tay hay lòng bàn tay xoa lên bề mặt vừa cắt. Nhờ các nhựa từ củ sâm mà ta có thể thấy các đường vân nổi lên. Tuy nhiên cần phải phân biệt giữa đường vân năm tuổi với các đường thớ củ (như đường thớ gỗ). Sâm 6 năm là có 5 đường vân. Đối với sâm trồng từ quá 6 năm tuổi trở lên thì phần củ sẽ bắt đầu bị thối mục, các thành phần bổ dưỡng cũng bị giảm đáng kể.

Phân biệt nhân sâm thật và giả qua chất liệu

Giả từ đậu đũa dại: Thường thấy có hình trụ, hình thoi hay hình nón, ít nhánh, dài tới hơn 20cm, đường kính khoảng 0,5 – 1,5 cm, bên ngoài có màu nâu đỏ, trong mờ, lông mềm trắng, nhỏ. Không có đầu rễ, để lại vết rễ phần đuôi tương đối nhỏ, chất cứng và giòn, nên dễ bẻ gãy. Mặt cắt phẳng không bóng, có nốt chấm nhỏ màu vàng nhạt và có mùi tanh của đậu.

Giả từ loại sâm đất: Có hình nón hoặc hình thoi, phân ra nhiều nhánh dài khoảng 15 – 20cm. Đầu đỉnh là gốc sót lại của rễ. Khi chưa gia công, bề mặt có màu đen nâu, thô ráp nhiều vằn. Sau khi đã gia công bề mặt có vằn rúm màu vàng nâu, thô ráp, chất giòn nên dễ bẻ gãy, mặt có vằn tía, có chất keo, trong mờ, vị ngọt.

Làm giả từ thương lục: Sâm giả có hình trụ, đầu trên khá ráp, xuống dưới nhỏ dần. Dài khoảng 20cm, mặt ngoài có màu nâu vàng, hoặc màu nâu đen. Đỉnh rễ có gốc sót, chất dai dẻo, khó bẻ gãy. Mặt cắt có màu nâu vàng, đến màu nâu đen, không phẳng, có mùi tanh, vị đắng và cay chua.

Giả từ sơn oa cự: Rễ chính có hình nón và hơi dẹt, dài khoảng 15cm, đầu rễ phình to, mọc 3 – 5 sợi rễ nhánh, hình dạng giống như rễ chính. Bề mặt có màu trắng vàng nhạt hoặc màu vàng nhạt, hơi nhẵn bóng, còn lại vết tích của râu rễ, vị hơi đắng.

Giả từ hoa sơn sâm: Nếu chưa gia công rễ có hình tròn dài, hơi cong hoặc thót dần xuống dưới, dài khoảng 9 – 14cm. Bên ngoài có màu nâu nhạt. Phần trên của rễ là thân rễ có rất nhiều nốt sần nổi lên. Sau khi gia công có 3 loại là màu vàng, màu nâu tro hơi trong hay màu nâu. Chất cứng, dễ gãy, vị ngọt, hơi đắng chát.