Đền Đồng Bằng hay còn gọi là đền Đức Vua cha Bát Hải Động Đình là công trình kiến trúc cổ hoành tráng, có giá trị như một bảo tàng mỹ thuật đồ gỗ. Đây là di tích thờ Vĩnh Công Đại Vương, người có công lớn giúp Vua Hùng đánh giặc ngoại xâm và dựng nước, chiêu dân, lập ấp xây dựng giang sơn, xã tắc từ buổi sơ khai.

Tọa lạc bên dòng sông cổ Mai Diêm thuộc trang Đào Động, tổng Vọng Lỗ, huyện Phụ Phượng nay là làng Đồng Bằng, xã An Lễ (Quỳnh Phụ), di tích lịch sử văn hóa đền Đồng Bằng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp bằng công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia năm 1986.

Chính vì những huyền tích lịch sử mà  vào dịp khai hội – tháng 8 âm lịch hàng năm lượng du khách thập phương đến với lễ hội rất đông. Nhìn lượng ô tô, xe máy từ nhiều tỉnh, thành trong nước đỗ san sát nhau bên bờ sông Mai Diêm mới thấy sức hút tâm linh của ngôi đền. Ngôi đền đã được sắc phong: Tam Kỳ Linh Ứng Vĩnh Công Đại Vương Thượng Đẳng Thần. Dưới thời Tiền Lê, đền được mở rộng và được xếp vào “Tứ cố cảnh” của nước Việt. - - - - - - Từ cuối thế kỷ XIII, đền Đồng Bằng còn là nơi tưởng niệm Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn cùng các hoàng thân, các danh tướng nhà Trần đã có công ba lần đánh thắng quân Nguyên Mông.

Toàn bộ khu di tích là một quần thể rộng lớn, bao gồm 1 đền chính (đền Đức Vua) và 5 đền khác là đền Sinh, quan Đệ Nhị, quan Đệ Tam, quan Điều, quan Đệ Bát. Tọa lạc trên khuôn viên rộng trên 20.500m2, hòa quyện vào cảnh vật thiên nhiên hữu tình, trải dài trên địa phận hai xã An Lễ, Đông Hải. Cách đó không xa là đền thờ đức Thánh Trần (Trần Hưng Đạo). Trong đền vẫn còn lưu giữ được nhiều đồ tế khí từ thời Lý đến thời Nguyễn.

Theo lãnh đạo UBND xã An Lễ, thì từ khi được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chính thức cấp bằng công nhận Di tích lịch sử cấp Quốc gia, đền Đồng Bằng đã được Đảng, chính quyền các cấp quan tâm hỗ trợ đầu tư, kết hợp với du khách thập phương phát tâm công đức tôn tạo khu di tích ngày càng uy nghi, bề thế. Với hơn 11 tỷ đồng tổng kinh phí từ nguồn ngân sách, địa phương đã đầu tư xây dựng bãi đỗ xe, kè đá bờ sông Diêm, rải nhựa tuyến đường chính dẫn vào đền, lát mới toàn bộ sân đền chính, xây dựng khu nhà khách, sửa chữa khuôn viên sau cung cấm, nâng cấp tôn tạo cung Quan và cung Mẫu…

Ngoài ra, hàng vạn du khách thập phương đã thiện tâm công đức hàng tỷ đồng giúp xây mới, nâng cấp các đền lẻ như: Đền Công Đồng thờ quan lớn Điều Thất được phục dựng trên nền cũ; đình Dất hay còn gọi là đình Sinh được tái tạo theo mẫu kiến trúc cổ; đền Bến thờ quan lớn Đệ Bát được xây dựng ven sông Diêm… chưa kể sự đóng góp công đức các đồ thờ tự như hoành phi, câu đối, bát hương…

Cùng với việc tập trung tôn tạo các di tích đáp ứng nhu cầu dâng hương hành lễ của du khách, thời gian qua chính quyền địa phương đã cho khôi phục nhiều trò chơi dân gian kết hợp tổ chức thi đấu các môn thể thao nhằm tạo sự phong phú, hấp dẫn cho phần hội. Điển hình là môn đấu vật, tương truyền khu vực cầu Vật nằm sát đền ngày nay trước kia vốn là bãi vật của tướng quân Phạm Ngũ Lão để luyện quân. Hàng năm, trước ngày chính hội khoảng nửa tháng, các đô vật đã phải tập trung luyện tập, vừa để nâng cao sức khỏe, vừa để học thêm các miếng tấn công mới. Vào ngày hội sẽ có khoảng 15 - 18 cặp đô vật tham gia thi đấu ở các lứa tuổi khác nhau.

Đặc biệt, từ năm 2006 đến nay, xã An Lễ đã khôi phục và đưa môn bơi trải vào lễ hội. Toàn xã có 4 thôn, mỗi thôn hình thành 1 đội thuyền gồm 20 nam thanh niên khỏe mạnh, giỏi về sông nước; sau khi luyện tập sẽ chọn ra 15 người phù hợp nhất để tham gia thi tài. Cũng như môn đấu vật, các thành viên đội bơi trải cũng phải tập trung luyện tập ngay từ đầu tháng 8 âm lịch. Mặc dù chỉ có 4 đội nhưng phần thi bơi trải luôn thu hút được đông đảo nhân dân địa phương và hàng ngàn du khách tham gia cổ vũ, tính ganh đua rất quyết liệt.

Năm nay, lễ hội được Ban tổ chức chuẩn bị chu đáo với nhiều hoạt động ý nghĩa nhằm bảo tồn và khơi dậy nét văn hóa truyền thống của dân tộc, giáo dục cho thế hệ trẻ hướng về cội nguồn, tưởng nhớ bậc tiền nhân đã có công dựng nước và giữ nước. Ngoài phần lễ gồm các nghi lễ rước, tế thần, dâng hương, diễn lại tích xưa vua cha đi đánh giặc, thì phần hội cũng diễn ra khá sôi động với nhiều hình thức mang đậm tính dân gian như: hát văn, bơi trải, đấu vật, cờ tướng... đã để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp đối với người dân trong vùng và du khách thập phương.

Đến với lễ hội, du khách không chỉ bái vọng mà còn được tham quan, chiêm ngưỡng nhiều đồ tế khí có giá trị, cùng các bài vị từ thời Nguyễn, những đồ gỗ độc đáo như: cuốn thư, hoành phi, câu đối, đại tự... từ thời Khải Định, Bảo Đại vẫn còn được lưu giữ nguyên vẹn.

Đức Dũng