Lễ cấp sắc
là một trong những nghi lễ quan trọng nhất của người Dao Thanh Phán ở Hoành Bồ.
Với giá trị văn hoá đặc sắc, lễ cấp sắc là một trong hai di sản văn hoá phi vật
thể đầu tiên của Quảng Ninh đã được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch “đặc cách”
lựa chọn để đưa vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia
Các bước làm lễ cấp sắc khá cầu
kỳ và kéo dài tới 3 ngày, 3 đêm, nay các thủ tục có thể được rút gọn nhưng vẫn
phải đảm bảo đủ các trình tự hành lễ. Đầu tiên là lễ dâng hương có ý nghĩa báo
cho ông bà tổ tiên, thần linh được biết gia đình có người làm lễ cấp sắc. Đây cũng
là giờ phút thiêng liêng nhất mở đầu cho thời gian làm lễ kéo dài cũng là lúc
không khí tưng bừng, sôi động nhất. Tiếng trống, tiếng chuông, tiếng kèn vang lên
rộn rã.
-
-
-
-
-
-
Các thầy cúng, người giúp việc, người được cấp sắc và đặt tên đều cùng
nhảy múa theo tiếng nhạc, thu hút đông đảo nhân dân trong xóm ngoài làng cùng
đến xem đông như hội. Sau lễ dâng hương là đến lễ khai đàn với ý nghĩa từ giờ
phút này mảnh đất này trở nên thiêng liêng bởi đã có ông bà tổ tiên thần linh
về ngự giám, bởi vậy mọi việc làm đều phải thận trọng. Tiếp theo là lễ dâng đèn
với ý nghĩa dẫn dắt người được cấp sắc đi vào con đường học hành để nâng cao sự
hiểu biết…
Lễ cấp sắc kết thúc vào lúc nửa
đêm, từ đây mọi nghi lễ còn lại chủ yếu dành cho người được cấp sắc. Như lễ
Thượng quang (lễ tế trời) nhằm cảm ơn và cầu mong trời phù hộ cho gia chủ và
người được cấp sắc, đặt tên gặp mọi điều tốt lành trong cuộc sống. Lễ còn có ý
nghĩa là đón ánh sáng thiêng liêng toả ra từ vị vua có quyền uy tối cao ở trên
trời là Ngọc Hoàng thượng đế. Bởi vậy, lễ Thượng quang được làm ở ngoài trời
vào lúc rạng sáng. Kết thúc phần lễ, thầy cả cầm tù và giương lên trời cao thổi
liên tục những hồi dài. Tiếng tù và cất lên vang vọng khắp bản làng, khắp núi
rừng trong đêm thanh vắng làm cho cuộc lễ càng trở nên thiêng liêng huyền bí.
Được chứng kiến cảnh thầy cúng nhảy múa tế lễ và thổi tù và trong lễ Thượng
quang khiến ta liên tưởng đến những cuộc tế lễ thần linh của các bộ tộc thời
lịch sử xa xưa của loài người. Đó chính là nét độc đáo mang tính chất nguyên bản
của lễ cấp sắc của tộc người Dao Thanh Phán ở Hoành Bồ.
Lễ Giao dấu ấn được làm sau đó
với ý nghĩa từ nay trở đi người được cấp sắc có thể làm thầy được. Nhưng khi đã
được trao ấn mộc rồi người được cấp sắc vẫn phải miệt mài học tập để nâng cao
kiến thức nhiều hơn nữa thì mới được trao ấn có mực. Kết thúc bài khấn, thầy cả
giao con dấu cùng với 2 mảnh âm dương cho người được cấp sắc. Con dấu và 2 mảnh
âm dương được gói trong một chiếc khăn tay coi như vật bảo bối của gia đình và
được cất giữ rất cẩn thận. Sau này nếu người được cấp sắc đi làm thầy cúng thì
mang theo và đem con dấu này ra dùng. Đây là giây phút thiêng liêng và tự hào
đối với người được cấp sắc trong ngày lễ trọng này. Sau đó là lễ cấp binh với ý
nghĩa từ nay trở đi người được cấp sắc được cấp một số binh lính để che chở bảo
vệ trong cuộc sống hàng ngày. Tiếp đó là đến lễ kết hôn với ý nghĩa là để Ngọc
Hoàng Thượng đế và các thần linh chứng giám và nhận người vợ của thầy ở trên
dương gian trần thế cũng là vợ của thầy ở cõi âm, để sau này khi qua đời vợ
chồng thầy vẫn ở bên nhau…
Lễ cấp sắc là một di sản văn hoá quý báu, đồng thời cũng
là một kho tư liệu rất quý giúp cho việc nghiên cứu về nhiều lĩnh vực như: Tôn
giáo, tín ngưỡng, văn hoá tộc người… Trong đó chứa đựng nhiều nội dung tư tưởng
mang tính giáo dục sâu sắc, thể hiện bản chất tốt đẹp và mang đậm bản sắc dân
tộc Dao. Thông qua nội dung các bài cúng khấn, các bài hát trong lễ cấp sắc đã
nói lên khát vọng của con người mong muốn có một cuộc sống sung sướng và hạnh
phúc
thể hiện những quan niệm về đạo
đức, chứa đựng những giá trị nhân bản mang tính hướng thiện và có tác dụng giáo
dục sâu sắc. Đó là khát vọng của con người mong muốn có một cuộc sống no đủ,
sung sướng và hạnh phúc, thể hiện trong lễ “cầu hoà”; quan niệm đạo đức về lòng
chung thuỷ, tình nghĩa vợ chồng thể hiện qua lễ kết hôn; quan niệm về nguồn
gốc, tổ tiên dòng họ qua lễ cúng Bàn Vương; quan niệm về sự cần thiết phải học
tập, học giáo lý của Đạo giáo, học đạo lý làm người qua lễ dâng đèn. Điều này
cũng giải thích tại sao người con trai bắt buộc phải làm lễ cấp sắc và là một
trong ba việc lớn trong đời đối với người con trai dân tộc Dao. Đó chính là
những viên ngọc ẩn dấu bên trong lớp vỏ tôn giáo huyền bí cần được khai thác,
bảo tồn và phát huy.
Bên cạnh đó, lễ cấp sắc cũng có
giá trị nghệ thuật to lớn. Trong lễ cấp sắc có nhiều loại hình văn hoá nghệ
thuật được trình diễn. Các loại nhạc cụ dân tộc như trống, kèn, thanh la, não
bạt, chuông con, tù và… được sử dụng trong lễ cấp sắc có khả năng biểu cảm khác
nhau, khi hoà tấu trở thành một dàn nhạc dân tộc rất độc đáo. Âm nhạc trong lễ
cấp sắc cũng rất đa dạng tuỳ thuộc vào mỗi lễ thức cụ thể, có khi rất tĩnh
nghiêm, trầm lắng, có khi lại sôi động, vui nhộn. Tiếng chuông con kêu leng
keng trong các điệu nhảy của lễ cấp sắc cũng là những âm thanh độc đáo gây ấn
tượng khó quên. Đặc biệt là tiếng tù và thổi trong lễ Thượng quang kết hợp với
cảnh thầy cúng làm lễ là những cảnh tượng rất huyền bí và linh thiêng.
Bên cạnh đó, những điệu nhảy
trong lễ cấp sắc rất độc đáo và mang tính vũ đạo cao. Bộ tranh thờ 18 bức vẽ
các nhân vật và sự tích Đạo giáo là những tác phẩm hội hoạ có giá trị rất quí
hiếm, vì nó không chỉ giúp cho việc nghiên cứu sâu về tôn giáo mà còn giúp cho
việc nghiên cứu về nghệ thuật tạo hình dân gian của các dân tộc thiểu số ở nước
ta. Trang phục trong lễ cấp sắc cũng là một yếu tố rất quan trọng, nó không chỉ
làm cho màu sắc của lễ hội thêm rực rỡ mà thông qua các hoạ tiết hoa văn trang trí
trên áo thầy cúng, trên trang phục người được cấp sắc và trang phục cô dâu đã thể
hiện sinh động tâm lý, thị hiếu thẩm mỹ của đồng bào Dao, thể hiện tài năng lao
động sáng tạo, đức tính kiên nhẫn, bền bỉ của người phụ nữ dân tộc Dao trong
việc thêu thùa, khâu vá…
Hiện nay ở một số xã vùng cao
như Đồng Lâm, Đồng Sơn, Kỳ Thượng của huyện Hoành Bồ, những gia đình dân tộc
Dao Thanh Phán có điều kiện về kinh tế vẫn tổ chức lễ cấp sắc cho con cháu
trong gia đình dòng tộc. Tuy nhiên, nhiều địa phương khác đến nay đã không còn tổ
chức lễ cấp sắc thường xuyên như trước đây vì nhiều lý do về nhận thức, về kinh
tế. Xác định đây là một di sản quý, Quảng Ninh cần có biện pháp cụ thể để bảo
tồn và phát huy tốt lễ cấp sắc trong thực trạng di sản đang biến dạng và có nguy
cơ mai một dần trong đời sống hôm nay./.
Theo báo quảng ninh