Miền đất cổ trên vùng biển Đông Bắc
Vân Đồn là huyện đảo phía đông nam
tỉnh Quảng Ninh, có diện tích phân bố rộng gần 600km2, bao gồm trên 600
hòn đảo lớn nhỏ khác nhau trong vịnh Bái Tử Long, liền kề với di sản-kỳ
quan thiên nhiên thế giới Vịnh Hạ Long. Hơn 800 năm về trước, Vân Đồn
đã là thương cảng quốc tế sầm uất và quan trọng nhất của quốc gia Đại
Việt…
Theo sử sách, dưới triều Lý, năm 1149
vua Lý Anh Tông đã cho khai mở trang Vân Đồn. Sau khi được thành lập,
Vân Đồn đã trở thành thương cảng quốc tế quan trọng nhất của quốc gia
Đại Việt. Trang Vân Đồn chính thức khai mở đón thuyền buôn các nước Trảo
Oa, Lộ Lạc, Xiêm La... đến giao thương. Đến thời Trần, chính quyền
Thăng Long càng có ý thức mạnh mẽ về vùng biển Đông Bắc trong chiến lược
bảo vệ an ninh và lợi ích kinh tế. Với việc đổi Trang thành Trấn vào
năm 1349 dưới thời vua Trần Dụ Tông. Vân Đồn đã trở thành một đặc khu
kinh tế với một hệ thống các bến cảng, khu định cư, thủ phủ hành chính,
điểm kiểm soát tàu thuyền, hàng hoá thu thuế và căn cứ phòng vệ. Vào
thời Trần, trên nhiều đảo ở Vân Đồn đã có các khu định cư tương đối trù
mật. Vì nhu cầu phát triển và cuộc sống, ở Vân Đồn cũng đã xuất hiện
nhiều di tích lịch sử, kiến trúc tôn giáo và các khu khai thác, chế biến
hải sản...
Đặc sắc kiến trúc Phật giáo
Đảo Cống Tây và đảo Cống Đông thuộc
xã Thắng Lợi được coi là nơi đặt trị sở của "trang Vân Đồn” thời Lý,
"trấn Vân Đồn” thời Trần và "huyện Vân Đồn” thời thuộc Minh. Sự xuất
hiện bến cảng thuận lợi cho việc trao đổi thông thương buôn bán được tập
trung chủ yếu tại khu vực này, với nhiều vụng biển ăn sâu vào đất liền
rất kín gió đảm bảo cho tàu thuyền neo đậu trao đổi hàng hoá, trên đảo
sự xuất hiện dấu tích của các nếp nhà cổ cùng các công trình kiến trúc
Phật giáo dày đặc với các chùa Lấm, chùa Cát, chùa Trong...đã hình thành
một trung tâm văn hoá, hành chính của cư dân hải đảo mang đậm sắc thái
tâm linh Phật giáo.
Các ngôi chùa cổ trên đảo không
chỉ cho thấy ảnh hưởng rộng lớn của Phật giáo. Cuộc sống của cư dân trên
đảo gắn liền với biển cả, tâm thế đó khiến họ luôn phải cầu mong sự che
chở của các đấng thần linh và đức Phật. Vào thời điểm lúc bấy giờ Phật
giáo không chỉ là "Quốc giáo” của Đại Việt mà còn là thế giới tâm linh
có thể tìm gặp sự chia sẻ chung với cư dân các quốc gia khu vực. Với
những vết tích vật liệu kiến trúc cổ còn lại và phong cách nghệ thuật
trang trí các nhà nghiên cứu khẳng định các ngôi chùa này đều được xây
dựng vào nửa sau thế kỷ XIV. Trước đó, đã có những công trình kiến trúc
tôn giáo giản đơn hơn được xây dựng ở vùng thương cảng. Những công trình
lớn trên đảo như chùa Lấm, chùa Cát, chùa vụng Cây Quéo, chùa Trong,
Bảo Tháp...đã bị huỷ hoại và chỉ còn là phế tích.
Cùng các công trình kiến trúc tôn
giáo, vết tích gốm sứ cổ trong các bến đỗ thuyền cũng cho thấy vai trò
kinh tế của thương cảng cổ. Ngoài vết tích gốm sứ cổ xuất lộ dọc theo
các vụng biển phía Tây Bắc từ thôn 1 đến thôn 5 xã Thắng Lợi, tại phía
Đông Nam của đảo Cống Tây còn nhiều vụng biển chứa rất nhiều hiện vật
gốm sứ cổ. Vùng Cống Đông-Cống Tây là "một kho gốm sứ cổ khổng lồ” có
giá trị nghiên cứu, bảo tồn hết sức quý báu với cả vùng thương cảng Vân
Đồn cổ xưa.
Khu du lịch Bãi Dài ở xã Hạ Long, huyện Vân Đồn đang được đầu tư
Lễ hội tái hiện trận hải chiến lẫy lừng xưa
Trong cuộc kháng chiến chống quân
Nguyên Mông xâm lược lần thứ 3, để bảo vệ vùng biển Đông Bắc, Vua Trần
phong cho Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư, một tướng lĩnh có nhiều mưu lược
chức Phó đô tướng quân có toàn quyền quyết định vấn đề an ninh ở Vân
Đồn.
Trận hải chiến của Phó đô tướng
quân Trần Khánh Dư đánh chìm 70 thuyền lương của Trương Văn Hổ tại vùng
biển Vân Đồn vào ngày 13-2-1288 là vô cùng vĩ đại. Chính vì mất nguồn
tiếp tế của Trương Văn Hổ, nên Thoát Hoan và Ô Mã Nhi đã phải vội vã rút
quân, để rồi ngày 8-3-1288 rơi vào trận địa cọc của Hưng Đạo Vương Trần
Quốc Tuấn giăng sẵn trên sông Bạch Đằng ở thị xã Quảng Yên ngày nay.
Để tưởng nhớ và ghi công Phó đô tướng
quân Trần Khánh Dư, nhân dân đã tôn Phó đô tướng quân Trần Khánh Dư là
Thành hoàng làng và thờ tại đình Quan Lạn cùng với vua Lý Anh Tông,
người quyết định thành lập thương cảng Vân Đồn. Lễ hội đình Quan Lạn
hàng năm diễn ra khá dài, từ ngày 10 đến 20-6 (âm lịch) nhưng phần chính
hội được tổ chức vào ngày 18-6 âm lịch. Vào ngày hội chính, tâm điểm
của các hoạt động lễ hội mà bất cứ du khách nào khi đến đây cũng không
thể bỏ qua, là cuộc đua thuyền giữa 2 đội Đông Nam Văn và Đoài Bắc Võ.
Hai đội lập doanh trại riêng để luyện quân, chuẩn bị thuyền đua v.v..
tạo ra một không khí vô cùng náo nhiệt ôn lại hào khí Đông A của dân
tộc.
Lễ hội Quan Lạn- Vân Đồn là dịp người
dân huyện đảo Vân Đồn và du khách thập phương tụ hội về ôn lại truyền
thống chống giặc ngoại xâm của ông cha ta đã bảo vệ chủ quyền thiêng
liêng của Tổ quốc, đồng thời cũng là ngày hội cầu ngư của cư dân vùng
biển.
Đánh thức thương cảng cổ Vân Đồn, giờ
đây địa phương xác định tập trung phát triển du lịch trở thành ngành
kinh tế mũi nhọn. Đi đôi với đó là việc bảo tồn các giá trị văn hóa,
lịch sử, cũng như giá trị địa mạo của Vịnh Bái Tử Long để phục vụ du
khách về với vùng đất cổ với những di sản văn hóa gần 1.000 năm tuổi còn
để lại trên vùng biển đảo Đông Bắc.
Theo: Đại Đoàn Kết