Đến Bắc Hà, ngoài một chợ phiên náo nhiệt đầy màu sắc
thì du khách cũng không thể không ghé qua dinh thự của Hoàng A Tưởng -
một công trình được hoàn tất từ năm 1921. Dinh thự này đã được thêu dệt
không biết bao nhiêu huyền thoại.
|
Tòa lâu đài lộng lẫy của thổ ty Hoàng A Tưởng. |
Dân phượt thứ thiệt thường nắm rõ “khoảnh khắc vàng”
của các vùng miền như lòng bàn tay. Chỉ đúng thời điểm ấy thôi, đến
chệch chừng một tuần thì đi rồi coi như chưa đi. Kiểu như đã đến
Amsterdam dứt khoát nên đi vào cuối tháng 4 hoặc đầu tháng 5, khi hoa
tulip bừng nở rực rỡ; đến Tokyo hay Seoul cũng cần chọn tháng 4, lúc hoa
anh đào trổ bông; đi Cửu Trại Câu hay Bắc Kinh, ắt nên chờ bao giờ cho
đến tháng 10, khi lá phong đỏ, và các loài cây úa tàn tạo thành đủ tông
màu sặc sỡ, từ vàng nhạt, vàng sậm, cho đến nâu, đỏ, tím; lên cao nguyên
Lệ Giang, trái lại đẹp nhất là tháng 3, tuyết bắt đầu tan, trời bớt
lạnh và hoa cỏ nở xòe ngoạn mục. Phượt trong nước cũng vậy.
Một vùng cao nguyên trắng
Cha tôi là một nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp. Giờ 70
tuổi, ông vẫn còn hăng đi săn ảnh. Đầu tháng gọi điện thấy ông ở Hà
Giang, giữa tháng đã ra biển Hải Hậu, cuối tháng lại về Mai Châu. Đâm ra
ông thành phượt gia 4X. Ông thuộc nằm lòng: Tháng 2 hoa mận Bắc Hà,
tháng 3 hoa đào Tây Bắc, tháng 4 tam giác mạch Cao Bằng, tháng 11 dã quỳ
Mộc Châu, tháng 12 cải ngồng nở vàng sông Đuống. Vào mùa hoa, các nhiếp
ảnh gia lũ lượt rủ nhau đi phượt để chớp được những bức ảnh độc đáo mà
thực ra… nhiếp ảnh gia nào cũng có.
Tôi vốn là một phượt gia vô duyên, hoặc amateur cũng
đúng, đi bất cứ đâu đều trái mùa. Lần này lên cao nguyên trắng Bắc Hà,
lẽ ra theo “sách phượt” nên đi vào tháng giêng, tháng 2, mà tận giữa
tháng 3 mới tới nơi, thành ra chỉ ngắm cảnh trắng trời hoa mận và rợp
đất cải vàng qua ảnh của người thiên hạ post trên mạng.
Khách du lịch bình thường, không ai cất công đi vài
trăm cây số chỉ để ghé thăm Bắc Hà, mà thường ghép vào một tour Lào Cai -
Hà Khẩu - Sa Pa - Bắc Hà. Cũng không mấy ai nghỉ lại đêm, vì vậy mà
trong khi Sa Pa nườm nượp các khách sạn đủ mọi loại sao thì Bắc Hà chỉ
lèo tèo vài ba nhà khách không quá tiện nghi. Người ta coi Bắc Hà như
một địa điểm phụ kết hợp.
Còn dân phượt, họ có thể ở lại mấy ngày để la cà sang
tận chợ phiên Cán Cấu ở huyện Simacai lân cận hoặc đi xe trâu qua các
bản làng. Từ Hà Nội, tôi chọn chuyến tàu đêm Hà Nội - Lào Cai. Đứng giữa
sân ga tối tăm, lất phất mưa phùn lạnh lẽo, ngắm những toa tàu kéo dài
bất tận trên đường ray với các hàng chữ tiếng Anh chạy trên sườn tàu:
Pumkin Express, King Express, Victoria Express…, tôi hồi hộp hình dung
lại một chương tiểu thuyết trinh thám của Agatha Christie - người thường
xuyên đưa những vụ án ly kỳ lên những chuyến tàu tốc hành.
Khách đi tàu du lịch chủ yếu là người da trắng. Thường
thường bậc trung thì mua vé bốn người một khoang, còn sang hơn thì bao
luôn một khoang cho hai người, hoặc thậm chí một mình ngự một khoang
giường nệm, tường ốp gỗ, đèn ngủ tỏa ánh vàng ấm áp, rèm buông cửa sổ
kín đáo. Một khách sạn di động trên đường ray, lúc này có thể nhắm mắt
mơ đến một chương tiểu thuyết lãng mạn hơn là trinh thám, và nhắm mắt mơ
về một vùng cao nguyên trắng ngợp hoa mận.
Người ra đón tại điểm đỗ xe đối diện sân ga là một cô
gái Mông tròn lẳn và chỉ thấp đến vai tôi. Nước da rám nắng, váy áo màu
chàm, cô bé 18 tuổi hồn nhiên để nguyên những vết bầm đỏ trên cổ, chứng
tích tươi mới của một cuộc tình đêm trước. Cô nói tiếng của người Hoa,
người Mỹ tốt hơn tiếng người Kinh.
Cô giải thích rằng: “Vì khách của cháu chẳng mấy khi là
người Việt”. Tiếng Anh của cô hướng dẫn viên bản xứ thoạt nghe rất
hoành tráng, phát âm chuẩn, đúng trọng âm và ngữ điệu, nhưng nghe kỹ
thấy toàn là ghép từ thô sơ kiểu “tiếng bồi”: She husband go to wedding.
Trên chiếc xe buýt đầy chật khách ngoại quốc, tôi theo
cô lên cao nguyên cao hơn 1.000 mét cho kịp phiên chợ chỉ mở vào mỗi
sáng chủ nhật. 60 cây số đường đồi núi, mất ngót hai tiếng mới tới nơi,
nhưng bất chấp những gì cha tôi khuyên - “Nếu con muốn đến Bắc Hà thì
thà đi chợ Cán Cấu tốt hơn. Vì Bắc Hà giờ xây hết ximăng chẳng khác gì
chợ Đồng Xuân, trong khi Cán Cấu thì còn hoang sơ nguyên bản” - tôi vẫn
hoa mắt vì màu sắc rực rỡ và âm thanh náo nhiệt của một phiên chợ cao
nguyên.
Chợ phiên hấp dẫn nhất Đông Nam Á
Sáng ấy nắng xuân muộn tỏa gắt khiến con đường phố
huyện khô hanh bụi mù. Trên mọi ngả dẫn về phía cổng chợ, lấp loáng
những nếp váy thổ cẩm rung rinh theo nhịp bước của phụ nữ Mông, Tày,
Nùng, Mán đen, Phù Lá. Họ đi từng tốp, trên lưng một chiếc gùi hoặc địu
theo đứa bé đen nhẻm, má nẻ hây hây.
Chợ phiên vui vì người đông đúc. Chợ phiên đẹp vì thổ
cẩm. Thổ cẩm thêu dệt cầu kỳ nhiều màu sắc bày bán không mấy người mua.
Mua làm chi khi người miền núi nhà nào cũng có người biết dệt vải. Người
đồng bằng nhìn thức ấy cũng thích, song nghĩ mang về nhà chả mặc được,
thành ra chật tủ. Khách ngoại quốc lại không mấy khi có thói quen đi đâu
sắm đấy.
Cuối cùng chợ phiên không phải chỉ để bán mua. Ấy là
cái giá trị tinh thần, hầu như là nguồn vui duy nhất của dân bản khi mỗi
ngày đều háo hức chờ đến cuối tuần. Người bày ra vài thứ nông cụ, người
cắp theo mỗi con gà, người có con lợn nhỏ xíu, rồi những quả ớt khô túm
thành chùm dài, rượu ngô đóng can, mía nương bày nguyên dóng. Chỉ có
thế thôi, mà mong, mà ngóng từng ngày để được đi chợ khoe váy áo, để con
trai con gái được gặp nhau lúng liếng đuôi con mắt, để đàn ông gặp bạn
nhấp chén rượu ngô bên nồi thắng cố đậm đà hương vị núi.
Chợ tình Sa Pa giờ không còn nữa, chợ Sa Pa cũng thành
ra chợ miền xuôi mất rồi. Giữa Sa Pa mà nhác thấy nhà hàng, khách sạn,
quán bar, cafeteria… cứ ngỡ đâu như đang ở thị trấn Pháp. Nhưng Bắc Hà
đây thì dẫu đã ximăng, trải nhựa, nhưng vẫn còn nguyên đó cái không gian
trữ tình hoang sơ nô nức của mỗi phiên chợ vùng cao. Chẳng thế mà trong
top 10 chợ hấp dẫn nhất Đông Nam Á do tạp chí Serendib (Srilanka) bình
chọn thì chợ Bắc Hà xếp số 1, rồi mới đến chợ Luang Prabang (Lào), chợ
đêm Chiengmai (Thái Lan), chợ Bedugun (Indonesia)...
Những người phụ nữ Mông ở chợ Bắc Hà ngây thơ như trẻ
em. Khách muốn chụp chung một tấm ảnh với họ thường phải cân nhắc trước
một đề nghị tươi rói mang âm sắc lơ lớ: “Chụp ảnh rồi cho tiền nhá”. Nói
là thế thôi nhưng chỉ cần tặng cho đứa trẻ mắt đen nhánh đằng sau địu
kia một vài chiếc kẹo thì người mẹ trẻ cũng vui lòng. Chụp xong, họ quên
luôn “vụ áp phe” vừa thương thảo và xúm vào đòi xem ảnh rồi toét miệng
cười khúc khích.
Đến cuối chợ, trèo lên những bậc thang ximăng, ở trên
ấy có chợ trâu. Trâu đứng, trâu nằm la liệt, còn nguyên bùn khô quánh
dưới nắng hanh. Khách ở chợ trâu chủ yếu là nam giới. Họ xem trâu như
dân đồng bằng xem xe hơi. Người như tôi, đi chợ phiên Bắc Hà khó mà mua
được thứ gì. Trâu, bò, lợn, gà, nông cụ, xống áo thì chẳng dùng được
rồi, đồ ăn vặt chủ yếu có mía nương bán cả dóng, cũng ngại, vì con gái
Bắc Hà ăn mía cứ để nguyên cả đẵn mà tước vỏ bằng răng.
Cuối cùng chỉ muốn ăn thử món thắng cố, phở chua và mèn
mén cho bữa trưa, là những đặc sản ở nơi này. Nhiều vùng có thắng cố,
nhưng thắng cố Bắc Hà được đánh giá cao hơn cả. Thắng cố được làm từ
thịt lợn, bò, dê, chó… Tất tật thịt, xương, lục phủ ngũ tạng của con vật
được chặt nhỏ rồi cho vào chiếc chảo khổng lồ ninh nhừ lên với các loại
gia vị. Dưới mái lều thấp lúp xúp, chảo thắng cố đen cáu bốc khói nghi
ngút trên bếp than củi và những can rượu ngô thơm lừng có một ma lực
khủng khiếp đối với người xứ cao nguyên Bắc Hà.
Cũng như người Ý sẽ ứa nước miếng bên đĩa spagheti và
một chai vang bản địa, người Nga sẽ lấp lánh tươi vui với bát súp củ cải
đỏ, trứng cá muối và ly vại Vodka, thì ở đây, tôi cũng thấy người bản
địa đang rất sung sướng và hãnh diện với cái món ăn mà tôi không thể.
Cuối cùng đành tự hài lòng với một đĩa thịt lợn mán tẩm riềng nướng
trong một nhà hàng dành cho khách du lịch ngay đầu thị trấn. Cũng tuyệt
ngon.
Mơ hồ trước dinh thự cổ
Đến Bắc Hà, ngoài một chợ phiên náo nhiệt đầy màu sắc
thì du khách cũng không thể không ghé qua dinh thự của Hoàng A Tưởng -
một công trình được hoàn tất từ năm 1921. Đây là tòa lâu đài xây theo
kiến trúc Á - Âu phối kết hợp, vì chủ nhân đầu tiên của nó là Hoàng Yến
Chao (cha của Hoàng A Tưởng) đã thuê cùng lúc một kiến trúc sư Pháp và
một Trung Quốc. Thổ ty Hoàng Yến Chao người Tày nhưng cai trị một vùng
có tới 70% là dân tộc Mông nên vẫn được dân gọi là "vua". Tòa lâu đài
của "vua" hầu như vẫn còn nguyên bản sau khi được phục chế quét vôi màu
vàng như thiết kế ban đầu.
|
Chụp trước phòng riêng Hoàng A Tưởng và 3 bà vợ. |
Đứng trên hành lang tầng hai, ngóng ánh nắng khô hanh
hắt thành vệt qua những ô cửa vòm kiểu Pháp, thấy tư dinh cổ mang dáng
vẻ âm u, sầu muộn và bí ẩn như bất kỳ tòa lâu đài nào khác trên thế
giới. Thời phong kiến, công trình nào càng đẹp đẽ, càng hoành tráng lại
càng thấm nhiều mồ hôi, nước mắt của dân thường. Dinh thự của thổ ty
Hoàng Yến Chao và Hoàng A Tưởng đã được thêu dệt không biết bao nhiêu
huyền thoại.
Là châu úy Bắc Hà, với quyền lực của một tri châu cộng
với sự bảo hộ của người Pháp, Hoàng Yến Chao đã huy động hàng vạn nhân
công lao động quần quật trong suốt 7 năm để thành hình một dinh thự bề
thế. Giữ độc quyền bán muối, vô số lợi tức từ buôn sáp ong và thuốc
phiện, chưa kể áp thuế nặng lên đầu dân, thế lực cha con Hoàng A Tưởng
đã tạo nên một công trình kiến trúc khiến ngay cả người hiện đại cũng
phải kính nể.
Tôi đi một vòng quanh tòa nhà, từ sân sau với dãy nhà
dành cho đầy tớ dẫn ra một hầm thoát hiểm mà người ta đồn rằng đến ngày
hoàn thành, toàn bộ nhóm thợ thi công đã mất tích trong lòng đất. Câu
chuyện thủ tiêu tốp thợ để giữ bí mật cho một căn hầm nào đó vẫn còn tồn
tại dưới lòng lâu đài có vẻ nhuốm màu… lăng mộ Pharaon. Nhưng ngay cả
khi chưa nhìn tận mắt căn hầm giấu vô số của cải huyền thoại đó thì tất
cả hành lang, lan can, sân giữa, cột trang trí, mái ngói âm dương dù đẫm
ánh mặt trời vẫn cứ nhuốm màu u tịch, khiến ngay cả màu vàng chói của
nước vôi vừa được trùng tu cũng không làm cho tòa lâu đài bớt đi phần ma
quái.
Dọc theo hành lang tầng hai, những căn phòng được đề
biển cho biết phòng nào là của thổ ty Hoàng A Tưởng, phòng nào của vợ
hai, vợ ba. Riêng bà cả được những hai phòng riêng. Ngó qua cửa kính
thấy bên trong được bày biện đẹp như phòng khách sạn, với ga gối trắng
muốt và giường tủ sang trọng. Có một thời gian chính quyền tận dụng
những căn phòng này làm nơi nghỉ cho khách quý.
Tôi hình dung mình được làm khách quý và phải ngủ lại
một trong những căn phòng kia, giữa những tiếng eo óc của một thị trấn
miền núi và lướt sướt những bóng ma gia nhân đi lại ngoài hành lang, và
mơ hồ vài chiếc khăn đội đầu của 3 bà vợ Hoàng A Tưởng. Có người đã được
hân hạnh ngủ lại một trong những căn phòng đó, thú nhận với tôi rằng:
“Anh thức trắng cả đêm. Chịu không thể nào ngủ nổi trong căn phòng nặng
nề ấy”.
Dưới tầng trệt, người ta bày một gian bán đồ lưu niệm,
cho thuê cả quần áo dân tộc chụp ảnh. Tôi cũng mượn một bộ của phụ nữ
Tày vận vào để chụp vài tấm hình kỷ niệm, có kèm theo khăn trùm màu hoa
mười giờ, trong đầu thoáng nghĩ đến căn phòng lịch lãm với chiếc gương
TQ của bà ba ở tầng trên. Những bà vợ ba thường là trẻ đẹp nhất và được
ông chồng đầy quyền lực yêu chiều nhất. Không biết khi còn sống, bà
hoàng xứ cao nguyên ấy có mặc cái bộ giống như thế này với xủng xoẻng
những vòng nhẫn hoa tai bằng bạc?
Tôi liếc nhìn dãy hành lang tầng hai, những ô cửa sổ tò
vò như bao con mắt lặng lẽ thản nhiên chứng kiến những sự kiện lịch sử
trải dài gần 100 năm. Nhiều người phàn nàn rằng tòa dinh thự bỗng dưng
bị sơn vàng choét như nhà mới xây, phá bỏ toàn bộ cảnh quan nguyên bản.
Nhưng tôi ngại rằng nếu cứ để nguyên cho lâu đài rêu cỏ âm u như thế,
với mùi hương mê hoặc bủa vây của ba cây hoa mộc có tuổi đời cũng 91
năm, khéo ai ghé thăm cũng muốn dệt thêm một huyền thoại bí ẩn về ngôi
nhà đã từng bị thống trị bởi quyền lực bậc nhất trên đỉnh cao nguyên
trắng này.
Theo: Tiền Phong