Người thợ xưa làm nhà, chỉ có trong tay gỗ và ngói. Gỗ
to, chỉ to đến thế. Gỗ dài, chỉ dài đến thế. Ấy vậy mà cái nhà, lòng
phải rộng cho đủ ở và đủ mát; mái phải rộng và dốc, cũng cho đủ kín và
đủ mát. Chính vì thế, người thợ xưa vắt óc, làm bài tính kiến tạo không
gian: cột, xà, kẻ, bẩy, câu đầu, con rường, cái đấu, hoành, rui, thượng lương… Người xưa đắn đo cẩn trọng,
dụng khúc gỗ nào vào việc nào rồi định đoạt kích thước, theo cách
tính của cha ông truyền cho. Tiếp đó, sắp xếp chúng lại. Thượng thu hạ
thách, mấy chục cái cột, như những lực sĩ choãi chân, chụm đầu, níu
dằng lấy nhau bởi những cánh tay - xà ngang, xà dọc. Ấy thế mà không
gió bão nào suy suyển được.
Nhà ống phố cổ Hà Nội cũng được xây dựng theo nguyên lý cơ bản trong kiến trúc nhà gỗ truyền thống của người Việt.
Điều đó chứng tỏ, về cấu trúc, ngôi nhà gỗ Việt Nam được dựng trên một
sơ đồ không gian mạch lạc và được tính toán hợp lý từ mọi phương diện:
hệ cột đặt trên các chân tảng; hệ xà ngang, xà dọc nối kết các cột
thành bộ khung vững chãi trong không gian; bộ vì chồng rường (gồm những
con chồng và các đấu) cùng kẻ bảy nối kết các hàng cột theo chiều
ngang để tạo nên độc dốc cho hệ mái nhà.
Sự phân chia công năng, chịu lực và không chịu lực trong căn nhà gỗ của
cha ông rất rành mạch. Tính kiến tạo thể hiện trong sự hiểu rõ các
tính năng của gỗ và sự gắn kết các thành phần trong một không gian hợp
lý đến mức tự nhiên. Không có gì là thừa. Hơn thế, nằng một hệ thức xác
định kích thúc đúc kết qua các đời, các thành phần của cấu trúc nhà
bao giờ cũng ăn khớp với nhau về tương quan kích thước. Chính điều này
tạo nên sự hài hòa cho ngôi nhà gỗ, từ chi tiết đến tổng thể.
Cũng theo Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính, sự hoành tráng và tính khuếch
đại có vẻ như xa lạ với kiến trúc cổ truyền của người Việt. Ngay cả
những công trình dành cho thần, phật, người Việt xưa cũng có tỷ lệ con
người (kích thước nhân chủng học và nhu cầu hoạt động của con người).
Nhờ đó mà khu bước chân vào ngôi chùa hoặc ngôi đền, người ta không
thấy sợ hãi mà cảm thấy đầy đủ cả sự thiêng liêng lẫn sự gần gũi. Thần
và Phật cùng trú ngụ dưới mái, trong ngôi nhà người đời.
Ngôi nhà gỗ Việt Nam được dựng trên một sơ đồ không gian mạch lạc và
được tính toán hợp lý từ mọi phương diện: hệ cột đặt trên các chân
tảng; hệ xà ngang, xà dọc nối kết các cột thành bộ khung vững chãi
trong không gian..
Người Việt cổ truyền trong việc xây dựng nhà ở luôn đề cao tính chân
thực, sự giản dị và tính chừng mực. Tính chân thực trước tiên ở thái độ
ứng xử với vật liệu. Gỗ được sử dụng với những tính văng và vẻ đẹp vốn
có, luôn luôn để mộc, sơn phủ hạn chế, chú yếu ở những nơi thờ tự.
Không bao giờ thấy những nhân tố giả hoặc mô phỏng. Các phương tiện
trang trí được sử dụng chừng mực thể hiện ở việc chạm khắc không lấn át
kết cấu chịu lực. Màu sắc sử dụng hạn chế.
Ở những ngôi nhà xưa, chỉ ngự trị 2 màu: màu tự nhiên của gỗ và màu
ngói. Trong khi đó, tính giản dị trong việc kiến tạo ngôi nhà gỗ của
người Việt không đồng nghĩa với tính giản đơn. Để tăng vẻ đẹp, vẻ thanh
thoát cho căn nhà gỗ, người thợ xưa thường tạo ra những đường soi nét
và viền trên những xúc gỗ lặng câm, chạm lộng những đầu dư, gắn những
bức chạm giữa những xà dọc và xà ngang.
Ngôi nhà, kiến trúc truyền thống của người Việt luôn được tạo dựng trên
một quan điểm: cái đẹp trong sự tự nhiên; cái đẹp từ trong ra; cái đẹp
gắn với chữ “tâm”. Kiến trúc ấy xa lạ với mọi biểu hiện phô trương,
hình thức. Ngôi nhà gỗ quả là một sản phẩm của tự nhiên, lịch sử và tư
duy kiến tạo Việt. Nó chính là đáp số của những bài tính được giải khi
chưa xuất hiện những bộ môn sức bền vật liệu và tĩnh học công trình.
Người thợ xưa kiến tạo ngôi nhà như thế. Người thợ nay làm nhà có đủ
chất liệu, màu sắc, các kỹ thuật và kiểu cách. Lại thêm vô số món giả
nữ: giả đá, giả gỗ, giả trụ, giả cột, giả mái, giả Tây, giả giàu… Người
vẽ và người xây, huy động tuốt tuôt. Kiến trúc thành ra cũng bội thực.
“Ngoái lại dĩ vãng, học các người thợ Việt cách tạo nêt cái đẹp, cái
quý muôn thuở với những phương tiện hạn chế nhất, hiểu và đề cái cái
đẹp, cái quý đích thực trong cái chân, cái mộc”, Kiến trúc sư Hoàng Đạo
Kính nói.
Theo: Nhagovietnam.vn