Chùa Trăm Gian
Tọa lạc trên một ngọn đồi cao 50m, chùa Trăm Gian thực ra còn có một tên gọi khác là Tiên Lữ. Ngôi chùa này được xây dựng vào năm Trịnh Phù thứ 10 (năm 1185), thời vua Lý Cao Tông và hiện nay thuộc thôn Tiên Lữ, xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, Hà Nội.
Ngôi chùa Trăm Gian với cái tên bắt nguồn từ chính kiến trúc của nó, chùa đã được chứng nhận là di tích lịch sử quốc gia và được nhiều người quan tâm. Dù không nằm trong nội thành Hà Nội nhưng chùa Trăm Gian vẫn thu hút đông đảo sự quan tâm từ du khách khi muốn tìm hiểu nét văn hóa và giá trị lịch sử xưa.
Với quy mô lớn, ngôi chùa được mệnh danh là một trong ‘Tứ đại danh thắng của xứ Đoài’. Trong đó còn có các chùa khác như Chùa Trăm Gian, Chùa Trầm, chùa Thầy và chùa Tây Phương. Ngôi chùa này cũng gắn liền với truyền thuyết về vị cao tăng Nguyễn Lữ, được người đời tôn là Thánh Bối.
Sau tết Nguyên Đán hàng năm là thời gian tổ chức lễ hội tưởng nhớ đức Thánh Bối với nhiều hoạt động lễ hội bên cạnh. Không những vậy người dân còn tổ chức một số trò chơi dân gian.
Nghi thức rước kiệu Thánh, kiệu bát cống do 18 người khiêng và bốn người khiêng giá rước giá gồm rước án, rước mâm ngũ quả và bát nhang, rước giá cỗ, rước giá văn bản được diễn ra vô cùng long trọng.
Chùa Trăm Gian được đánh giá có quần thể kiến trúc cổ kính và độc đáo. Chùa đã trải qua nhiều lần trùng tu và giờ đã có tất cả 104 gian bao gồm 3 cụm kiến trúc chính. Cụm thứ nhất bao gồm cầu thang đá rộng và lan can có hai tượng rồng đá vô cùng oai nghiêm.Đi sâu vào bên trong có bốn cột trụ và 2 quán, nơi đây từng là nơi đánh cờ và diễn ra lễ hội.
Cum thứ hai chỉ cách cụm thứ nhất khoảng 100 bậc và là tòa gác chuông. Gác chuông của chùa Trăm Gian là một trong những gác chuông cổ nhất Việt Nam còn sót lại đến thời điểm này. Nơi đây được xây dựng vào năm 1965 và mang nhiều kỹ thuật kiến trúc độc đáo của thời Lý - Trần. Tháo có kết cấu 2 tầng với phần mái đao cong vút được trạm trổ tinh xảo.
Vượt thêm 27 bậc đá, sẽ đến được cụm thứ ba cũng là phần thờ phụng chính của chùa. Tại khoảng sân gạch rộng rãi của chùa còn lưu giữ một sập đá lớn từng là nơi đặt lư hương. Để vào trong gian chính cần leo thêm 7 bậc đá này rất nhỏ hẹp, chỉ để vừa 1 chân nằm ngang. Bảy bậc đá xây như vậy nhằm tránh cho du khách khi đi về quay lưng vào gian chính của chùa.
Trung tâm của chùa Trăm Gian có 3 gian chính là Tiền Đường, Thiên Hương và Thượng Điện nối với nhau thành chữ “công”. Trong chùa có nhiều hình khắc cầu kỳ như đài sen, hoa cỏ, muông thú. Hệ thống tượng tại chùa lên tới hơn 150 tượng và có 4 bức tranh cổ hàng nghìn năm tuổi.
Vì những giá trị nổi bật về kiến trúc, nghệ thuật điêu khắc nên năm 1962 chùa Trăm Gian đã được Bộ VHTTDL xếp hạng là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia.