Theo kiến trúc sư Hoàng Đạo
Kính, trong kiến trúc Việt truyền thống, dù là nhà ở hay các công trình kiến
trúc tín ngưỡng, nhất nhất đều là những ngôi nhà gỗ. Mặt bằng của hầu hết các
kiểu nhà này đều có hình chữ nhật, với đơn vị không gian - mặt bằng là gian.
Người thợ xưa làm nhà, chỉ có trong
tay gỗ và ngói. Gỗ to, chỉ to đến thế. Gỗ dài, chỉ dài đến thế. Ấy vậy mà cái
nhà, lòng phải rộng cho đủ ở và đủ mát; mái phải rộng và dốc, cũng cho đủ kín
và đủ mát Việt Nam . Chính vì thế, người thợ xưa vắt óc, làm bài tính kiến tạo không
gian: cột, xà, kẻ, bẩy, câu đầu, con rường, cái đấu, hoành, rui, thượng
lương… Người xưa đắn đo cẩn trọng, dụng khúc gỗ nào vào việc nào rồi
định đoạt kích thước, theo cách tính của cha ông truyền cho. Tiếp đó, sắp xếp
chúng lại. Thượng thu hạ thách, mấy chục cái cột, như những lực sĩ choãi
chân, chụm đầu, níu dằng lấy nhau bởi những cánh tay - xà ngang, xà dọc. Ấy
thế mà không gió bão nào suy suyển được.
Nhà ống phố cổ Hà Nội cũng được xây dựng theo
nguyên lý cơ bản trong kiến trúc nhà gỗ truyền thống của người Việt. Ảnh: Vân
Nhi.
Điều đó chứng tỏ, về cấu trúc, ngôi
nhà gỗ Việt Nam được dựng trên một sơ đồ không gian mạch lạc và được tính
toán hợp lý từ mọi phương diện: hệ cột đặt trên các chân tảng; hệ xà ngang,
xà dọc nối kết các cột thành bộ khung vững chãi trong không gian; bộ vì chồng
rường (gồm những con chồng và các đấu) cùng kẻ bảy nối kết các hàng cột theo
chiều ngang để tạo nên độc dốc cho hệ mái nhà.
Sự phân chia công năng, chịu lực và
không chịu lực trong căn nhà gỗ của cha ông rất rành mạch. Tính kiến tạo
thể hiện trong sự hiểu rõ các tính năng của gỗ và sự gắn kết các thành phần
trong một không gian hợp lý đến mức tự nhiên. Không có gì là thừa. Hơn thế,
nằng một hệ thức xác định kích thúc đúc kết qua các đời, các thành phần của
cấu trúc nhà bao giờ cũng ăn khớp với nhau về tương quan kích thước. Chính
điều này tạo nên sự hài hòa cho ngôi nhà gỗ, từ chi tiết đến tổng thể.
Cũng theo Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính,
sự hoành tráng và tính khuếch đại có vẻ như xa lạ với kiến trúc cổ truyền của
người Việt. Ngay cả những công trình dành cho thần, phật, người Việt xưa cũng
có tỷ lệ con người (kích thước nhân chủng học và nhu cầu hoạt động của con
người). Nhờ đó mà khu bước chân vào ngôi chùa hoặc ngôi đền, người ta không
thấy sợ hãi mà cảm thấy đầy đủ cả sự thiêng liêng lẫn sự gần gũi. Thần và
Phật cùng trú ngụ dưới mái, trong ngôi nhà người đời.
Ngôi nhà gỗ Việt Nam được dựng trên một sơ đồ
không gian mạch lạc và được tính toán hợp lý từ mọi phương diện: hệ cột đặt
trên các chân tảng; hệ xà ngang, xà dọc nối kết các cột thành bộ khung vững
chãi trong không gian... (Ảnh minh họa)
Người Việt cổ truyền trong việc xây
dựng nhà ở luôn đề cao tính chân thực, sự giản dị và tính chừng mực. Tính
chân thực trước tiên ở thái độ ứng xử với vật liệu. Gỗ được sử dụng với những
tính văng và vẻ đẹp vốn có, luôn luôn để mộc, sơn phủ hạn chế, chú yếu ở
những nơi thờ tự. Không bao giờ thấy những nhân tố giả hoặc mô phỏng. Các
phương tiện trang trí được sử dụng chừng mực thể hiện ở việc chạm khắc không
lấn át kết cấu chịu lực. Màu sắc sử dụng hạn chế.
Ở những ngôi nhà xưa, chỉ ngự trị 2 màu: màu tự nhiên của gỗ và màu ngói.
Trong khi đó, tính giản dị trong việc kiến tạo ngôi nhà gỗ của người Việt
không đồng nghĩa với tính giản đơn. Để tăng vẻ đẹp, vẻ thanh thoát cho căn
nhà gỗ, người thợ xưa thường tạo ra những đường soi nét và viền trên những
xúc gỗ lặng câm, chạm lộng những đầu dư, gắn những bức chạm giữa những xà dọc
và xà ngang.
Ngôi nhà, kiến trúc truyền thống của
người Việt luôn được tạo dựng trên một quan điểm: cái đẹp trong sự tự nhiên;
cái đẹp từ trong ra; cái đẹp gắn với chữ “tâm”. Kiến trúc ấy xa lạ với mọi
biểu hiện phô trương, hình thức. Ngôi nhà gỗ quả là một sản phẩm của tự nhiên, lịch sử và tư duy kiến tạo Việt. Nó chính là
đáp số của những bài tính được giải khi chưa xuất hiện những bộ môn sức bền
vật liệu và tĩnh học công trình.
Người thợ xưa kiến tạo ngôi nhà như
thế. Người thợ nay làm nhà có đủ chất liệu, màu sắc, các kỹ thuật và kiểu
cách. Lại thêm vô số món giả nữ: giả đá, giả gỗ, giả trụ, giả cột, giả mái,
giả Tây, giả giàu… Người vẽ và người xây, huy động tuốt tuôt. Kiến trúc thành
ra cũng bội thực. “Ngoái lại dĩ vãng, học các người thợ Việt cách tạo nêt cái
đẹp, cái quý muôn thuở với những phương tiện hạn chế nhất, hiểu và đề cái cái
đẹp, cái quý đích thực trong cái chân, cái mộc”, Kiến trúc sư Hoàng Đạo Kính
nói.
Nguồn: Cuộc sống việt
|